به بهانه هجدهم تیر «روز ملی ادبیات کودکان و نوجوانان»؛
«ادبیات» بال پرواز خیال کودکان
روح کودکان و نوجوانان بی‌قرار و سرشار از حس کنجکاوی و اشتیاق برای کشف دنیاست و کتاب‌ها به ویژه حوزه ادبیات و قصه کودک، همچون معلمی صبور و همراهی مهربان مسیر رشد و کشف ناشناخته‌ها را به آنان نشان می‌دهد. ذهن جست‌وجوگر آنان را با سفرهای خیالی و یادگیری‌های جدید سیراب می‌کند.
به گزارش ایرنا، به پاس زحمات زنده‌یاد مهدی آذریزدی نویسنده خوب حوزه کودک و نوجوان و نگارنده کتاب‌های مختلف در این حوزه مانند «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، «گربه ناقلا»، «گربه تنبل»، «مثنوی» (برای بچه‌ها)، «مجموعه قصه‌های ساده»، هجدهم تیر در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شد تا تلنگری برای توجه و تمرکز به آشناکردن کودکان با کتاب و بهانه‌ای برای ورود کتاب به زندگی کودکان باشد.
ذهن کودک و نوجوان در احاطه پرسش‌های بی‌پایان و روح او همچون دریای مواج بی‌قرار، پرتلاطم و سرشار از احساس و هیجان است، احساساتی که گاه وجودش را از شادی لبریز می‌کند و گاه با غم و نگرانی به هم می‌ریزد. کودکان و نوجوانان گویی هر لحظه در سفری عمیق و پرماجرا هستند، روح آنان بی‌قرار و سرشار از حس کنجکاوی و اشتیاق برای کشف دنیاست و کتاب همچون معلمی صبور و همراهی مهربان مسیر رشد و کشف ناشناخته‌ها را در مقابل آنان روشن می‌کند.
کتاب سرگرمی شیرینی است که به رشد ذهن، تقویت زبان، افزایش دایره واژگان، پرورش تفکر خلاق و تقویت توانایی حل مساله در کودکان و نوجوانان کمک کند. وقتی این گروه سنی با کتاب بزرگ شوند، مهارت‌های اجتماعی و عاطفی آنان هم تقویت می‌شود، یاد می‌گیرند که با دیگران بهتر ارتباط برقرار کنند، احساسات‌شان را بهتر بفهمند و به آنان قدرت می‌دهد تا رویاهای‌شان را دنبال کنند و جهان را با چشم‌های خودشان بهتر ببینند.
کتابی می‌تواند روح بلندپرواز کودکان و نوجوانان را با خود همراه کند که زبان ساده و روان داشته باشد و از جمله‌های کوتاه و کلمات قابل فهم متناسب با سن و توانایی درک آنان استفاده شده باشد. موضوع قصه نزدیک به دنیای واقعی آنان همچون دوستی، مدرسه، خانواده، و چالش‌های رشد باشد.
کتابی که تخیل و کنجکاوی کودک و نوجوان را برانگیزد و آن‌ها را به دنیای داستان جذب کند می‌تواند ارزش‌ها و درس‌های اخلاقی را به طور غیرمستقیم و طبیعی در دل داستان، بدون رویکرد نصیحت‌آمیز به مخاطب کودک و نوجوان بیاموزد.
توجه به تنوع، جذابیت، خلاقیت و استفاده از شخصیت‌هایی که کودکان و نوجوانان بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و از آن‌ها یاد بگیرند و استفاده از سبک‌های مختلف برای حفظ جذابیت، از نکته‌های مهم برای ترغیب به مطالعه بیشتر است.
والدین با حوصله برای کودک کتاب بخوانند
برای نهادیه‌کردن فرهنگ مطالعه و اهمیت کتاب‌خواندن در ذهن کودکان و نوجوانان همراهی بخش‌های مختلف همچون والدین و مسوولان نیاز است. والدین باید حوصله کنند و بخشی از زمان خود را به کتاب‌خواندن برای کودک اختصاص دهند.
مسوولان هم باید تمهیداتی در نظر بگیرند که دست‌کم کتاب‌های متناسب با گروه سنی کودکان و نوجوانان با قیمت مناسب عرضه شود تا در سبد هزینه‌کرد خانواده‌ها به عنوان اقلام ضروری بگنجد.
