باکو؛ مقصد جدید تحرکات منطقه‌ای جولانی

رامین پرتو

تحرکات دیپلماتیک ابومحمد الجولانی، رئیس دولت موقت سوریه و رئیس هیئت تحریرالشام که روزی به عنوان شاخه القاعده در سوریه شناخته می‌شد، پس از سقوط بشار اسد و حزب بعث در سوریه زیر ذره‌بین بوده و هست. اساساً رفت و آمدهای او از همان ابتدای به روی کار آمدنش از سوی بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین‌المللی به صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته و به تعبیر آنها سفرهای دیپلماتیک او را باید به قبل و بعد از دیدارش با دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده در عربستان سعودی تقسیم کرد. اگر به منحنی سفرهای جولانی نگاه کنیم می‌بینیم که او در ابتدای راه خود سعی کرد با کشورهای اصلی عربی مانند قطر، عربستان سعودی، مصر و غیره دیدار کند یا با مقامات آنها در دمشق ملاقات داشته باشد تا در نهایت بتواند یک حمایت منطقه‌ای در میان کشورهای عربی برای خود کسب کند و سپس به دیدار اردوغان و مابقی کشورهای اسلامی رفت. 

ایالات متحده درصدد است تا سوریه را براساس منافع خود سر و شکل دهد و مدیریت کند و از سوی دیگر به دنبال آن است تا برخلاف دوران اسد، دمشق را به سمت یک صلح سرد با اسرائیل هدایت کند که حالا گفته شده مذاکراتی میان این دو به صورت غیر مستقیم جریان دارد

این سفرها باعث شد تا جولانی به هر نحوی که شده یک نوع مانور تبلیغاتی و سیاسی در قالب تحرکات دیپلماتیک را نمایان کند تا اینکه به دیدار ترامپ در عربستان سعودی رفت و از آنجا این منحنی تغییر پیدا کرد. زمانی که او با رئیس جمهور ایالات متحده در عربستان دیدار کرد، ترامپ از برداشته شدن تحریم‌های سوریه سخن گفت که چندی پیش هم مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا این موضوع را اعلام و تایید کرد. به موازات این موضوع، ترامپ بارها در سخنان خود به این موضوع اشاره کرد که خواهان رشد و توسعه سوریه است تا اینکه در این مجال، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که نام گروه تروریستی تحریرالشام را از فهرست سیاه خود حذف کرده که باعث تعجب بسیاری از تحلیلگران، مقامات بین‌المللی و حتی کارشناسان مسائل خاورمیانه و بین‌الملل شد. 

تمام این اقدامات به نوعی نشان می‌دهد که ایالات متحده درصدد است تا سوریه را بر اساس منافع خود سر و شکل دهد و مدیریت کند و از سوی دیگر به دنبال آن است تا بتواند برخلاف دوران اسد، دمشق را به سمت یک صلح سرد با اسرائیل هدایت کند. این استراتژی تا جایی پیش رفته که حالا مذاکرات غیرمستقیم و محرمانه سوریه و اسرائیل با میانجیگری امارات در جریان است و حالا منابع سوری به روزنامه لبنانی الاخبار اعلام کردند که در پشت صحنه، بحث‌های شدیدی در محافل نزدیک به دولت جدید سوریه در مورد اصرار ایالات متحده بر امضای توافق صلح سوریه با اسرائیل در جریان است. این منابع چند روز پیش اظهار داشتند که برخلاف ادعاهای فرستاده‌های بین‌المللی مبنی بر اینکه احمد الشرع، رئیس مرحله انتقالی در سوریه و سرکرده تحریرالشام معروف به ابومحمد الجولانی، از ایده برقراری روابط با اسرائیل استقبال کرده است، این بحث‌ها هیچ توافقی را در مورد چنین اقدامی نشان نداد. در این راستا شروط سوریه برای دستیابی به توافق صلح با اسرائیل بر این اساس است که اولاً اسرائیل نظام احمد الشرع را به رسمیت بشناسد. دوماً اسرائیل از سرزمین‌هایی که ماه دسامبر اشغال کرده است، عقب‌نشینی کند و سوماً حملات اسرائیل به خاک سوریه متوقف شود. سوریه همچنین شرط چهارم را اعمال ترتیبات امنیتی جدید در جنوب این کشور و پنجمین شرط را تضمین و حمایت آمریکا از توافق صلح با اسرائیل و دولت سوریه قرار داده است و حالا تمام این موارد باعث شده تا همه به این نتیجه برسند که جولانی در حال هدایت شدن از سوی ایالات متحده برای پیشبرد اهداف خود و همچنین تامین منافع اسرائیل به خصوص در حوزه امنیتی و پیرامونی است. 

