بهانه‌ای به نامِ «امنیت ملی»!

فرشاد گلزاری

ترکیه به عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای طی دهه اخیر (به خصوص در پنج سال گذشته) سعی کرده به هر ترتیب که شده از طریق رایزنی‌های سیاسی یا مداخله‌های نظامی منافعش را در منطقه تامین کند. بسیاری از تحلیلگران و استراتژیست‌های مطرح دنیا، بر این باورند که ترکیه در معنای عام به دنبال آن است تا با چنین مانورهایی مجدداً نمایی از امپراطوری عثمانی را به نمایش بگذارد و نام و یاد آن دوران را زنده کند. اگرچه لفظ «احیای امپراطوری عثمانی» را بارها و بارها در رسانه‌ها و مطبوعات داخلی و خارجی شنیده‌ایم اما واقعیت این است که آنکارا به رهبری رجب طیب اردوغان از سال 2014 تاکنون بیش از هر زمان دیگر بر سیاست خارجی خود تمرکز کرده است. زمانی که اردوغان در 2014 به ریاست جمهوری رسید، احمد داوود اوغلو را به عنوان نخست‌وزیر خود برگزید و برای این اقدامش دلیل داشت. داوود اوغلو به دلیل دید باز و تحصیلات آکادمیکش و همچنین به دلیل تخصص و کارنامه مثبتش در سیاست خارجی، به تکیه‌گاه و پرنفوذ‌ترین مشاور اردوغان تبدیل شد.

انتقاد عراقی‌ها از عملیات ترکیه در مرزهای شمالی این کشور به احضار سفیر ترکیه ختم نشد، بلکه تعدادی از نمایندگان پارلمان عراق، برای مهار ترکیه پیشنهاد بازنگری در توافق‌ها و و حتی قطع معاملات تجاری را مطرح کردند

زمانی که داوود اوغلو با اردوغان وارد چالش شد و درنهایت در سال 2016 میلادی توسط اردوغان کنار گذاشته شد، بسیاری از مخالفان و حتی هم‌حزبی‌های اردوغان از آینده سیاست خارجی کشورشان ابراز نگرانی کردند. آنها در آن برهه به خوبی فهمیده‌ بودند که با کنار رفتن مغز متفکرِ سیاست خارجی ترکیه، اردوغان با شدت تمام دست به حرکاتی می‌زند که اولاً در فاز منطقه‌ای خود را به همسایگانش اثبات کند و ثانیا در عرصه فرامنطقه‌ای برای خود شرکایی را دست و پا کند. ازسوی‌دیگر به صورتی جلو برود که بتواند بر اساس ایدئولوژی اخوان‌المسلمین خود را احیاکنندة نوظهورِ این مکتب به جهان و خصوصاً کشورهای عربی معرفی کند. این سه محور را باید در کنار تامین منافع ملی که فکر و ذکر اردوغان و تیمش است، قرار داد تا به خوبی متوجه شویم که چرا هر چند وقت یکبار، ترکیه دست به انجام اقدامات میدانی و نظامی علیه همسایگان کشورهای دیگر می‌زند. نکته مهم‌تر که باید به آن اشاره کرد این است که اردوغان و استراتژیست‌های نظامی، امنیتی و سیاسی ترکیه، مولفه دیگری به نام «امنیت ملی» را به عنوان یک ابزار مورد استفاده قرار داده‌اند که طی پنج سال گذشته به زعم خودشان، دائم در حال نقض شدن و تهدید است! عمده تهدید امنیت ملی ترکیه بر اساس آنچه که خودشان مطرح می‌کنند، کردهای عراق و سوریه هستند. ترکیه بارها از عملیات‌های هوایی علیه مواضع حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در نوار جنوبی خود خبر داده‌ است؛ اما گویا آنها از این مدل عملیات‌ها راضی نبودند. پس از لشگرکشی داعش در سوریه و شیوع ویروس ترور توسط این جریان تروریستی، ترکیه باز هم امنیت ملی خود را بهانه کرد ولی این در حالی بود که یکی از روزنامه‌های ترکیه تصاویری از نقل و انتقال تسلیحات سنگین و سبک توسط ارتش این کشور به داخل سوریه منتشر کرد و مشخص شد که ترک‌ها در حال حمایت علنی از ارتش آزاد سوریه و داعش هستند. در اینجا بود که بهانه امنیت ملی ترکیه از تروریسمِ تکفیری به کردهای سوریه تبدیل شد. همین مساله مجوزی شد برای ورود نظامی و لشگرکشی ترک‌ها به خاک سوریه که نتیجه آن دو عملیات با نام‌های «شاخه زیتون» و «سپر فرات» علیه کردهای سوریه و اشغال برخی مناطق تحت سیطره آنها بود که البته آمریکایی‌ها هم چندان با آن مخالفت نکردند. در لیبی هم چنین وضعیتی استوار است و آنکارا نه تنها نظامیان و تسلیحات خود را به بهانه دفاع از دولت فائزالسراج وارد طرابلس کرد، بلکه این بار هم از تروریست‌های ارتش آزاد سوریه در آنجا به نفع خود بهره برد.

