دولت وضعیت بد فعلی را، بدتر نکند!

رامتین موثق

دولت در بودجه 1405 تمام تلاش خود را برای حذف ارز ترجیحی گذاشته است و حتی در این روند، به قانون بودجه 1404 نیز عمل نکرده و بسیار زودتر از موقع، ارز ترجیحی برخی کالاهای اساسی مانند گوشت و برنج را حذف کرده است.

پس از این برنامه، دولت اعلام کرد که منابع حاصل از حذف ارز ترجیحی را در قالب کالابرگ و یارانه به جیب خود مردم بازمی‌گرداند. دوشنبه 8 دی‌ماه، معاون سیاست‌گذاری اقتصادی سازمان برنامه و بودجه، در یک برنامه تلویزیونی پرده از برنامه دولت برداشت و اعلام کرد که قصد دارند یارانه نقدی را تا 700 هزار تومان افزایش دهند. محمد قاسمی با ابراز امیدواری به اینکه این طرح روز چهارشنبه دهم دی‌ماه در دولت مصوب و اجرای آن آغاز شود، اظهار داشت: «هدف دولت این است که این بار به طور مستقیم مصرف‌کننده کالا، بتواند یک سبد کالای مشخص را انتخاب و یا اعتبارش را دریافت کند.» به گفته او، جامعه هدف این طرح بیش از آن ۶۰ میلیون نفری است که فعلاً کالابرگ می‌گیرند.

یک اقتصاددان: اکنون بدون ترمیم دستمزدها دولت قصد پرداخت یارانه 700 هزار تومانی دارد که 5 درصد یک حقوق 15 میلیون تومانی نمی‌شود. دولت قبل از انجام هر سیاستی، باید در ابتدا وضعیت معیشت، درآمد خانوار و ثبات اقتصادی را ترمیم کند

این اولین باری نیست که دولت‌ها وعده افزایش یارانه نقدی را می‌دهند. این وعده چندین سال است که به یکی از برنامه‌های نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری تبدیل شده است. اما در حوزه اجرا، دولت محمود احمدی‌نژاد در ابتدا بر تخصیص یارانه نقدی بسیار تاکید کرد و سپس نوبت به دولت رئیسی رسید تا این مبلغ را از ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به ۳۰۰ هزار تومان برای دهک‌های چهارم تا نهم، و ۴۰۰ هزار تومان برای دهک‌های اول تا سوم، برساند. 

دولت مسعود پزشکیان در ابتدا برنامه خود را بر حذف یارانه نقدی دهک‌های 8 تا 10 گذاشت که تاکنون نیز چندین میلیون نفر از طرح دریافت یارانه خارج شده‌اند، اما گفتنی است، نحوه دهک‌بندی و حذف برخی خانوارها، به خصوص خانوارهای کارگری، از دریافت یارانه نقدی، انتقادات بسیاری را متوجه دولت ساخت. اما اکنون دولت در برنامه دهک‌بندی خود تغییری نشان نداده است و تنها قصد دارد برای گروه‌های سابق، مبلغ یارانه را تا 700 هزارتومان افزایش دهد اما در عوض ارز ترجیحی را حذف کند که آثار آن به عموم جامعه برمی‌گردد.

تجربه ناموفق افزایش یارانه‌ها 

یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، در ارزیابی خود از طرح دولت برای جبران آثار حذف ارز ترجیحی با افزایش مبلغ یارانه نقدی، یادآوری کرد که مشابه همین تجربه در سال 1389 در دولت احمدی‌نژاد رخ داد.

سهراب دل‌انگیزان افزود: در آن زمان با افزایش و واقعی شدن قیمت‌ حامل‌های انرژی، یارانه‌های پنهان این بخش حذف و به صورت یارانه آشکار نقدی فقط به خانوارها اعطا شد.

