اجرای توازنِ راهبردی

فرشاد گلزاری

«هماهنگی میان واشنگتن و آنکارا درخصوص پرونده اس-۴۰۰ روسیه و جنگنده‌های اف - ۳۵ آمریکا آغاز شده است؛ ما می‌توانیم سامانه اس-۴۰۰ را به صورت مستقل به کار بگیریم». این عبارت بخشی از سخنان ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه است که روز گذشته توسط اکثر رسانه‌ها منتشر شد و نشان می‌دهد که سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به آمریکا و دیدار او با ترامپ خروجی مهمی در تحولات آتی منطقه خواهد داشت. اگرچه دیدار اخیر اردوغان و ترامپ برای اولین بار پس از آغاز عملیات چشمه صلح در شمال شرق سوریه اتفاق افتاده است، اما واقعیتی که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، چالش موجود میان واشنگتن و آنکارا است. بسیاری از این مفسران، ناظران بین‌المللی و حتی تحلیلگران در داخل کشور معتقدند که چالش فعلی میان آنکارا و واشنگتن صرفاً به خریداری سامانه پدافند هوایی اس-400 روسیه توسط ترکیه مربوط است اما اگر بخواهیم ریشه این مجادله سیاسی را به صورت اساسی بررسی کنیم باید به 15 جولای 2016 رجوع کنیم.

سخنان اردوغان در کنفرانس خبری مشترک با ترامپ و سکوت رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال سخنان شدیداللحن رئیس‌جمهوری ترکیه و همچنین اظهارات اخیر ابراهیم کالین (سخنگوی دولت ترکیه) در مورد پیگیری پرونده اس- 400 و اف-35 نشان می‌دهد که احتمالاً نگرانی‌های دو طرف حل‌وفصل شده است

کودتای جولای 2015 اگرچه به عنوان یک کودتای نافرجام شناخته می‌شود، اما باید متوجه باشیم که اسناد و اطلاعات پنهان که پس از آرام‌‌سازی ترکیه از سوی مقامات این کشور منتشر شد نشان داد که آمریکا و ناتو، قبل از انجام کودتای مذکور از این ماجرا با خبر بوده‌اند اما آنکارا را در جریان این موضوع قرار نداده‌اند. دقیقاً در همانجا بود که اردوغان علیه آمریکا لب به سخن گشود و مقامات واشنگتن را مورد خطاب قرار داد اما باز هم این چالش ادامه داشت؛ به گونه‌ای که ترکیه پایگاه استراتژیک اینجرلیک که مقر حضور نیروهای آمریکا و ناتو بود را تعطیل کرد و از همین جهت رابطه میان دو کشور وارد فاز دیگری از چالش‌ شد. در این راستا مورد دیگری که نزاع میان دو طرف را افزایش داد، عدم استرداد «فتح‌الله گولن» توسط آمریکا به ترکیه بود. گولن از سوی اردوغان و دولت او به عنوان تحریک‌کننده اصلی کودتای 2016 شناخته شد و دولت ترکیه بارها تلاش کرد تا او را به خاک کشورش بکشاند اما او همچنان در ایالت پنسیلوانیای آمریکا حضور دارد و دولت ترامپ از استرداد او به آنکارا خودداری می‌کند.

این مولفه‌ها دقیقاً همان دلایلی است که موجب شد روابط میان آمریکا و ترکیه از حالت عادی خارج شود و چالش‌های جدید را تجربه کند؛ به صورتی که پس از کودتای 2016 ترکیه و به دلیل بازداشت‌ شدن هزاران نفر از روشنفکران، خبرنگاران، نظامیان، سیاسیون، نویسنده‌ها، کارمندها و حتی معلمان و قضات شاهد آن بودیم که اتحادیه اروپا طی بیانیه‌ای اعلام کرد که این رفتار و مجموع اقدام‌های ترکیه باعث دور ماندن این کشور از عضویت در اتحادیه اروپا می‌شود که واکنش‌های ترکیه هم کاملاً مشخص بود. این روند اما به تحریم اقتصادی آنکارا و تعدیل روابط اروپایی‌ها یا لاین کشور منجر شد اما واقعیت این است این موضوع هم نتوانست آنگونه که باید و شاید حال اقتصاد این کشور را  به وخامت برساند. 

این فراز و فرودها به نوبه خودش ادامه داشت اما واقعیت این است که اصل درگیری ترکیه و آمریکا به خرید تسلیحات آنکارا از واشنگتن و عدم محقق شدن وعده‌های دولت ترامپ برمی‌گردد. بر اساس اسناد، قرار بود تا سامانه پدافند موشکی پاتریوت برای پوشش آسمان‌های ترکیه از سوی آمریکا به این کشور تحویل شود و در خلال این موضوع قرارداد خرید جنگنده‌های اف-35 میان دو کشور به امضا رسیده بود اما پس از آنکه مشخص شد دولت آمریکا نمی‌خواهد این دو گزینه در موعد مقرر به ترکیه تحویل دهد، ورق برگشت. ترک‌ها همانند گذشته تهدید کردهای سوریه و همچنین به‌هم‌ریختگی در خاورمیانه را مطرح کرده بودند و معتقد بودند که آمریکایی‌ها با عدم تحویل سامانه پاتریوت و جنگده اف-35 به دنبال ناامن کردن محیط کشورشان هستند و این موضوع کاملاً در حال رصد شدن از سوی روسیه بود.