ضرورت توجه به تصویرگری و کتاب‌های صوتی
توجه به تصویرگری کتاب و نشر کتاب‌های صوتی اهمیت زیادی در برقراری ارتباط و جذب مخاطب کودک و نوجوان دارد و باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. کودکانی که والدین آنان به هر دلیلی امکان کتاب‌خواندن و قصه‌گویی برای فرزند را ندارند، کتاب صوتی می‌تواند این کمبود را جبران کند.
کتاب‌خواندن در جامعه باید به عنوان یک ارزش مورد تشویق بیش از پیش قرار گیرد و در هر مکان عمومی همچون بوستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی و آموزشی که کودکان و نوجوانان سر و کار دارند، کتاب‌های مناسب، جذاب و پرمحتوا در دسترس و در معرض دید باشد.
اهمیت نشر کتاب نویسندگان ایرانی
شکی نیست اگر دوره کودکی هر فرد پربارتر باشد و به مطالعه کتاب و بازی‌های کودکانه بیشتری پرداخته باشد، به مراتب بهتر می‌تواند وارد مراحل بعدی رشد خود شود.
رغبت ناشران به کتاب‌های ترجمه
به گزارش ایرنا، طی سال‌های اخیر استقبال مخاطبان بیشتر به سمت کتاب‌های ترجمه شده رفته است. نگاهی به قفسه کتابفروشی‌ها نشان می‌دهد ناشران کمتر از نشر کتاب‌های حوزه ادبیات کودک و نوجوان به قلم نویسندگان ایرانی استقبال می‌کنند و بیشتر به سمت چاپ کتاب‌های ترجمه می‌روند.
این موضوع در شرایطی که نویسندگان بومی و نامی فراوانی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در ایران قلم می‌زنند، تناقضی در آموزش و فرهنگ کشور محسوب می‌شود که باید از سوی کارشناسان علت و چرایی آن مورد بررسی قرار بگیرد.
ادبیات جهانی می‌سازد که در آن کودکان کمتر رنج بکشند
نشست تخصصی «صلح در ادبیات کودک و نوجوان» هم‌زمان با روز ملی ادبیات کودک ۱۸ تیر ۱۴۰۴ در کتابخانه ملی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، فریدون عموزاده خلیلی با معرفی دو کتاب در حوزه کودک و نوجوان درباره نقش ادبیات در پرورش کودکان گفت: این کتاب‌ها نشان می‌دهد چگونه ادبیات می‌تواند مفاهیم را به کودکان انتقال بدهد.
به گفته این پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان، زبان ادبیات کودک، توام با شوخی و به سادگی و در حد فهم کودکان (که شاید برای بزرگترها و منطق آن‌ها معنی پیدا نکند)، می‌تواند جهانی بسازد که در آن کودکان کمتر رنج بکشند و سرشار از زندگی و صلح باشند.
هر جا صلح است، سازندگی اتفاق می‌افتد
مدیر اجرایی کانون توسعه فرهنگی کودکان دیگر سخنران این نشست بود. او سخنانش را به «صلح» اختصاص داد و گفت: صلح را نمی‌توان با یک واژه معنی کرد. صلح بستری است که کودک در آن صحیح و سالم رشد می‌کند، بستر امنیت و آرامش است. در هیچ زمینه و شرایط ناآرامی، رشد و توسعه اتفاق نمی‌افتد. شناخت توانمندی‌ها و یافتن وجوه مشترک فکری، زمینه‌ساز صلح است.
منیر همایونی با اشاره به اینکه وقتی انسان‌ها روی وجوه مشترک کنار هم قرار می‌گیرد، تفاوت‌ها به زیبایی منجر می‌شود، ادامه داد: هر نگاه و عملی غیر از این می‌تواند به درگیری و منازعه بیانجامد. هر جا صلح است، سازندگی اتفاق می‌افتد.
او با تاکید بر اینکه مهم‌ترین عامل نبود صلح، ناآگاهی است، افزود: هرجا آگاهی نباشد زمینه‌های رشد خشونت بیشتر می‌شود. مثال روشن آن محیط زیست است، هرچه آگاهی مردم در حفظ عناصر مهم آب و خاک و رشد طبییعت بالا برود، ضرورت حفظ آن‌ها در آرامش و صلح و بهره‌مندی از این عوامل بیشتر خواهدشد. این تغییر دیدگاه فقط از راه آموزش و در دوران کودکی ممکن است.