او با اشاره به اشتباهات زیاد دولت احمدی‌نژاد در اعطای یارانه فردی، عنوان کرد: هرچند سیاست تبدیل یارانه پنهان و غیرنقدی به یارانه آشکار و نقدی، به صورت یک توصیه در علم اقتصاد همواره وجود دارد، اما اجرای آن در شرایط متفاوت، یک کار تخصصی است که برای ارزیابی آن باید برنامه دولت دقیقا تحلیل شود. بنابراین بهترست که سازمان برنامه و بودجه این برنامه را برای دانشگاه‌های کشور ارسال کند و نقد و نظرات آن‌ها را بشنود، سپس با جمع‌بندی نظرات مختلف و توجه به تجربه‌های پیشین کشور، این برنامه را اجرایی کند.

سهراب دل‌انگیزان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: با یارانه 700 هزارتومانی، نمی‌توان حتی نیم کیلو گوشت و بیشتر از 3 کیلو گوشت مرغ خرید و مبلغ آنقدر کم است که نزدیک 5 دلار است بنابراین مبلغ مشخص شده برای افزایش یارانه‌ها به شدت کم و خسارت‌بار است و تاثیری بر قدرت خرید دهک‌های پایینی نخواهد داشت

اصلاحات ساختاری

 نیازمند شرایط مساعد است

این استاد دانشگاه همچنین تصریح کرد که برنامه‌های تعدیل ساختاری مانند حذف ارز ترجیحی و اختصاص منابع آن، نیازمند شرایط مساعد است.

دل‌انگیزان توضیح داد: اکنون باید دید آیا شرایط موجود کشور، اجازه اجرایی شدن این نوع از اصلاحات شوک‌مانند ساختاری را می‌دهد یا فقط شرایط را بدتر می‌کند؟ در حوزه تئوری و نظریه، درباره بسیاری از این سیاست‌ها، مطالب مثبت و منفی گوناگونی وجود دارد اما تمام آن‌ها، وابسته به شرایط کشوری است که قصد اجرایی کردن آن‌ها را دارد. او خاطرنشان کرد: اگر شرایط کنونی کشور در اجرای سیاست‌های اصلاح ساختاری درنظر گرفته نشود، به جای آثار مثبت، می‌تواند نتایج مخربی بر جای بگذارد.

اصلاحات نباید به صورت ناقص رها شود

این تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره اینکه «آیا شرایط امروز کشور اجازه اجرای سیاست‌های تعدیل ساختاری را می‌دهد؟»، پاسخ داد: واقعیت اینست که این نوع از رفتارها در زمانی به صورت درست جواب می‌دهند که دولت در ابتدا، انضباط داشته باشد.

دل‌انگیزان ادامه داد: اکنون اولین حوزه‌ای که مورد توجه است، انضباط دولت است. این انضباط چندین حالت دارد که اولین آن در بودجه است به این معنا که استفاده تمام بخش‌ها از بودجه باید کاملا شفاف و مبتنی بر عملکرد، یعنی تولید کالای عمومی مولد باکیفیت، باشد. انضباط بعدی که خارج از بودجه مطرح می‌شود، انضباط مالی دولت است که تحت این شرایط، دولت بیشتر از توان خود خرج نکند.

او درباره دیگر شرایط برای اجرای سیاست‌های اصلاحی، مطرح کرد: دولت باید اراده اصلاح کامل را داشته باشد و در اصلاح ناقص متوقف نشود. برای مثال اگر دولت قصد دارد اصلاحاتی در حوزه یارانه‌ها ایجاد کند، باید اصلاحاتی نیز در چارچوب مدیریت و نظام گزینشی صورت بگیرد. اگر نظام یارانه‌ای بدون نظام گزینشی و مدیریتی اصلاح شود، همان مدیران ناتوان مجری سیاست‌های جدید یارانه‌ای می‌شوند که می‌تواند همان ناکارآمدی سابق را بازتولید کند.

به گفته این استاد دانشگاه، ناکارآمدی اقتصاد فقط ناشی از روش، متد و فرآیند اجرایی نیست، بخش قابل‌توجهی از ناکارآمدی ما ناشی از تخصص و مهارت مدیران و نظام مدیریتی ماست و بنابراین دولت نباید در اصلاحات خود تنها به یک حوزه اکتفا کند زیرا چنین اصلاحاتی به نتیجه نمی‌رسد.

