آنکارا مذاکره با پ.ک.ک را جایگزین خشونت کند

فرشاد گلزاری

 هدف اصلی ترکیه از اجرای عملیات‌های پنجه ببر و پنجه عقاب چیست؟

 قبل از عنوان هر مسأله‌ای، در رابطه با پاسخِ سوال شما باید یک مقدمه کوتاه درباره سیاست خارجی ترکیه ارائه دهم. این کشور در شرایط کنونی در حال لشکرکشی نظامی به کشورهایی مانند لیبی، سوریه، آذربایجان و غیره است و حالا هم این اقدام را در عراق انجام داده است. در این باره باید توجه داشت که ترکیه عموماً بر اساس دو محور اصلی، سیاست‌های خود را تبیین می‌کند. نخست، سیاست انفرادی و دوم سیاست گروهی. به عنوان مثال ترکیه در لیبی به عنوان عضوی از ناتو ورود کرد و تحت پوشش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی وارد لیبی شد؛ این دقیقاً همان سیاست گروهی است که در افغانستان هم از آن استفاده کرد. حالا می‌بینیم که آنکارا بر اساس سیاست فردی وارد عراق شده است؛ به گونه‌ای که در جغرافیاهای دیگر مانند قبرس یا نخجوان و همچنین در قطر هم شاهد حضور ترکیه هستیم که از سیاست فردی در این مورد استفاده می‌کند که حضورش در شمال عراق هم منبعث از همین سیاست است. نکته بسیار مهمی که متاسفانه به آن اشاره نمی‌شود این است که تفکر کمالیستی معتقد بود که ترکیه نباید وارد معرکه‌های ایجاد شده در خاورمیانه شود؛ چراکه اساساً این تفکر معتقد است آنکارا هیچ منافعی در غرب‌آسیا ندارد و لزومی به ورود در این جغرافیا نیست. این سیاست در شرایط کنونی کاملاً دچار تضاد شده است و ما شاهد آن هستیم که دولت فعلی ترکیه نه تنها در خاورمیانه بلکه در شمال آفریقا و همچنین در قفقاز هم حضور دارد. به عبارتی دیگر این حضور را باید نقض و عبور از سیاست کمالیست‌ها دانست که نشان از وجود تضاد در مفهوم و معنای راهبردهای کلان ترکیه دارد.

در مورد ورود ترکیه به شمال عراق و انجام عملیات‌هایی تحت‌عنوان پنجه عقاب و پنجه ببر اسناد بسیار زیادی وجود دارد، اما سند رسمی لشکرکشی آنکارا به شمال عراق توسط وزارت خارجه ترکیه مورد تایید قرار گرفت. آنها اعلام کردند که کماندوهای کشورشان در قالب دو «عملیات پنجه ببر و پنجه عقاب» وارد مناطق شمالی عراق شده‌اند و اتفاقاً وزارت دفاع ترکیه هم همین موضوع را تایید کرد. وزارت دفاع ترکیه به دلیل اینکه مجری این عملیات به حساب می‌آید، صریحا اظهار کرد که هدف از اجرای این عملیات از بین بردن مواضع پ.ک.ک و پاکسازی عناصر این جریان از شمال عراق و جنوب ترکیه است. توجه داشته باشید که این عملیات‌ها از دو سال قبل در ارتفاعات کوهستان قندیل شروع شده است و آنکارا از جنوب شرق مرزهای خود عملیات‌های زیادی را شروع کرده و حالا وارد خاک سوریه و عراق شده است. از جهتی دیگر ژاندارمری ترکیه هم اعلام کرده است که در شهرهای کردنشین خود مانند دیاربکر اقدام به انجام عملیات‌هایی کردند که هدفشان پاکسازی خاک ترکیه از وجود پ.ک.ک بوده است و هم‌اکنون دست به اجرای عملیات‌های برون‌مرزی زده‌اند.

متاسفانه آنکارا به این نکته توجه نمی‌کند که مساله پ.ک.ک و به صورت کلی پرونده جریان کُردی در منطقه با خشونت حل و فصل نمی‌شود بلکه باید از راه دیپلماسی به این مساله خاتمه داد

 دلیل انجام عملیات علیه پ.ک.ک چیست؟

واقعیت این است که پ.ک.ک به رهبری «عبدالله اوجالان» همیشه به دنبال آن بوده تا بتواند در دولت و بدنه اجتماعی ترکیه کانتون و یک جامعه مدنی تشکیل دهد و همین موضوع باعث شده تا دولت ترکیه این موضوع را برنتابد و درنهایت پ.ک.ک را مورد هدف قرار دهد. اگر بخواهم واضح صحبت کنم باید بگویم که ترکیه به دنبال آن است تا پرونده پ.ک.ک را به صورت کامل ببندد.

