وقتی منافع ملی بر همه مناسبات می‌چربد

فرشاد گلزاری

بالاخره روز موعود فرا رسید و رئیس‌جمهور 80 ساله ایالات متحده مقابل ولیعهد 37 ساله عربستان سعودی قرار گرفت. دیداری که در ابتدا و پس از رُخ به رُخ شدن دو طرف با یکدیگر، با کوبیدن مشت‌ها بر هم، فریاد به اصطلاح منتقدان راست‌گرای بایدن در آمریکا را به آسمان بلند کرد. در همان ابتدای این دیدار بسیاری از جمهوری‌خواهان که پای تلویزیون‌های خود نشسته بودند و این صحنه‌ها را تماشا می‌کردند، در حساب کاربری توئیتر خود به این نکته اشاره کردند که دیدار بایدن و محمد بن سلمان در حقیقت خط بطلانی بود بر وعده‌های انتخاباتی وی در مورد سرکوب ولیعهد سعودی که به گفته او دستش به خون جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست آلوده است. در همین راستا آدام شف، سناتور جمهوری‌خواه نیز در توئیتی نوشت: «اگر زمانی نیاز به یادآوری تصویری از تسلط مستبدان نفت‌خیز بر سیاست خارجی ایالات متحده داشتیم، امروز به آن دست یافتیم! یک ضربه مشت، ارزش هزاران کلمه را دارد». کمی بعد هم فرد رایان، ناشر و مدیر مسئول واشنگتن‌پست، تبادل نظر بین بایدن و بن سلمان در کاخ سلطنتی در جده عربستان سعودی را شرم‌آور خواند. اما تسویه حساب بر سر پرونده خاشقجی به اینجا ختم نشد. این روزنامه همچنین گزارش داد که مقامات سعودی ابتدا دو خبرنگار این روزنامه را از نشست خبری برنامه‌ریزی شده میان بایدن و بن‌سلمان‌، حذف کردند ولی آنها بعداً پس از مطرح کردن این موضوع با مقامات کاخ‌سفید اجازه حضور در میزگرد را پیدا کردند. این تسویه حساب‌ها آن هم در خاک عربستان سعودی و دقیقاً در زمانی که بایدن وارد این کشور شده بود، نشان می‌دهد که یک دعوای علنی در ساختار بالادستی و میانی ایالات متحده بر سر ارتباط عربستان با آمریکا وجود دارد که بخش اعظمی از آن جنبه حزبی دارد. همه می‌دانند که چندی دیگر قرار است انتخابات کنگره آمریکا برگزار شود و در این راه اردوگاه جمهوری‌خواهان در تدارک یک ضد حمله علنی علیه بایدن و تیم او هستند که ترامپ در پشت سر این ماجرا قرار دارد و به خوبی می‌داند که روی کدام گزینه‌ها سرمایه‌گذاری کند. بر این اساس داد و فریادهایی که در خاک آمریکا از ناحیه محافظه‌کاران علیه لیبرال‌ها انجام می‌شود را نمی‌توان دفاع از دموکراسی یا پرونده قتلی دانست که حالا حتی وکیل آن در امارات بازداشت شده است؛ چراکه روز گذشته (شنبه) پایگاه خبری عربی۲۱ اعلام کرد که مقامات امارات عاصم غفور، شهروند آمریکایی و وکیل سابق جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی و خدیجه جنگیز، نامزد وی را در دوبی بازداشت کردند. رخ دادن این مسائل آن هم دقیقاً در زمانی که بایدن در خاک عربستان است نشان می‌دهد که دست‌های پشت پرده زیادی وجود دارد که صرفاً به ما می‌آموزد و گوشزد می‌کند که سیاست در یک لحظه حُکم می‌کند و چند دقیقه بعد ممکن است از رأی خود برگردد و محرک اصلی در این میان، بیشینه‌سازی منافع ملی کشورهاست. متاسفانه در ایران نه تنها در سطح عموم، بلکه در بین خواص هم شاهد آن هستیم که سیاست را یک علم کثیف می‌نامند و درمیان سیاستگذاران هم نوعی جزم‌اندیشی و ثبات در اتخاذ سیاست‌ها دیده می‌شود که منافع ملی معمولا در آنها جایی ندارد. ولی واقعیت این است که طبیعت روابط بین‌الملل و سیاست همین است که هر روز در جای جای دنیا مشاهده می‌کنیم.

