نفوذ گام به گام و ضدروسی پاریس در ایروان

رامین پرتو

منطقه قفقاز که به دو بخش جنوبی و شمالی تقسیم می‌شود، بدون شک برای روس‌ها از اهمیت به شدت استراتژیکی برخوردار است؛ چراکه با فراپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه 90 میلادی بخشی از خاک این کشور به دولت‌های کوچکتر تقسیم شد و به نوعی شاهد آن بودیم که گستره و عمق نفوذ مسکو تقلیل یافت. با پیدایش کشورهای کوچکی مانند ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و غیره عملاً یک صدایی روس‌ها به چند صدایی تبدیل شد و همین وضعیت باعث شد تا غرب هم از این چندجانبه‌گرایی استفاده کند و بیشتر از دوران جنگ سرد به دنبال تعمیق نفوذ خود در منطقه قفقاز جنوبی باشد. روس‌ها هم این موضوع را به خوبی می‌دانند و از سوی دیگر دست به هر اقدامی زده‌اند تا بتوانند در نهایت جلوی این موضوع را بگیرند اما باید توجه داشت که این تقابل غرب و مسکو در چندین و چند محور در حال اجرا است. 

اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه در کنفرانس خبری مشترک با همستای ارمنی‌اش به نوعی نشان می‌دهد که اوضاع و احوال در ارمنستان اساساً به سمتی پیش رفته که غرب در حال پیشروی و نفوذ گام به گام در ایروان و به خصوص ارمنستان علیه روسیه است

محور اول در گذشته گرجستان و تصرف آبخازیا و اوستیای جنوبی توسط ارتش روسیه بود. کمی بعد هم در 2014 شرق اوکراین و جزیره کریمه به تصرف اوکراینی‌ها درآمد و سپس روسیه برای تامین منافع خود در مقابل غرب، وارد سوریه شد و تا امروز هم در آنجا ماندگار است. از دو سال پیش یعنی از 24 فوریه 2022 تاکنون هم جنگی را علیه اوکراین به راه انداخته که خروجی آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و مشخص نیست که انتهای این جاده غبارآلود چه چیزی در انتظار مسکو و کی‌یف است. در این میان اما باید توجه داشت که محور تقابل دیگر غرب و روسیه ، قفقاز و به خصوص ارمنستان است. 

از سال‌های گذشته شاهد آن بوده‌ایم که روس‌ها به عنوان نیروهای دفاع مرزی در فرودگاه ایروان مستقر بوده‌اند و اخیراً نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان به دلیل آنکه در حال روی‌گردانی از مسکو است، به این سمت رفته تا این نظامیان روسیه از خاکش خارج شوند. نکته اینجاست که روسیه در شرایط کنونی با یک چالش جدید در ارمنستان روبرو است که آنهم نفوذ غرب در ایروان است که ریشه آنرا باید جنگ قره‌باغ دانست. واقعیت این است که پس از شکست ارمنستان در جنگ قره‌باغ، پاشینیان عملاً این شکست را به علت عدم حمایت‌های روسیه از این کشور در مقابل آذربایجان اعلام کرد و همین موضوع را دلیل بر فاصله گرفتن خود از کرملین خواند و سراسیمه به سمت غرب متمایل شد. توجه داشته باشید که این چرخش ایروان و پاشینیان در شرایطی که روس‌ها در جنک با اوکراین قرار دارند، یک نوع هزینه‌تراشی سیاسی برای پوتین و  کشورشبه حساب می‌آید. 

در این ره‌آورد باید به این نکته توجه داشت که ایالات متحده بیش از حد به ارمنستان نزدیک شده است؛ به عنوان مثال طی دو سال گذشته رزمایش‌های نظامی مشترکی توسط آمریکا با ارمنستان طراحی و اجرا شده که نشان از عمیق شدن روابط نظامی و امنیتی این دو دارد. در پرده‌ دیگر، شاهد فروش تسلیحات از سوی هند و فرانسه به ارمنستان هستیم و از جهتی دیگر اتحادیه اروپا به دنبال آن است تا بتواند به هر ترتیب که شده حمایت خود از ایروان را در عالی‌ترین درجه ممکن اعلام کند. تمام این اقدامات به خوبی نشان می‌دهد که روسیه در خارجِ نزدیک خود با مشکلات عدیده جدید روبرو شده و بدون شک نمی‌خواهد ناتو و حتی متحدان آن بیش از این در قفقاز جنوبی و حوزه نفوذ سنتی مسکو دست به تحرکات سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی بزنند. 

