اولین برخورد از نوع نزدیک

سیدمحمد میرزامحمدزاده

ناپدید شدن روزنامه‌نگار منتقد، جمال خاشقجی، کم‌کم به شکافی بین واشنگتن و عربستان سعودی تبدیل می‌شود. پس از آنکه ترامپ روز یکشنبه (22 مهر) از احتمال تنبیهات سخت علیه پادشاهی سعودی در صورت تأیید دخالت دادگاه سلطنتی در ماجرای قتل، سخن گفت، عربستان سعودی او را به باد انتقاد گرفت.

وزیر امور خارجه سعودی با صدور بیانیه ای در واکنش به ترامپ گفت: اگر کنشی دریافت شود،‌ واکنش قوی‌تری انجام می‌شود. وی در بیانیه‌اش به نقش حیاتی و تأثیرگذار سلطنت نفت‌خیز در اقتصاد جهان اشاره کرد.

اتهامات مطرح شده علیه سعودی‌ها مبنی بر حضور عاملان سعودی و قتل و مثله کردن خاشقجی، شهروند آمریکایی و ستون نویس روزنامه واشنگتن پست که آخرین بار روز دوم اکتبر (10 مهر) در حال ورود به کنسولگری سعودی در استانبول دیده شد، از سوی مقامات ترک مطرح شده است.

محمد بن‌سلمان،‌ شاهزاده سعودی و دیگر مقامات عربستان گفته‌اند که آنها هیچ اطلاعی از سرنوشت خاشقجی ندارند.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه خواستار توضیح در این رابطه شده است. اما دیگر مقامات ترکیه که خواسته‌اند نامشان فاش نشود، با اشاره به داده‌های اطلاعاتی موثق عنوان کرده‌اند که بر اساس داده‌های درز شده، آقای خاشقجی به طرز وحشیانه‌ای از سوی تیم 15 نفره که از عربستان سعودی با 2 جت شخصی با مأموریت از بین بردن وی به ترکیه فرستاده شده بودند، به قتل رسیده است.

این اطلاعات درز کرده، منجر به افزایش فشار کنگره آمریکا و دیگر دولت‌های غربی بر عربستان سعودی شده است تا در مورد اتفاقات رویداده توضیح دهد. اگرچه دوربین‌های مدار بسته، ورود وی به کنسولگری را ثبت کرده‌اند، اما هیچ گواهی مبنی بر خروج او از ساختمان وجود ندارد. نامزد او گفته است که تا ساعات پایانی شب بیرون از ساختمان کنسولگری منتظر او بوده است.

روز یکشنبه (22 مهر)، بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک خواستار تحقیقات قابل اطمینان برای دریافت حقیقت آنچه که اتفاق افتاده شدند، تا عاملان ناپدید شدن جمال خاشقجی شناسایی و مورد بازخواست قرار گیرند.

وزیران خارجه هر سه کشور اروپایی در بیانیه خود عنوان کردند که انتظار دارند دولت سعودی پاسخی مبسوط و با جزئیات کامل ارائه دهد و بیان داشتند که این پیام را مستقیما به مقامات سعودی ارسال کرده‌اند.

در واشنگتن نیز قانون‌گذارانی از هر دو حزب خواستار اعمال برخی تحریم‌ها علیه عربستان سعودی در صورت اثبات مسئولیت این کشور در مرگ خاشقجی شدند و روز یکشنبه (22 مهر) این درخواست‌ها افزایش یافت.

سناتور مارکو رابیو، جمهوری‌خواه نماینده ایالت فلوریدا، روز یکشنبه طی مصاحبه‌ای در برنامه ملاقات در خبر شبکه ان‌بی‌سی آمریکا گفت:‌ اگر این ماجرا صحت داشته باشد، واکنش از سوی کنگره انجام می‌شود. این واکنش واحد، سریع و عمیق صورت می‌گیرد.

رابیو افزود: در صورتی که ما بنا بر شراکت، هرچقدر مهم، تصمیم بگیریم که به این موضوع رسیدگی نکنیم، اعتبار اخلاقی آمریکا زیر سوال می‌رود و در معرض خطر قرار می‌گیرد.

