دبیر سابق اتاق بازرگانی دو کشور با اشاره به پیشی گرفتن همسایه غربی از کشور ما در رقابت کریدوری:
در دهه آینده، عراق تامین‌کننده نیازهای ایران می‌شود
رامتین موثق
در دسامبر ۲۰۲۲، عراق به عنوان یک بازیگر جدید در عرصه ترانزیت کالا، راه‌گذر «راه توسعه» عراق را معرفی کرد. این کریدور به عنوان یک دروازه جدید برای ورود به بازار اروپا توصیف شده و تلاش می‌کند تا در رقابت با کریدورهای موجود، به ویژه کریدور شمال-جنوب که از ایران عبور می‌کند، موقعیت خود را تثبیت کند.
دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: در یک دهه گذشته پس از سقوط رژیم سابق عراق، یک تامین‌کننده بزرگ و مهم برای عراق محسوب می‌شدیم، اما متاسفم که بگویم شاید طی ۵ تا ۱۰ سال آینده عراق تامین‌کننده مهمی برای خیلی از نیازهای ما بشود؛ حتی در مورد مانند برق و کالاهایی مانند تخم مرغ، مرغ و مواد غذایی
در این بین کارشناسان هشدار دادند که راه‌اندازی پروژه راه توسعه عراق، که با هدف اتصال بندر فاو در جنوب عراق به مرز ترکیه و در نهایت اروپا طراحی شده است، می‌تواند چالش‌های بسیاری برای تجارت و ترانزیت ایران ایجاد کند. برای مثال این کریدور می‌تواند نفوذ ترکیه در عراق را افزایش داده و به کاهش نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در این کشور منجر شود، به‌ویژه با توجه به حمایت آمریکا از این پروژه. همچنین کریدور راه توسعه به عنوان رقیبی برای کریدور شمال-جنوب ایران (که از هند به روسیه از طریق ایران می‌رسد) و کریدور شرق-غرب (جاده ابریشم) مطرح است، که می‌تواند ترانزیت کالا از ایران را کاهش دهد و در نهایت، توسعه بندر فاو می‌تواند بنادر ایران مانند خرمشهر و چابهار را به حاشیه براند و حجم ترانزیت ایران را کاهش دهد.
مهدی کرمی‌پور مقدم: کریدور شمال-جنوب با توجه به اقتصاد ایران و روسیه، نسبت به مسیری که عراق طراحی کرده است، جایگاهی ندارد. در پروژه «راه توسعه» بندر فاو به عنوان بزرگترین بندر انتخاب شده که حتی تلاش می‌کنند آن را از بندر جبل‌علی هم بزرگتر طراحی کنند. یک چنین افقی برای این پروژه ترسیم شده و خیز بسیار بزرگی است به صورتی که به عنوان مگاپروژه ملی عراق شناخته می‌شود و برخلاف کریدور شمال-جنوب آینده درخشانی برای آن متصور است
دبیر اسبق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، به ارزیابی آینده اقتصادی راه توسعه عراق و تاثیرات آن بر تجارت و ترانزیت ایران پرداخته است.
احیای یک پروژه قدیمی با نگاه مدرن
دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، در ارزیابی خود از تاثیر راه‌اندازی «راه توسعه» عراق بر ترانزیت و تجارت ایران، ابتدا به کریدور شمال-جنوب اشاره کرد و گفت: اساسا ایران کاندیدای اجرای پروژه شمال-جنوب بوده که به این صورت طراحی شده است که کریدوری باشد برای اینکه از هند کالا به چابهار منتقل شود و از آنجا به شمال ایران گذر کند و از طریق آذربایجان به روسیه و نهایتا تا سنت‌پترزبورگ برود و از آنجا راهی به اروپا باز کند.
مهدی کرمی‌پور مقدم افزود: از طرف دیگر عراق به دنبال پروژه دیگری بوده است. صحبت این پروژه حتی قبل از جنگ جهانی اول بین دو قدرت آن زمان، عثمانی و آلمان، بود و یک تفاهمنامه هم امضا شده بود که در تاریخ ذکر شده قرار بود مسیر ریلی از آلمان، از مسیر استانبول، وارد ترکیه امروز شود و از مسیر عراق گذر کند و به بندر فاو برسد تا دسترسی آلمان‌ها را برای انتقال بار، مسافر و تبادل کالا، و مخصوصا نفت، به خاورمیانه تسهیل کند.
