هزار مدرسه سنگی؛ یک میلیون دانش‌آموز ثبت نام نشده

نتایج کنکور ۱۴۰۴ بازتاب این حقیقت تلخ است که عدالت آموزشی در ایران به شدت آسیب دیده است. 

عصر ایران نوشت؛ معاون سازمان نوسازی مدارس کشور به تازگی گفته است «حدود هزار مدرسه سنگی در کشور داریم که ایمنی و استاندارد لازم را ندارند. از طرفی سخنگوی وزارت آموزش و پرورش نیز اعلام کرده است» ثبت نام یک میلیون دانش‌آموز هنوز انجام نشده است. 

(دولت-ملت) به فرانسوی État-Nation یک مفهوم مرکبی است که شاخص‌هایی مانند رضایتمندی، رفاه و آزادی متضمن مشروعیت آن است. حالا به نظر می‌رسد این شاخص‌ها در جامعه ایران کنونی به شدت با چالش روبرو هستند. 

وضعیت و فقر دولت‌ها برای توسعه امکانات زیربنایی آموزش و پرورش در آستانه ماه مهر از یک طرف و فقر خانواده‌های ایرانی در استقبال از بازگشایی مدارس، نشان دهنده یک فقر گسترده ملت- دولت دارد. 

فقر دولت- ملت سبب کاهش بودجه‌های دولتی برای توجه به زیر ساخت‌های آموزش و پرورش از یک طرف و هم زمان فشارهای اقتصادی در لایه‌های جامعه از طرفی دیگر، منجر به تشدید فقر آموزشی به‌ویژه در دهک‌های پایین جامعه ایران شده است. 

گزارشی هم که مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «پایش ابعاد فقرسال ۱۴۰۲: فقر آموزش» به تازگی منتشر کرده است نشان می‌دهد نسبت وضعیت فقر آموزشی و ارتباط آن با فقر درآمدی خانوارها خیلی جدی است و کیفیت آموزشی در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها به شدت پایین آمده است. 

تنها فقر ملت نیست که کیفیت آموزشی در جامعه ایران را با چالش روبرو کرده است؛ بلکه فقر دولت‌ها نیز به واسطه همین تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی، سبب بی‌توجهی به امکانات زیربنایی در بخش‌های آموزش وپرورش شده است. 

اخیرا سخنگوی شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران گفته بود، «توجه دولت به مدارس دولتی به‌قدری پایین آمده که صرفاً در حد پرداخت دستمزد و حقوق معلمان تقلیل پیدا کرده است. مدارس دولتی به‌گونه‌ای است که کمترین امکانات آموزشی را دارند و بالای ۷۰ درصد مدارس دولتی در بافت‌های فرسوده قرار گرفتند و نیاز به بازسازی دارند. حداقل امکانات آموزشی در این مدارس است و امکاناتی هم که وجود دارد، مربوط به گذشته است و دچار فرسودگی شده است.» 

نتیجه این بحران که یک سر آن ملت است و سر دیگر آن دولت؛ در کنکور امسال خودش را نشان داد و سهم مدارس دولتی در رتبه‌های برتر کنکور امسال صفر بود. آمار رسمی نشان داد هیچ دانش‌آموزی از مدارس دولتی عادی در میان رتبه‌های برتر کنکور ۱۴۰۴ حضور نداشته و عمده موفقیت‌ها به مدارس سمپاد، نمونه‌دولتی و غیرانتفاعی اختصاص یافته است.  به نظر می‌رسد نظام آموزشی ایران در دام چرخه معیوب فقر دولت-ملت گرفتار شده است. از یک سو، دولت به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌ها، قادر به تأمین مالی و نگهداری مطلوب زیرساخت‌های آموزشی نیست. از سوی دیگر، خانوارها به دلیل فقر درآمدی، توانایی سرمایه‌گذاری در آموزش فرزندان خود را 

از دست داده‌اند. 

نتایج کنکور ۱۴۰۴ بازتاب این حقیقت تلخ است که عدالت آموزشی در ایران به شدت آسیب دیده است. تمرکز رتبه‌های برتر در مدارس خاص (تیزهوشان، نمونه دولتی و غیرانتفاعی) نشان می‌دهد که سیستم آموزشی به جای اینکه ابزار تحرک اجتماعی باشد، به عامل بازتولید نابرابری‌های موجود تبدیل شده است. 

برای خروج از این بحران، نیاز به عزم ملی و سیاست‌گذاری یکپارچه است. اولویت‌بندی آموزش در بودجه‌ریزی دولتی، تخصیص منابع بیشتر به مدارس محروم، و ارائه حمایت‌های هدفمند به دانش‌آموزان کم‌بضاعت می‌تواند گام‌های مؤثری در جهت کاهش نابرابری آموزشی باشد. 

اگر ساختار می‌خواهد با ابزار دولت- ملت آن گونه که آنتونیو گرامشی می‌گوید «آموزش را برای مشروعیت بخشی به گفتمان مسلط خود استفاده کند»، با این وضعیت آموزش و پرورش دیگر کارکرد خودش را از دست داده است ونمی تواند در خدمت این ساختار قرار گیرد. 

کارکرد آموزش و پرورش در دولت - ملت، ضعیف‌ترین وضعیت خود را تجربه می‌کند و به نظم اجتماعی مشروعیت نمی‌دهد. ما نیازمند تحول در مدیریت و نظام حکم رانی آموزشی هستیم. 

استقرار نظام شایسته سالاری و باز تولید الگوی آموزش و پرورشِ کشورهای توسعه یافته در کشور ایران یک ضرورت اساسی است. اما برای تحقق این مهم باید سهم آموزش و پرورش از بودجه کشور افزایش یابد و هم زمان از طبقه متوسط و پایین جامعه فقرزدایی شود.