به توپ بسته شدن پاشا!

فرشاد گلزاری

 سنای آمریکا روز جمعه (21 آذرماه) در چارچوب تصویب بودجه دفاعی ایالات متحده با تصویب یک ماده، راه را برای تحریم علیه ترکیه به دلیل خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه باز کرد. بر این اساس، قوه مقننة واشنگتن با تصویب لایحه «ان.دی.ای.ای سال ۲۰۲۱» با ۸۴ رای موافق در برابر ۱۳ رای مخالف، تحریم‌های اجباری را بر اساس قوانین موجود در آمریکا علیه ترکیه به دلیل به کارگیری سیستم دفاعی روسی اس ۴۰۰ وضع خواهد کرد. در این میان باید توجه داشت که لایحه بودجه دفاعی آمریکا سه‌شنبه گذشته با ۳۳۵ رای موافق در مقابل ۷۸ رای مخالف تصویب شد. شاید برای بسیاری از مخاطبان این سوال مطرح باشد که تصویب بودجه دفاعی ایالات متحده چه ارتباطی به تحریم ترکیه دارد؟ پاسخ این سوال را باید در متونِ گنجانده شده در بودجه دفاعی آمریکا برای سال 2021 جست‌وجو کرد. بودجه دفاعی آمریکا صرفاً برای دفاع از خاک آمریکا طراحی و تخصیص داده نمی‌شود؛ بلکه تنها بخشی از این بودجه به مسائل دفاعی در داخل ایالات متحده مربوط است و بخش اعظمی از آن هزینة پایگاه‌های آمریکا در کشورهای دیگر و همچنین کمک به متحدان ایالات متحده در قالب ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) می‌شود.

بر این اساس کنگره آمریکا ردیف بودجه‌ای که طی سال‌های گذشته کمک به ترکیه را توسط بودجه دفاعی آمریکا مورد تایید قرار می‌داد را برای سال 2021 ملغی کرده است و این به معنای ضربه به توان دفاعی ترکیه قلمداد می‌شود. در این میان باید متوجه باشیم که ترکیه به رغم هشدارهای آمریکا، از روسیه سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ خریداری کرده و به زعم واشنگتن، سامانه «اس ۴۰۰» برای مقابله با هواپیماها و موشک‌های ناتو، طراحی شده و می‌تواند اطلاعات مخفی جنگنده فوق پیشرفته «اف ۳۵» را جمع‌آوری و شنود کند. این مساله گویای آن است که ترکیه از ریل‌گذاری غرب در مساله تسلیحات نظامی و موشکی خارج و حالا به سمت شرق متمایل شده است؛ چراکه قرار بر این بود که آنکارا سامانه پاتریوت را از ایالات متحده خریداری و آن را در سراسر خاک خود مستقر کند.

بدون شک ترکیه با شدیدتر شدن تنش خود با اروپایی‌ها سعی می‌کند مجدداً از کارت پناهجویان استفاده کند، اما مساله اینجاست که ریسک‌های ژئوپلیتیکی اخیر، موجب شده تا لیر ترکیه که هفته گذشته به بالاترین سطح دو ماه خود رسیده بود ریزش محسوسی را تجربه کند

حال که اس 400 توسط ترکیه خریداری شده، آمریکایی‌ها هم در مقابل از فروش جنگنده‌های اف35 به آنکارا منصرف شده‌ و این کشور را از پروژه ساخت آن کنار زدند: یعنی چشم در برابر چشم! پس از انتقادهای صریحِ آمریکا در مورد خریداری سامانه اس 400، ترکیه اعلام کرد که سال‌ها برای دریافت سامانه‌های ضدهوایی با اعضای ناتو و واشنگتن مذاکره کرده، اما آنها طبق شرایط ترکیه حاضر به تحویل سامانه‌های خود نشدند و این کشور مجبور شده ‌است این تسلیحات را از روسیه بخرد. اما این مساله صرفاً باعث تحریم ترکیه نشده است.

پرونده سوریه و مداخلات ترکیه در آن، به خصوص هدف قرار دادن کردهای این کشور که تمام قد زیر پرچم آمریکا قرار داشتند و همچنین ادامه تنش در مورد استرداد فتح‌الله گولن، رهبر جریان نورچی‌ها یا همان جریان گولن که آنکارا کودتا را به گردن وی انداخت، از جمله مواردی است که موجب شد واشنگتن برای اردوغان و تیمش شمشیر را از رو ببندد.