او یادآور شد: در آن زمان آلمان‌ها نقطه مقابل انگلیس‌ها بودند از کانال سوئز به خاورمیانه دسترسی داشتند و می‌توانستند از این طریق نفت را، که به منزله خون در شریان حیات اقتصادی کشورهای رو به توسعه و توسعه‌یافته بود، فراهم کنند. پس پروژه راه توسعه یک پروژه قدیمی است و قدمت آن به دوره قبل از جنگ جهانی اول برمی‌گردد که اکنون با یک نگاه مدرن و امروزی احیا می‌شود.
این مسیر عراق کوتاه‌ترین مسیر ممکن است و با توجه به اینکه عراق جزو کشورهایی است که روابطش با آمریکا مطلوب است و ترکیه هم جزو بلوک غرب حساب می‌شود، قطعا برای دسترسی به خلیج‌فارس برای اروپایی‌ها اولویت بیشتری تا انتخاب مسیر از طریق ایران دارد زیرا ایران هم مسیر دورتری است و هم نوع مناسبات ژئواستراتژیکش با اروپا قطعا باعث کاهش اولویتش نسبت به عراق می‌شود
نه تهدید بلکه فرصت برای ایران!
این فعال اقتصادی عنوان کرد: فکر نمی‌کنم در عالم واقع بتوانیم خود را رقیبی برای عراق در اجرای این پروژه بدانیم.
مهدی کرمی‌پور مقدم توضیح داد: زیرا اولا این مسیر کوتاه‌ترین مسیر ممکن برای دسترسی اروپا به خلیج‌فارس است. اگر این طرح اجرا شود، حتی مسیری را که از کانال سوئز عبور می‌کند هم کوتاه‌تر می‌کند. اگرچه نقل و انتقال دریایی، با توجه به حجم بالایی که کالا از طریق دریا منتقل می‌شود، همیشه اولویت دارد اما این مسیر عراق سریعتر است و در مواردی که قرارست کالا سریع جابه‌جا شود، می‌تواند گزینه بهتری باشد. مثلا انتقال کالا از مسیر کانال سوئز ۳۵ روز طول می‌کشد و اگر کشورها بخواهند از طریق دماغه امید نیک کالا را منتقل کنند، یعنی جنوب قاره آفریقا را دور بزنند، ۴۵ روز زمان می‌برد اما اگر مسیری که عراق دنبال اجرای آنست احیا شود، زمان تا ۲۵ روز کاهش پیدا می‌کند. با توجه به تهدیدات کانال سوئز، به دلیل مسائل فلسطین و ورود یمن به موضوع و بسته شدن مسیر، اهمیت یک مسیر جایگزین را، مخصوصا که کوتاه‌تر هم باشد، دوچندان می‌کند.
او تصریح کرد: این مسیر عراق کوتاه‌ترین مسیر ممکن است و با توجه به اینکه عراق جزو کشورهایی است که روابطش با آمریکا مطلوب است و ترکیه هم جزو بلوک غرب حساب می‌شود، قطعا برای دسترسی به خلیج‌فارس برای اروپایی‌ها اولویت بیشتری تا انتخاب مسیر از طریق ایران دارد زیرا ایران هم مسیر دورتری است و هم نوع مناسبات ژئواستراتژیکش با اروپا قطعا باعث کاهش اولویتش نسبت به عراق می‌شود.
دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق درباره تاثیر راه توسعه عراق بر ایران، بیان داشت: ما نمی‌توانیم خود را رقیبی برای آن مسیر بدانیم و به چشم تضییع فرصت‌ها ببینیم زیرا مسیر کریدور شمالی و جنوبی که می‌خواهد هند و روسیه را به هم متصل کند، اساسا گفتمان دیگری دارد و در بلوک دیگری در دنیا برای یک مسیر تجاری مستقلی طراحی شده است که مفاهیم خودش را دارد.