پنجه ببر: جدیدترین سناریوی ترکیه در عراق!

با گذر از اقدامات ترکیه در سوریه و لیبی باید به جدیدترین عملیات نظامی این کشور در منطقه و آن هم در همسایگی ایران اشاره کنیم. اخبار مخابره شده از بغداد حکایت از آن دارد که این بار هم ترکیه به بهانه دفعِ تهدید امنیت ملی خود و هدف قرار دادن مواضع حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، دست به انجام عملیات گسترده در کوه‌های قندیل و مناطق شمالی عراق زده است. در گذشته هم این اقدام از سوی ترکیه و بدون اطلاع به مقامات عراق انجام شده بود و تبعات زیانباری بر روابط دو کشور داشت، اما اینبار وسعت عملیات و مواضعی که منهدم شده به حدی بالا است که به نظر می‌رسد بغداد، بیش از حد نگران و عصبانی است. بر اساس داده‌های موجود تاکنون دو عملیات جداگانه علیه پ.ک.ک از سوی ترکیه در شمال عراق انجام شد. بخش اول این عملیات که توسط جنگنده‌های نیروی هوایی ترکیه انجام شد به نام «پنجه عقاب» بود که به گفته آنکارا حدود 81 موضع پ.ک.ک در این عملیات مورد هدف قرار گرفته است. عملیات دیگر در شامگاه چهارشنبه گذشته با نام «پنجه ببر» در منطقه هفتانین در شمال عراق توسط کماندوهای نیروی زمینی ترکیه انجام شد که در مجموع بر اساس اعلام خبرگزاری دولتی ترکیه (آناتولی)، حدود 700 هدف از پ.ک.ک در این حملات از بین رفته‌اند.

اردوغان و استراتژیست‌های نظامی، امنیتی و سیاسی ترکیه، مولفه دیگری به نام «امنیت ملی» را به عنوان یک ابزار مورد استفاده قرار داده‌اند که طی پنج سال گذشته به زعم خودشان، دائم در حال نقض شدن و تهدید است!

فارغ از اعداد و ارقام، اوضاع به حدی برای بغداد نگران‌کننده است که سفیر ترکیه در عراق دو بار به وزارت خارجه این کشور احضار و مراتب اعتراض به این عملیات‌ها و پیامدهای آن به وی ابلاغ شد. در این راستا احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق در گفت‌وگو با شبکه المیادین صریحا اعلام کرده که بغداد هیچ اطلاعی از این حمله‌ها نداشته است و ما معتقدیم که ترکیه برای انجام عملیات‌هایش در شمال عراق حفاظت از امنیت ملی‌اش را بهانه می‌کند. انتقاد عراقی‌ها از عملیات ترکیه در مرزهای شمالی این کشور به اینجا ختم نشد بلکه تعدادی از نمایندگان پارلمان عراق روز گذشته (شنبه) برای مهار ترکیه پیشنهاد بازنگری در توافق‌ها و و حتی قطع معاملات تجاری را مطرح کردند. به عنوان مثال کریم علیوی، عضو کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق بر لزوم توقف اینگونه نقض‌ها، بازنگری توافقات امضا شده میان دو کشور و نیز اشاره ضمنی به قطع معامله‌های تجاری و اقتصادی با هدف تحت فشار قرار دادن آنکارا جهت ممانعت از اینگونه نقض‌ها تاکید کرده که البته ترکیه هیچگونه موضعی در قبال سخنان مقامات عراق اتخاذ نکرده است. از سوی دیگر دولت اقلیم کردستان عراق حملات اخیر ترکیه به مناطق مرزی را محکوم کرده و خواستار خروج نیروهای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) از این اقلیم شده است.

نکته دیگر آنکه حامی آکسوی، سخگوی وزارت امور خارجه ترکیه عملیات‌های اخیر ارتش کشورش را «عملیات ضد تروریسم» خواند و در ادامه مواضع اتحادیه عرب را به باد انتقاد گرفت. امری که نشان می‌دهد ترکیه برای تامین منافع و امنیت ملی‌اش قرار است نه تنها با بغداد بلکه با بسیاری دیگر از رقبای خود در حاشیه خلیج فارس وارد تنشِ چند ضلعی شود.