به گفته این پژوهشگر امروز با آموزش ارزش‌های زندگی و مفاهیمی مانند دگرپذیری و احترام به حقوق دیگران، مشارکت جایگزین خشونت و منازعه شده است. تعریفی از صلح را به کودکان می‌آموزند که به دیگری هم فکر کنند.
همایونی با اشاره به روند شکل‌گیری کارگروهی برای جمع‌آوری اسباب‌بازی‌های خشن، ادامه داد: در ادامه فعالیت سازمان‌های غیردولتی اتفاق دیگری در سال ۱۳۸۰ رقم خورد. جمعی از دبیران کودک اسباب‌بازی‌های خشن مانند شمشیر و تفنگ را جمع و با با اسباب‌بازی‌های مهربان مانند عروسک‌های پارچه‌ای جمع کردندو این حرکت با استقابل خانواده‌ها روبرو شد و نشان می‌دهد جامعه نیاز به چنین رویکردی دارد.
شیوه‌های زندگی ما مبتنی بر ساختار عصبی مغز است
در ادامه پژوهشگر و کارشناس کتاب‌های کودک و نوجوان با اشاره به شیوه‌های فهم و درک که در روند خواندن اتفاق می‌افتد، توضیح داد: زمانی‌که بخواهیم به زبان عصب‌شناسی درباره شیوه‌های فهم و درک در روند خواندن صحبت کنیم، آن‌ها را در شبکه‌های عصبی توضیح می‌دهیم. مغز در طول زندگی تغییر می‌کند، همچنین تجربه‌های پیرامون روی آن تاثیر می‌گذارد. یکی از این تجربه‌ها خواندن است.
یاشار هدایی ادامه داد: تجارب باعث می‌شود سلول‌های مغز با هم سیناپس (مکان هایی که نورون‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند) برقرار کنند و شبکه بسازند. خواندن کتاب در مغز خواننده با پدیده نوروپلاستیسیتی (یعنی مغز مسیرهای قدیمی را تضعیف کند و کنار بگذارد و مسیرهای تکرار شونده تفکر و تجربه را تقویت کند) قابل بررسی است.
به گفته او در خواندن کتاب کاغذی امکان عمیق‌تر نوروپلاستیسیتی وجود دارد واین ظرفیت نباید از دست برود و در خواندن دیجیتالی خواندن عمیق لطمه می‌خورد و این دو شیوه خواندن بر اساس قاعده انعطاف‌پذیری مغز مدارهای ذهنی و عصبی مغز را تغییر می‌دهند. در نتیجه عادت‌ها و شیوه‌های زندگی ما مبتنی بر ساختار عصبی مغز است.
مغز انسان برای خواندن آفریده نشده است
هدایی با اشاره به گفته‌های یک نویسنده انگلیسی، توضیح داد: آلن جیکوبز (دانشمند ادبیات، نویسنده و منتقد ادبیات انگلیسی) می‌گوید خواندن فقط در دوران کودکی می‌تواند تاثیر سازنده بر فرد بگذارد اما در بزرگسالی برای تایید خودمان است که کتاب می‌خوانیم.
کارشناس کتاب‌های کودک و نوجوان خواندن را ابزاری برای تغییر دانست و افزود: مغز انسان برای خواندن آفریده نشده برای تکلم، دیدن و لمس کردن آفریده شده است و در طول زمان به مهارت خواندن رسیده است. مهارت خواندن متکی به سواد است اما این دو یکی نیستند.
او با تاکید بر تفاوت ادبیات کودک و نوجوان، توضیح داد: آنچه ادبیات کودک و بزرگسال را از هم متمایز می‌کند، وجه شناخت‌شناسی آثار است یعنی آثار ادبی کودک چه تغییری در مخاطب ایجاد می‌کند. سه مدار همدلی، کارکردهای اجرایی مغز و شبکه عصبی زبان مهم‌ترین مدارها هستند که انسان و خواننده کتاب به خصوص کودک و نوجوان را از دوگانه گریزو ستیز نجات می‌دهند. این دوگانه ساده‌ترین مساله است. در مواجهه با سختی‌های زندگی می‌توانیم فرار کنیم یا بجنگیم. بین گری و ستیز گزینه‌های مختلفی می‌تواند پیش روی انسان باشد خواندن کتاب این گزینه‌ها را برای خواننده گسترش می‌دهد.
در این نشست عبدالحکیم بهار مروج و تسهیل‌گر کتاب نیز تجربه‌های عملی خواندن با کودک و نوجوان را در ویدئویی با حاضران در میان گذاشت.
دیدگاه تان را بنویسید