چین کشور آینده‌دار جهان است و می‌تواند طی دهه‌های آینده رقیب آمریکا باشد و اکنون هم فاصله خود را با آمریکا در بسیاری از زمینه‌ها کم کرده و تامین‌کننده بزرگ بسیاری از کالاها برای کل دنیا است. پس مناسبات با چین قطعا مهم است اما چون چین خود را رقیب هند می‌داند، به مسیری که عراق طراحی می‌کند، اولویت می‌دهد تا اینکه بخواهد از مسیر ایران کریدور اصلی انتقال کالا و تعاملات اقتصادی خود را با اروپا طراحی کند
به اعتقاد کرمی‌پور مقدم، از این جهت نباید این راه را به مثابه یک تهدید نگاه کنیم و حتی می‌توانیم آن را فرصتی ببینیم که مسیر خوزستان را از طریق راه‌آهن به شلمچه به آن متصل کنیم و به عبارتی از این مسیر انشعابی بگیریم تا بتوانیم از فرصت‌های آن استفاده کنیم.
او با عنوان اینکه این مسیر می‌تواند حتی یک فرصت باشد و نه یک تهدید، تاکید کرد: اساسا ایران را جزو ذی‌نفعان فرضی این پروژه و آلترناتیوی که بخواهد به آن ورود داشته باشد، نمی‌بینم. انتخاب استراتژیکی که ایران در دوران معاصر و در طول 48 سال گذشته داشته، که مناسبات خود را با غرب به نحوه دیگری تعریف کرده است، اصولا کشور را خارج از مقوله و موضوع فلسفه این کریدور قرار می‌دهد.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: ایران در انتفاع مستقیم این پروژه نیست که رقیب ترکیه و عراق باشد و ایران باید بتواند به عنوان یک ذی‌نفع ثانویه خود را به این راه متصل کند و از مزایای جانبی این پروژه بهره‌مند شود.
مسیر تجارت روسیه
برای ایران هموار نیست
کرمی‌پور مقدم در ادامه ارزیابی از کریدور شمال-جنوب، به بررسی وضعیت اقتصادی روسیه پرداخت و گفت: حقیقتا تصورم اینست که روسیه جایگاه مهمی در آینده اقتصاد جهانی نخواهد داشت. کما اینکه الان هم با وجود اینکه بزرگترین کشور دنیا از حیث مساحت است و قدرت‌مندترین کشور بعد از آمریکا از حیث نظامی شناخته می‌شود، ولی از حیث اقتصادی وزنه‌ای در اقتصاد جهانی نیست.
نباید راه توسعه عراق را به مثابه یک تهدید نگاه کنیم. این مسیر می‌تواند یک فرصت باشد. اساسا ایران را جزو ذی‌نفعان فرضی این پروژه و آلترناتیوی که بخواهد به آن ورود داشته باشد، نمی‌بینم. انتخاب استراتژیکی که ایران در دوران معاصر و در طول 48 سال گذشته داشته و مناسبات خود را با غرب به نحوه دیگری تعریف کرده است، اصولا کشور را خارج از مقوله و موضوع فلسفه این کریدور قرار می‌دهد
او افزود: اقتصاد روسیه با اقتصاد کشوری مثل اسپانیا، که یک کشور درجه دو اروپایی است، هم‌‌تراز است و روسیه با این شرایطی که برای خود درست کرده و دچار باتلاق جنگ اوکراین شده، آینده تاریکی برای افق چند ده ساله این کشور متصور است و در افق ۲۰ سال آینده هم به نظر نمی‌رسد بتواند قدرت اقتصادی خود را به‌گونه‌ای بازتعریف و بازیابی کند که به وزنه‌ای در اقتصاد جهانی تبدیل شود.
کرمی‌پور مقدم اظهار کرد: فعالان اقتصادی ما هم خیلی تلاش کردند از فرصتی که برای ارتباط با روسیه فراهم شده، استفاده و ارتباطات اقتصادی را تسهیل کنند. خود من هم جزو کسانی بودم که بارها تلاش کردم در این مسیر فعالیت اقتصادی انجام دهم، اما همیشه شاهد بودیم که مسیر تجارت با روسیه برای ایرانی‌ها مسیر همواری نیست.
او با تاکید مجدد بر ضعف اقتصادی روسیه، درباره روابط ایران و روسیه توضیح داد: روسیه کالاهای فراوانی برای تامین نیازهای ایران ندارد و خود این کشور برای تامین بسیاری از کالاهای خود به چین و کشورهای دیگر وابسته است. ما هم عملا تامین‌کننده خوب و قوی و رقابتی نیستیم و بنابراین به‌عنوان تامین‌کننده نیازهای روسیه خیلی موفق نبودیم و با وجود تلاش‌های زیادی که شد و فرصت‌های طلایی که از سوی سیاستگذاران اقتصادی کشور ترسیم شد، اتفاق مهمی در تجارت ایران و روسیه نیفتاده و واقعیت میدان هم این موضوع را تایید می‌کند.