روابط آذربایجان با اسرائیل و ترکیه در بالاترین سطح قرار دارد به این ترتیب احتمال می‌رود که جولانی از یک سو به سفارش آنکارا و از سوی دیگر برای نقش‌آفرینی درراستای تحقق منافع آمریکا و اسرائیل به باکو رفته باشد

چرا باکو؟

این روند حالا به جایی رسیده که روز گذشته (شنبه) ابومحمد الجولانی، به جمهوری آذربایجان رسید. خبرگزاری آپا در گزارش خود اعلام کرد که به افتخار این مهمان عالی‌رتبه، گارد تشریفاتی در فرودگاه بین‌المللی حیدر علی‌اف، جایی که پرچم‌های دولتی هر دو کشور در اهتزاز بودند، حضور یافت. این خبرگزاری اعلام کرده که رئیس دولت موقت سوریه، مورد استقبال یعقوب ایوبوف، معاون اول نخست وزیر آذربایجان، فریز رضایف، معاون وزیر امور خارجه و دیگر مقامات جمهوری آذربایجان قرار گرفت. سپس او با الهام علی‌اف، رئیس جمهور این کشور، دیدار و گفتگو کرد. بر اساس بیانیه ریاست جمهوری سوریه، این دیدار در کاخ «زاگولبا» در باکو و با حضور مقام‌های ارشد دو کشور برگزار شد و دو طرف درباره مسائل گسترده سیاسی، اقتصادی و امنیتی با یکدیگر گفت‌وگو کردند. 

این خبرگزاری همچنین اعلام کرد که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در دیدار با ابومحمد الجولانی در باکو گفت که گاز آذربایجان در آینده نزدیک به سوریه صادر خواهد شد. خبرگزاری آپا با انتشار این مطلب گزارش داد که اهمیت همکاری میان آذربایجان و سوریه، به ‌ویژه در حوزه انرژی در این دیدار مورد توجه قرار گرفته و مطرح شد که سوریه در حال حاضر، با مشکل جدی انرژی مواجه است. در همین راستا، تاکید شد که پروژه‌ای برای صادر کردن گاز آذربایجان از ترکیه به سوریه در آینده نزدیک به اجرا درخواهد آمد و این امر به بهبود امنیت انرژی سوریه کمک خواهد کرد. در این دیدار مطرح شد که آذربایجان قادر به کمک به احیای بخش انرژی سوریه است. 

در این راستا اما رسانه‌های خارجی در مورد سفر جولانی به جمهوری آذربایجان نظر دیگری دارند. به عنوان مثال المانیتور این سفر را بخشی از «بازی ترکیه در منطقه» می‌داند که تلاش می‌کند اپوزیسیون سوریه را از حاشیه نظامی به صحنه دیپلماسی بکشاند. الشرق‌الاوسط نیز با اشاره به روابط امنیتی گسترده باکو و آنکارا، از این سفر به‌عنوان «تلاش برای توازن‌سازی در برابر نفوذ ایران و روسیه در سوریه» یاد کرده است. منابع اسرائیلی در رسانه‌هایی مانند اسرائیل هیوم هم با لحنی مثبت از سفر جولانی به عنوان «باز شدن در جدید برای مخالفان اسد» استقبال کرده‌اند. همچنین کانال خبری فلسطینی القسطل هم گزارش داد که رسانه های اسرائیلی فاش کردند احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) رئیس دولت موقت سوریه که به جمهوری آذربایجان سفر کرده، قرار است در باکو با بعضی مقامات اسرائیل 

دیدار کند. 

فارغ از این تحلیل و تفسیرها باید توجه شود که روابط جمهوری آذربایجان با اسرائیل و ترکیه در بالاترین سطوح خود قرار دارد و همین مساله باعث می‌شود که جولانی از یک سو به سفارش آنکارا به باکو برود در مورد مسائلی از جمله انرژی و انتقال آن با علی‌اف مذاکره کند و از سوی دیگر باید توجه شود که ایالات متحده هم در این راستا نسبت به این نقش‌آفرینی دمشق و جولانی در تأمین منافع خود و اسرائیل به نوعی با دید مثبت می‌نگرد. این در حالیست که چند روز پیش شبکه المیادین به نقل از منابع دیپلماتیک مطلع گزارش داد جولانی اخیراً در ابوظبی با تساحی هنگبی، مشاور امنیت داخلی اسرائیل، دیدار کرده است. طبق این گزارش، هر دو مقام با پروازهایی جداگانه اما هم‌زمان، وارد ابوظبی شدند و دیدار آن‌ها با هماهنگی مستقیم محمد بن زاید، رئیس امارات انجام شده است.