چندی دیگر قرار است انتخابات کنگره آمریکا برگزار شود و در این راه اردوگاه جمهوری‌خواهان در تدارک یک ضد حمله علنی علیه بایدن و تیم او هستند که ترامپ در پشت سر این ماجرا قرار دارد و به همین دلیل موج انتقاد حزبی از او به اره افتاده است

تاکید بر یک همکاری تاریخی

هیاهویی که امروز برای دیدار بایدن و بن‌سلمان به وجود آمده، کمتر از دو روز دیگر فروکش خواهد کرد و آنچه که به جا می‌ماند، استفاده از پرونده‌های متعدد به عنوان اهرم فشار در راستای تامین منافع حداکثری است

با گذر از این حواشی اگر به بیانیه مشترک و همچنین دیدار دو طرف نگاهی گذرا بیندازیم، به خوبی می‌بینیم که بایدن هم در عربستان دست به عصا راه رفته است. زمانی که بایدن به خانه ولیعهد سعودی رفت و با بن‌سلمان دیدار کرد، نشستی برگزار شد که علی‌الظاهر او را  همتای رئیس‌جمهور آمریکا نشان داد، در حالی که کاخ‌سفید ساعاتی بعد با انتشار یک بیانیه تاکید کرد که بایدن عمدتاً تنها با ملک سلمان پادشاه عربستان تعامل دارد! این بیانیه به وضوح نشان می‌دهد که دموکرات‌ها به خوبی بر حساسیت این دیدار واقف بوده‌اند اما در این میان موضوعاتی هم وجود داشته که برای آمریکایی‌ها مهمتر از انتقاد چند جمهوریخواه یا چندین نهاد حقوق‌بشری به حساب می‌آید. اصل قضیه‌ای که در دیدار بایدن و بن‌سلمان باید موردنظر قرار بگیرد این است که جنگ اوکراین و بحران‌های منشعب از آن به خصوص در حوزه انرژی باعث شده تا بایدن به عربستان به عنوان یک دوست تاریخی و قدیمی نگاه کند. در بیانیه مشترکی که پس از دیدار بایدن و بن‌سلمان منتشر شد آمده است که «دو طرف روابط تاریخی و مشارکت عربستان و آمریکا را مورد بررسی قرار دادند و رهبران دو کشور همچنین بر اهمیت تقویت این مشارکت راهبردی توافق و تاکید کردند که مشارکت عربستان و آمریکا سنگ بنای امنیت منطقه در دهه‌های گذشته بوده است». اینکه چرا برای بن‌سلمان در این بیانیه از لفظ «رهبران» استفاده شده مشخص نیست اما بایدن به وضوح می‌خواهد که روسیه را در جنگی که به راه انداخته و روز به روز در حال تشدید است، شکست بدهد. توجه داشته باشید که بایدن تعهد عربستان به حمایت از برقراری تعادل در بازارهای جهانی نفت به منظور دستیابی به رشد اقتصادی پایدار را ستود و دو طرف توافق کردند که به طور منظم درباره بازارهای جهانی انرژی در کوتاه مدت و بلند مدت مشورت کنند. در بخش دیگری از بیانیه مشترک یادشده آمده است که دو طرف بر اهمیت حفظ تحرکات آزاد تجاری از طریق خطوط راهبردی دریایی بین‌المللی به ویژه در باب‌المندب و تنگه‌هرمز تاکید کرده و از تشکیل گروه ویژه مشترک ۱۵۳ برای تمرکز بر امنیت باب‌المندب استقبال می‌کنند. از سوی دیگر در بیانیه مذکور بر همکاری میان واشنگتن و ریاض در پرونده‌هایی مانند عراق، فلسطین، سوریه، افغانستان، سودان، لیبی و حتی بحث مبارزه با تروریسم تاکید شده و فهرست این همکاری‌ها نشان می‌دهد علیرغم اینکه برخی‌ها معتقدند عربستان در منطقه و فرامنطقه پس از قتل خاشقجی افول کرده، اما همچنان این کشور در اولویت‌های همکاری آمریکا و غرب و حتی روسیه و چین قرار دارد. اینکه بسیاری از منتقدان بایدن در خارج و داخل از واشنگتن معتقدند او «خاشقجی را در برابر نفت» به ریاض فروخت، می‌تواند درست قلمداد شود اما واقعیت در نظام سیاسی- اقتصادی جهان (نه تنها در آمریکا) این است که منافع ملی و تامین آن بر همه چیز می‌چربد و باید در سطح اول مناسبات قرار بگیرد. لذا هیاهویی که امروز برای دیدار بایدن و بن‌سلمان به وجود آمده، کمتر از دو روز دیگر فروکش خواهد کرد و آنچه که به جا می‌ماند، استفاده از پرونده‌های متعدد به عنوان اهرم فشار در راستای تامین منافع حداکثری است.