چین هم اولویت مسیر خود را از ایران نمی‌بیند
دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق درباره تحلیل خود از کریدور شمال-جنوب، عنوان کرد: مسیر ترانزیت کریدور شمالی جنوبی، که ایران برای خود فرصت شناخته و سعی کرده آن را فعالسازی کند، با توجه به وضعیتی که روسیه و ایران از حیث اقتصادی دچار هستند، خیلی آینده روشن و درخشانی را نشان نمی‌دهد. کرمی‌پور مقدم ادامه داد: به نظر نمی‌رسد اتفاقات بزرگی در کریدور شمالی و جنوبی بیافتد. شرایط فعلی دنیا نشان می‌دهد هرچه هست در مسیر تجارت بین اروپا با کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس، که از آن به عنوان GCC یاد می‌شود، وجود دارد و به نظر می‌رسد اتفاقات مهم آینده دنیا در ده‌ها سال آینده می‌تواند در این مسیر رقم بخورد.
او بیان کرد: این نقص در حوزه تاکتیکال، یعنی در سیاست‌گذاری‌های بودجه‌ای یا حتی برنامه‌های توسعه 5 ساله نبوده بلکه یک تصمیم بزرگ و انتخاب استراتژیک بوده که حکومت ایران برای آینده سیاسی خود ترسیم کرده ناظر بر اینکه در مناسبات بین‌المللی و نوع تعاملات بین‌المللی به شرق، یعنی چین و روسیه، نگاه داشته باشد.
این فعال اقتصادی درباره آینده اقتصادی چین و ایران مطرح کرد: من در مناسبات با روسیه افقی نمی‌بینم اما چین کشور آینده‌دار جهان است و می‌تواند طی دهه‌های آینده رقیب آمریکا باشد و اکنون هم فاصله خود را با آمریکا در خیلی از زمینه‌ها کم کرده و تامین‌کننده بزرگ بسیاری از کالاها برای کل دنیا است. پس مناسبات با چین قطعا مهم است اما چون چین خود را رقیب هند می‌داند، به آن مسیری که عراق طراحی می‌کند، اولویت می‌دهد تا اینکه از مسیر ایران کریدور اصلی انتقال کالا و تعاملات اقتصادی خود را با اروپا طراحی کند.
او تصریح کرد: نسبت به مسیری که عراق طراحی کرده است، جایگاهی نداریم. در این پروژه فاو به عنوان بزرگترین بندر انتخاب شده که حتی تلاش می‌کنند آن را از بندر جبل‌علی هم بزرگتر طراحی کنند. یک چنین افقی برای این پروژه ترسیم شده و خیز بسیار بزرگی است به صورتی که به عنوان مگاپروژه ملی عراق شناخته شده و آینده درخشانی برای آن متصور است.
مناسبات ایران و عراق معکوس می‌شود!
کرمی‌پور مقدم تاکید کرد: در این بخش ایران حرف خاصی در رقابت با عراق برای گفتن نداشته باشد. شاید طی 5 تا ۱۰ سال آینده اتفاقات بزرگی در منطقه بیافتد و مناسبات و نسبت‌های ما با عراق دچار تحولات عظیمی بشود.
او یادآوری کرد: در یک دهه گذشته پس از سقوط رژیم سابق عراق، یک تامین‌کننده بزرگ و مهم برای عراق محسوب می‌شدیم اما متاسفم که بگویم شاید طی ۵ تا ۱۰ سال آینده عراق تامین‌کننده مهمی برای خیلی از نیازهای ما بشود؛ حتی در مورد برق و کالاهایی مانند تخم مرغ، مرغ و مواد غذایی و چیزهایی که اصلا هیچوقت نمی‌توانستیم تصور آن را هم بکنیم!
دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در نهایت خاطرنشان کرد: ما زمانی تامین‌کننده اصلی همه نیازهای عراق بودیم اما اکنون عراق در حال پیشی گرفتن از ما با بهره‌وری بیشتر، سرمایه‌گذاری بزرگتر و بهره‌مندی قوی‌تر از تکنولوژی روز است و طبیعتاً باید منتظر تحولات بزرگ و شگرفی در نسبت‌های اقتصادی باشیم که اکنون بین دو کشور برقرار است.
دیدگاه تان را بنویسید