دولت باید اراده اصلاح کامل را داشته باشد و در اصلاح ناقص متوقف نشود. برای مثال اگر قصد دارد اصلاحاتی در حوزه یارانه‌ها ایجاد کند، باید اصلاحاتی نیز در چارچوب مدیریت و نظام گزینشی صورت بگیرد. اگر نظام یارانه‌ای بدون نظام گزینشی و مدیریتی اصلاح شود، همان مدیران ناتوان مجری سیاست‌های جدید یارانه‌ای می‌شوند که می‌تواند ناکارآمدی سابق را بازتولید کند

یارانه 700 هزارتومانی

 5 درصد حداقل حقوق است

دل‌انگیزان در ادامه، به مهمترین شرط اجرای سیاست‌های اصلاحی اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت که از سال 1397 تاکنون، سرکوب شدیدی در دستمزد بخش دولتی و کارگری اتفاق افتاده است.

او تاکید کرد: اصلاحاتی نظیر حذف ارز ترجیحی و تخصیص منابع آن به یارانه نقدی، فشار زیادی به سبد مصرفی و قدرت خرید خانوار وارد می‌کند و این تصمیمات حتی فضای تورم ایجاد می‌کند و باید قبل از اجرای این سیاست‌ها، در یک برنامه مشخص حقوق و دستمزد خانوارها واقعا ترمیم شده باشد. اکنون بدون ترمیم دستمزدها دولت قصد پرداخت یارانه 700 هزار تومانی دارد که 5 درصد یک حقوق 15 میلیون تومانی نمی‌شود.

این کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: مبلغ مشخص شده برای افزایش یارانه‌ها به شدت کم و خسارت‌بار است و دولت باید توجه کند که اگر اشتباهی در این حوزه مرتکب شود، دیگر بازگشت‌پذیر نیست و باید توفان ناشی از این تصمیمات خود را از طریق مسائل دیگری نظیر بحران‌های سیاسی و خیابانی، درو کند! او هشدار داد که دولت قبل از انجام هر سیاستی، باید در ابتدا وضعیت معیشت، درآمد خانوار و ثبات اقتصادی را ترمیم کند.

دولت بد را به بدتر تبدیل نکند

دل‌انگیزان با اشاره به نوسانات شدید نرخ ارز، اظهار کرد: نوسانات شدید نرخ ارز بدین دلیل است که تسلط اقتصادی دولت به صفر رسیده است. در این شرایط افراد و نهادهایی که به عنوان «شبه دولت» یا رقیب دولت شناخته می‌شوند، می‌توانند با امکانات بسیار زیادی که در اختیار دارند، اختلال و بحران زیادی برای دولت ایجاد کنند.

او افزود: دولتی که اقتدار کافی در چارچوب اقتصاد نداشته باشد، نمی‌تواند برنامه‌های کامل و درستی را اجرا کند و ممکن است در میان برنامه خود، متوقف شود. بنابراین هشدار می‌دهیم که دولت تمام مسائل را درنظر گرفته باشد. این استاد دانشگاه تاکید کرد که دولت اگر نمی‌تواند اصلاحات را تا آخر پیگیری کند، بهترست وضعیت بد را به بدتر تبدیل نکند.

یارانه 700 هزارتومانی

 نیم کیلو گوشت هم نمی‌شود!

دل‌انگیزان درباره تاثیر افزایش مبلغ یارانه‌ها به 700 هزار تومان بر قدرت خرید دهک‌های اول تا پنجم، بیان داشت که مبلغ آن بسیار ناچیز است و تاثیری بر قدرت خرید نخواهد داشت.

او توضیح داد: با یارانه 700 هزارتومانی، نمی‌توان حتی نیم کیلو گوشت و بیشتر از 3 کیلو گوشت مرغ خرید و مبلغ آنقدر کم است که نزدیک 5 دلار است.

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه مبلغ این یارانه قابل قیاس با قیمت‌های بازار نیست، در پایان خاطرنشان کرد: دولت اگر بنا به اظهارات خود، دستانش خالی است، بهترست این سیاست را در پیش نگیرد که باعث اختلال گسترده می‌شود.