با افزایش فشار‌ها از سوی غرب، بازار سهام عربستان سعودی در روز یکشنبه،‌ اولین روز تجاری هفته در عربستان،‌ نزدیک به 7 درصد سقوط کرد.

هرچند که بیانیه اخیر سعودی‌ها در انتقاد از صحبت‌های ترامپ، خروج آزادانه خاشقجی از کنسولگری را آنطور که شاهزاده سعودی و دیگران گفته بودند، تکرار نکرد اما این بیانیه اطلاعات بیشتری در مورد ناپدیدی خاشقجی هم درپی نداشت.

روز جمعه (20 مهر) یک هیأت سعودی به رهبری شاهزاده خالد بن‌فیصل، به دیدار اردوغان در آنکارا رفت. شاهزاده خالد 78 ساله عضو ارشد خانواده سلطنتی، فرماندار مکه و مشاور شاه سلمان است و بنابراین حضور او جدیت بحران از دید شاه سعودی را نشان می‌دهد.

اما خالد چند ساعت بعد بدون صدور بیانیه‌ای آنکارا را ترک کرد و یکشنبه شب خود شاه سلمان با اردوغان تماس گرفت و به گفته یکی از خبرگزاری‌های نیمه رسمی ترکیه، آنها در این تماس در مورد اهمیت یک تحقیق مشترک صحبت کردند.

ترامپ همواره مودت خود را با عربستان سعودی به عنوان شریک عرب ابراز کرده است. او ریاض را به عنوان اولین مقصد سفر خارجی در زمان آغاز ریاست جمهوری‌اش انتخاب کرد و کاخ سفید به طور ویژه حامی شاهزاده 33 ساله بوده است. ترامپ دائما از اعتماد خود به شاهزاده جوان گفته است، حتی زمانی که او چالش‌هایی با اعضای پیر برجسته دادگاه عالی سلطنت داشت.

جرد کوشنر،‌ داماد و مشاور ترامپ نیز شراکت ویژه‌ای با شاهزاده محمد ترتیب داده است،‌ شاهزاده محمد کسی است که بیشتر قدرت را در سلطنت بر عهده دارد و در واقع بازوی اجرایی پدر پیر خود به شمار می‌رود. بیانیه روز یکشنبه سعودی‌ها اولین نشانه تنش‌ها بین ترامپ و شاهزاده بود.

تاکنون شاهزاده محمد جز برای تمجید از ترامپ سخنی از آمریکا به میان نیاورده بود. حتی زمانی که ترامپ در کمپین خود در بیانیه‌ای اظهار داشت که از ورود مسلمانان به ایالات متحده آمریکا جلوگیری می‌کند یا حتی تقاضای اخیرش برای پرداخت باج بیشتر برای به اصطلاح امنیت خودشان، او علیه ترامپ حرفی به میان نیاورد.

ترامپ اخیرا گفته بود که به پادشاه عربستان گفته است بدون ما شما 2 هفته نیز دوام نمی‌آورید.

بیانیه ترامپ در مورد خاشقجی نیز ممکن است موجب ناراحتی برخی شده باشد.

روز یکشنبه (22 مهر) در مصاحبه با شبکه خبری سی‌بی‌سی او با رویکرد جدیدی با جدیت در مورد ناپدید شدن منتقد سعودی ظاهر شد. 

ترامپ در این مصاحبه گفت: اتفاق واقعا وحشتناک و منزجرکننده‌ای روی داده است، اگر این اتفاق رخ داده باشد،‌ باید ببینیم که چه می‌شود. ما نهایت برخورد را خواهیم داشت و تنبیه سختی در پیش است. تا این لحظه آنها اتهامات را به شدت رد کرده‌اند. آیا این اتفاق می‌تواند از سوی آنها شکل گرفته باشد؟ بله.

البته ترامپ همواره مخالفت خود را با هرگونه محدود کردن فروش سلاح به عربستان سعودی،‌ یکی از بزرگ‌ترین خریداران سلاح در جهان، اذعان کرده بود.  به گفته او اگر آمریکا فروش سلاح سودآور خود به عربستان را قطع کند، خود را تنبیه کرده است.