مسکو پس از آنکه فهمید دولت آمریکا قرار نیست به وعده‌هایش در قبال قرارداد نظامی با ترکیه عمل کند، دست به کار شد. ظرف چند ماه قرارداد تحویل سامانه‌های پدافند اس-400 تکمیل شد و در آنجا بود که صدای واشنگتن در آمد. آمریکایی‌ها بارها به ترکیه هشدار داده بودند که اگر اس-400 را خریداری و در مرزهای خود مستقر کند به هیچ وجه جنگنده‌های اف-35 را به این کشور تحویل نمی‌دهد. دلیل این اقدام هم کاملاً مشخص بود؛ ساختار و لوگاریتم تسلیحاتی ترکیه اعم از سامانه‌های پدافندی و آفندی بعلاوه جنگنده‌ها، رادارها، سلاح‌های سنگین و موشک‌ها، طی سال‌های اخیر همه و همه بر اساس تولید کارخانجات تسلیحاتی آمریکا و ناتو بوده است. حال تصور کنید که تولیدات تسلیحاتی روسیه در این ساختار قرار بگیرد؛ بدون تردید خروجی آن جز اخلال در سامانه‌های راداری آمریکا و ناتو چیزی نخواهد بود. به گونه‌ای که بر اساس اسناد فنی و داده‌های میدانی سامانه‌های اس-400 و رادارهای آن به راحتی می‌توانند کُدهای مربوط به جنگنده‌ها و سامانه‌های آمریکایی را رصد و آشکار کنند که این به معنای شنود فنی تسلیحات غرب توسط مسکو است!

این موضوع بعلاوه مسائلی که شمال سوریه توسط ترکیه پیگیری می‌شد باعث شد تا ترکیه تحت تحریم‌های آمریکا قرار بگیرد که تورم، کاهش قیمت لیرِ تُرک و همچنین رکود بعلاوه کاهش سفر توریستی به این کشور باعث شد تا پایه‌های اقتصاد ترکیه تضعیف شود که بالطبع نارضایتی داخلی و هجمه احزاب مخالف اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) را به همراه داشت. تنها متغیری که در این میان توانست فضای تنفس برای اردوغان و دولت او به وجود آورد، چراغ سبز آمریکا به آنکارا برای پیشروی و ورود نظامی در شمال سوریه بود که باید آن را عملی شدن آرزوی دیرینه آکپارتی به رهبری اردوغان دانست. ترکیه با این اقدام توانست علاوه بر تحریک حس ناسیونالیسم تُرکی، به نوعی آمریکا را با خود همراه کند که البته این همراهی دو جانبه است؛ چراکه آمریکا در ازای اعطای اجازه ورود ترکیه به شمال سوریه خواستار تنظیم روابط آنکارا با روسیه است.

کودتای جولای 2015 اگرچه نافرجام بود اما باید متوجه باشیم که اسناد و اطلاعات پنهان که پس از آرام‌‌سازی ترکیه منتشر شد نشان داد که آمریکا و ناتو، قبل از انجام کودتای مذکور از این ماجرا با خبر بوده‌اند و همین ماجرا باعث تنش در روابط شد

تمام این مسائل در کنفرانس خبری اخیر اردوغان و ترامپ بروز و ظهور کرد. اردوغان به‌رغم اینکه در خاک آمریکا از نامه توهین‌آمیز اخیر ترامپ انتقاد کرد، به مدت 10 دقیقه در مورد روابطش با واشنگتن سخنرانی کرد که مدت زمان سخنرانی او از سخنان ترامپ در دیدار اولیه با اردوغان بیشتر بود که نشان می‌دهد ترامپ و اردوغان به توافق‌هایی رسیده‌اند. اینکه سخنگوی دولت ترکیه می‌گوید پرونده اف-35 و اس-400 در حال پیگیری است و رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی آمریکا به عنوان پیگیری‌کننده این پرونده از سوی ترامپ به آنکارا معرفی شده نشان می‌دهد که امتیازهایی میان زرفینرد و بدل شده است. از سوی دیگر اعلام خبر سفر پوتین به ترکیه در اوایل ژانویه 2017 موضوعی است که نشان می‌دهد ترکیه بحث توازن راهبردی در روابطش با مسکو و واشنگتن را در دستور کار قرار داده است.