 تا چه حد آنکارا در این مورد موفق می‌شود؟

 فکر نمی‌کنم. پ.ک.ک پرونده‌ای است که به مدت 100 سال از زمان تشکیل ترکیه نوین جریان دارد و با جنگ بسته نمی‌شود. به یاد داریم که در زمان حکومت صدام، دولت ترکیه با بغداد قراردادهایی را در دهه 90 میلادی انعقاد کرده بودند که بر اساس آن ارتش ترکیه پایگاه‌هایی را در شهرهایی مانند دهوک و برخی دیگر از مناطق شمال عراق تاسیس کرد و می‌توانست برای تحت تعقیب قرار دادن سوژه‌های خود وارد خاک عراق شود. آن هنگام دولت صدام شکننده بود و ترکیه هم نهایت استفاده را از این موضوع می‌برد؛ ولی حالا دولت عراق نمی‌پذیرد که تمامیت ارضی‌اش مورد مناقشه قرار گیرد. توجه داشته باشید که در طول سال‌های اخیر مسائل کردها در سوریه و عراق بخصوص با محوریت ترکیه به پرونده‌ای تبدیل شد که پای کشورهایی مانند عربستان و امارات به آن باز شده است. داده‌ها نشان می‌دهد که ریاض و ابوظبی هم برای هدف قرار دادن منافع ترکیه وارد این پرونده‌ها شده‌اند و من معتقدم که وضعیت در چند ماه آینده بدتر خواهد شد. به همین جهت با توجه به شرایط کنونی، بهترین روش و بهترین سیاست، این است که ترکیه با پ.ک.ک و کردها مذاکره کند. متاسفانه آنکارا به این نکته توجه نمی‌کند که مساله پ.ک.ک و به صورت کلی پرونده جریان کُردی در منطقه با خشونت حل و فصل نمی‌شود بلکه باید با دیپلماسی به این مساله خاتمه داد.

آمریکایی‌ها در مورد شمال عراق موضع سکوت اتخاذ کرده‌اند که این وضعیت می‌تواند اوضاع را وخیم‌تر کند و این در حالیست که دولت فعلی عراق در قبال ترکیه، در موضع انفعالی قرار دارد

 بسیاری بر این عقیده‌اند که حمله ترکیه به شمال عراق باعث ایجاد اختلاف در داخل بغداد شده است. به نظرتان این موضوع تا چه صحت دارد؟

 این مساله تا حد زیادی کاملا آشکار است و می‌توان از اظهارنظرها و مواضع به این جمع‌بندی رسید. در وضعیت کنونی مشکلاتی میان اربیل و بغداد به وجود آمده و  همین اختلاف میان جناح طالبانی و بارزانی در اقلیم کردستان پدیدار شده است. بخش دیگری از این اختلاف بین کردهای سوریه که تحت حمایت بازرانی هستند با اقلیم کردستان نمایان شده است. لذا این دومینوی اختلاف ماحصل بر هم زدن معادله‌های کُردی در منطقه است که عملیات‌های ترکیه هم در آن تاثیرگذار هستند. به همین ترتیب باید تایید کنم که اختلاف‌ها همچنان ادامه دارد و روز به روز عمیق‌تر می‌شود.

 آیا حمایت آمریکا از کردهای سوریه و عراق باعث تحریک ترکیه برای حمله به شمال عراق شده است؟

برای تشریح این موضوع باید به سخنرانی اخیر «جیمز جفری»، نماینده ویژه آمریکا در سوریه در انستیتوی واشنگتن اشاره کنم. او اعلام کرده که هدف ایالات متحده ویران کردن اقتصاد سوریه نیست، بلکه هدف فشار آوردن به مسببانی است که سوریه را به این وضع درآورده‌اند و به همین جهت تحریم‌های خود را ادامه می‌دهیم. این مدل از اظهارنظر به خوبی نشان می‌دهد که ایالات متحده دیگر به دنبال سرنگونی بشار اسد نیست و همین مساله باعث نگرانی ترکیه شده است. نگرانی دیگر ترکیه، حمایت آمریکا از کردهای سوریه و عراق است که آنکارا را ناراحت می‌کند. اما مساله اینجاست که آمریکایی‌ها هم در مورد شمال عراق موضع سکوت اتخاذ کرده‌اند که این وضعیت می‌تواند اوضاع را وخیم‌تر کند. این در حالیست که دولت فعلی عراق به رهبری «مصطفی الکاظمی» که با مشکلات اقتصادی روبروست؛ تنها به عنوان دولت گذار موردنظر است. به همین دلیل، شاهد سکوت عراقی‌ها یا انفعالِ آنها در قبال ترکیه هستیم.