قاره‌سبز علیه آکپارتی

فارغ از اقدام آمریکا برای تحریم ترکیه، باید به موضوع بسیار مهمتری هم نگاه کنیم که موجب شده این روزها اردوغان از دو ناحیه به توپ بسته شود. این بار طرفِ درگیری با ترکیه صرفاً آمریکا یا ترامپ نیست، بلکه حالا اتحادیه اروپا با اسب‌های زین شدة خود به میدان رویارویی با اردوغان و پان‌عثمانیسم‌های حاضر در حزب عدالت و توسعه (آکپارتی) آمده‌اند. نوک پیکان این درگیری را باید فرانسه و شخصِ امانوئل مکرون دانست که بی‌وقفه طی ماه‌های اخیر آنکارا را زیر باد انتقادهای گسترده قرار داده است و حتی هفته گذشته با دعوت از عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر به پاریس و اعلام حمایت نظامی از قاهره، سعی کرد پیام تهدیدآمیز خود درباره شرق مدیترانه را به گوش اردوغان برساند.

از سوی دیگر یونان این روزها تلاش دارد تا تحریم تسلیحاتی علیه آنکارا را با همگرایی سایر اعضا اتحادیه اروپا، عملیاتی کند که البته آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در خصوص این موضوع اعلام کرده است که رهبران اتحادیه اروپا قصد دارند با متحدان ناتو و واشنگتن در مورد صادرات تسلیحاتی به ترکیه مذاکره کنند. این اظهارات مرکل پس نشست اخیر رهبران اتحادیه اروپا در روز پنجشنبه اخیر مطرح شد. در این نشست، رهبران ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا با آماده کردن تحریم‌های محدود علیه اشخاص ترکیه‌ای در ارتباط با مناقشه آنکارا با یونان و قبرس بر سر اکتشافات انرژی موافقت کردند اما مذاکره درباره اقدامات جدی‌تر به مارس ۲۰۲۱ موکول شد.

کنگره آمریکا ردیف بودجه‌ای که طی سال‌های گذشته کمک به ترکیه را توسط بودجه دفاعی آمریکا مورد تایید قرار می‌داد را برای سال 2021 ملغی کرده است و این به معنای ضربه به توان دفاعی ترکیه قلمداد می‌شود

توجه داشته باشید که کشورهای اتحادیه اروپا به شدت از مشارکت ترکیه در لیبی و تصمیمش برای خریداری سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه انتقاد کرده‌اند اما آنچه در این میان باعث شدت عمل از سوی کشورهای اروپایی علیه آنکارا شده است، تقویت تروریست‌های جبهه‌النصره در سوریه است. این انتقاد البته صرفاً به حضور این عناصر تروریستی در سوریه محدود نمی‌شود، بلکه سازمان امنیت اروپا که متشکل از سرویس‌های اطلاعاتی تمام اعضای اتحادیه اروپا می‌شود، اسنادی را ارائه دادند که نشان می‌دهد ترکیه اقدام به انتقال این عناصر مسلح و تروریست به لیبی برای درگیری با نیروهای خلیفه حفتر کرده و از سوی دیگر همین مزدوران اجاره‌ای را برای رویارویی با ارتش ارمنستان به قره‌باغ اعزام کرده است. بخشی از انتقاد فرانسه و سایر کشورهای اروپایی از ترکیه هم به همین مساله مربوط است؛ چراکه آمریکا، فرانسه و روسیه عضو این گروه هستند و از سوی دیگر کشورهایی مانند آلمان، سوئد، فنلاند و غیره هم در این گروه عضو هستند و به نوعی منافع خود در مورد قره‌باغ را با به کارگیری تسلیحات ترکیه توسط باکو علیه مسیحیان ارمنی و اعزام تروریست‌ها در خطر دیده‌اند.

اینکه اردوغان و تیمش حالا چه واکنشی در مورد تحریم‌های آمریکا و سپس اروپا خواهند داشت، موضوعی است که به وضوح نشان می‌دهد آنها در زیر فشار قرار دارند ولی سعی می‌کنند تا پای شرکای اقتصادی خود در اروپا مانند آلمان را به این پرونده‌ها باز کنند تا بتوانند مانع از تشدید اقدام‌های غرب علیه آنکارا شوند.

از سوی دیگر بدون شک ترکیه با شدیدتر شدن تنش خود با اروپایی‌ها سعی می‌کند مجدداً از کارت پناهجویان استفاده کند اما مساله اینجاست که ریسک‌های ژئوپلیتیکی اخیر، موجب شده تا لیر ترکیه که هفته گذشته به بالاترین سطح دو ماه خود رسیده بود ریزش محسوسی را تجربه کند و به کمترین نرخ برابری در سه هفته اخیر برسد؛ تا جایی که نرخ برابری دلار در کانال ۷.۸ لیر تثبیت شده است. این به معنای آن است که ارزش پول ملی ترکیه از سال ۲۰۱۸ تاکنون ۵۰ درصد در برابر دلار تضعیف شده است.