حمایت پاریس از ارمنستان و همچنین سایر کشورهای غربی ریشه در اشتراکات دینی میان آنها با ارمنستان دارد، به گونه‌ای که دین مسیحیت می‌تواند در شرایط کنونی به عنوان یک حلقه وصل میان طرفین عمل کند

فرانسوی‌ها در ایروان 

آنچه در این فضا حالا بیش از هر چیز مورد اهمیت قرار می‌گیرد تحرکات فرانسوی‌ها در ارمنستان است. روز گذشته (دوشنبه) استفان سژورنه، وزیر امور خارجه فرانسه به همراه هیئتی از کشورش به ایروان سفر کرد و در آنجا با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان دیدار کرد. پاشینیان در این دیدار با تاکید بر راهبرد تقویت حق حاکمیت و استقلال ارمنستان گفت: حمایت فرانسه را در این مسیر بسیار ارج می نهیم. سژورنه نیز بر اهمیت توسعه مداوم همکاری ارمنستان و فرانسه در بخش های امنیتی و اقتصادی تاکید کرد و گفت: فرانسه در کنار ارمنستان است و به حمایت خود از ارامنه ادامه خواهد داد. ما تمام تلاش خود را برای تقویت روابط بین دو ملت انجام داده‌ایم. به نوشته آرمن پرس، طرفین در این دیدار ضمن پر اهمیت شمردن آغاز مذاکرات لغو روادید میان ارمنستان و اتحادیه اروپا و همچنین تصمیم برای حمایت از ارمنستان از طریق سازوکار صلح اروپا، پیرامون پیمان صلح ایروان و باکو و تحولات منطقه تبادل نظر کردند. پیشتر، وزیران امور خارجه دو کشور نیز با یکدیگر دیدار و در یک نشست خبری شرکت کرده بودند. 

سژورنه در این کنفرانس خبری گفت که با آرارات میرزویان، همتای ارمنی خود در مورد روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیز گفت و گو کرده و باکو باید پیش از برگزاری رخداد اقلیمی سازمان ملل (کاپ ۲۹) در ماه نوامبر، نشان دهد که صادقانه خواهان دستیابی به صلح است. وی افزود که فرانسه از امضای توافقنامه ای حمایت می کند که صلح عادلانه و پایدار برقرار کرده و به حاکمیت و تمامیت ارضی هر دو کشور احترام بگذارد. این ماهیت سند امضا شده در آلما آتا در سال ۱۹۹۱ است. همین ایده در پراگ (پایتخت جمهوری چک) در سال ۲۰۲۲ به جامعه جهانی ارائه شد. وزیر امور خارجه فرانسه در خصوص روند تحدید حدود ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: توافق ۳۰ اوت در مسیر درستی پیش می‌رود و همچنین گفت که فرانسه از این روند بر اساس اصول حق حاکمیت و تمامیت ارضی حمایت می‌کند. سژورنه با اشاره به تداوم همکاری دو کشور در بخش دفاعی گفت: ارمنستان باید بتواند از تمامیت ارضی، قلمرو و جمعیت خود دفاع کند. 

میرزویان نیز ضمن قدردانی از حمایت فرانسه از تلاش های صلح در قفقاز جنوبی، گفت که ارمنستان به دستور کار صلح متعهد است. وی افزود که ارمنستان به تازگی نسخه جدیدی از پیش‌نویس معاهده صلح را که شامل مواد مورد توافق کامل میان ایروان و باکو است، به جمهوری آذربایجان ارسال کرده است. وی گفت که ارمنستان آماده است تا در اسرع وقت معاهده صلح با جمهوری آذربایجان را تحت شرایطی که پیشتر توافق شده، امضا کند. توافقنامه ای که بر اساس آن دو کشور تمامیت ارضی یکدیگر را بر اساس «اعلامیه آلما آتا» به رسمیت می شناسند. اعلامیه‌ای که مرزهای بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را مرزهای موجود در زمان فروپاشی شوروی تعریف می‌کند. 

آنچه در این کنفرانس خبری و در دیدار وزیر خارجه فرانسه با پاشینیان بیش از هر چیز باید موردنظر قرار بگیرد، حمایت علنی فرانسه از ارمنستان در قبال روسیه است. وزیر خارجه فرانسه با تاکید بر حمایت تمامی احزاب این کشور از روابط با ارمنستان صراحتاً اعلام کرد ایروان با وجود چالش‌‌ها، خصومت آشکار و فشارهای روسیه، مسیر خود را به سوی دموکراسی و آزادی ادامه داده و مرحله به مرحله در حال پیشرفت است و بدانید که همیشه می‌توانید برای ارزش‌های دموکراتیک روی ما حساب کنید؛ چراکه فرانسه همیشه در کنار شماست! 

این اظهارات سژورنه به نوعی نشان می‌دهد که اوضاع و احوال در ارمنستان اساساً به سمتی پیش رفته که غرب در حال پیشروی و نفوذ گام به گام در ایروان و به خصوص ارمنستان است. نکته نهایی اینکه حمایت پاریس از ارمنستان و همچنین سایر کشورهای غربی ریشه در اشتراکات دینی میان آنها با ارمنستان دارد؛ به گونه‌ای که دین مسیحیت می‌تواند در شرایط کنونی به عنوان یک حلقه وصل میان طرفین عمل کند و باید دید که پاریس چگونه از طریق ایروان نفوذ خود در قفقاز جنوبی را گسترش می‌دهد.