نفت بدون مشتری ماند؛ اما امیدها ادامه دارد
ورود میعانات گازی به رینگ بین‌المللی بورس انرژی
مهناز اعتدالی، روزنامه‌نگار
عرضه نفت در بورس انرژی امیدواری زیادی ایجاد کرد تا حضور بخش خصوصی بتواند به فروش نوشداروی حیاتی درآمد ایران در تحریم‌ها کمک کند، اما پانزدهم بهمن در چهارمین عرضه یک میلیون بشکه نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران، بازار فیزیکی رینگ بین‌الملل بورس انرژی برای دومین بار پیاپی بدون مشتری ماند.
در این زمینه حتی مشوق‌های نفتی بورس برای بخش خصوصی نیز نتوانست راه‌گشا باشد، اما حسن بهرام‌نیا، عضو کمیسیون انرژی مجلس معتقد است که اگرچه ممکن است در ابتدای راه اقبال به خرید نفت خام توسط بخش خصوصی کم باشد، اما با استمرار عرضه می‌توان امیدوار بود که معاملات شرکت ملی نفت به بورس منتقل شود.
وی با اشاره به اینکه در گذشته شرایط عرضه نفت در بورس سخت بود، گفت: یکی از مواردی که در عرضه‌های قبلی وجود داشت این بود که کف خرید ۵۰۰ هزار بشکه در نظر گرفته شده بود که باعث کاهش انگیزه برای بخش خصوصی می‌شد. مورد دیگر بحث تامین ارزی بود که این دو موضوع دست‌به‌دست هم می‌داد تا در گذشته استقبالی از عرضه نفت در بورس نشود، اما اکنون با توجه به شرایط جدید که کف خرید را به ۳۵ هزار بشکه رسانده‌اند، انتظار می‌رود بخش خصوصی با انگیزه بیشتری وارد شود.
فقدان خط اعتباری برای خرید و فروش نفت مهمترین مانع حضور بخش خصوصی
تحلیل‌گران حوزه انرژی بر این باورند که دلیل فروش نرفتن نفت خام در بورس به دلیل محدودیت‌هایی از جمله فقدان خط اعتباری برای خرید و فروش نفت است. بررسی سازوکار بورس‌ها در این زمینه در دنیا نشان می‌دهد که عموما بخش‌های دولتی وارد بورس نمی‌شوند و در این زمینه همیشه اشخاص حقیقی و حقوقی بخش خصوصی برای ورود به بورس اعلام آمادگی می کنند، اما زیرساخت‌های لازم برای به ثمر نشستن این امر در مورد بورس نفت ایران هنوز بستر لازم را برای ورود بخش خصوصی مهیا نکرده است. به عبارت دیگر هنوز اعتماد لازم بین فعالان بخش خصوصی و اداره‌کنندگان بورس و از سوی دیگرعرضه‌کننده یک طرفه ایجاد نشده و به همین دلیل این بخش‌ها نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های یکدیگر به درستی استفاده کنند.
فراهم شدن زیرساخت‌ها در این زمینه زمانی معنا پیدا می‌کند که سازمان بورس کارگزاری خود را توسعه دهد و فعالان اقتصادی و افرادی که از منظر کارگزاری و یا متقاضی وارد بورس می‌شوند، خط اعتباری لازم را داشته باشند. از سوی دیگر در بورس‌های دنیا رایج نیست که خریدار الزام داشته باشد در هنگام خرید پالایشگاه داشته باشد در حالی که در ایران خریدار باید قرارداد با پالایشگاه را ارائه کند. هم‌چنین باید ۱۰ درصد پیش‌پرداخت بدهد که وارد بورس شود و وقتی وارد شد، باید ۲۰ درصد پیش‌پرداخت، ارائه کند. در صورتی که در بورس‌های دنیا بورس سلف است یعنی به‌صورت کاغذی عمل می‌شود. اما این فرآیند در بورس نفت ایران تاکنون تعریف نشده است. رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران، در این زمینه با تاکید براینکه با این مسئله باید قدری صبورانه برخورد کرد، معتقد است هنوز زیرساخت‌های لازم فراهم نشده، زیرا زیرساخت‌های بورس نفت که مربوط به دو دهه پیش است و بورس انرژی که از دهه ۹۰ کار خود را آغاز کرده، نیازمند ساز و کار اجرایی است. براین اساس برای ایجاد ساز و کار اجرایی لازم است افرادی که می‌خواهند در پروسه خرید نفت وارد شوند، همانند فعالان اقتصادی در بورس، شناسایی شده و کد بورسی بگیرند تا براساس این کد بورسی یا از طریق بانک و یا خود بورس اعتبار بگیرند. اما در مورد بورس نفت به‌دلیل اینکه ارزش اقتصادی بالایی دارد، نیاز به ارز معتبر بین‌المللی است و از‌همین‌رو، زیرساخت‌های موجود کارگشا نیست.
پدیدار با اشاره به اینکه تا پیش از این، بخش خصوصی در زمینه فرآورده‌های نفتی فعال بوده، یادآورشد که محموله فرآورده‌های نفتی کوچک است و با نفت خام قابل‌مقایسه نیست. از همین رو، در جلساتی که با اتحادیه‌ها و انجمن‌های خصوصی فعال در حوزه نفت داشتیم، هیچ‌کدام برای خرید نفت خام از بورس اعلام آمادگی نکردند. براین اصل تنها راهکار فروش نفت توسط بخش خصوصی ایجاد خط اعتباری برای فعالان این حوزه است تا روی این خط اعتباری نفت را به مشتریان خارجی بفروشد، اما این مهم در سازوکار فروش نفت به بخش خصوصی در نظر گرفته نشده است.
پروژه اتاق تاریک واقعیت یا بازی رسانه‌ای ؟
«اتاق تاریک معاملات نفت» موج خبری بزرگی بود که با عرضه‌های نامناسب و بدون مشتری نفت در بورس انرژی شدت گرفت و به روش‌های نامشخص فروش نفت اشاره داشت. اما وزارت نفت نیز در مقابل سیاست سکوت خود را درعدم ارائه آمار و اطلاعات برای دور زدن تحریم‌ها و متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت در راستای اقتصاد مقاومتی اعلام کرد و بر اجرای آن اصرار ورزید. اما زمانی این امر چالش‌برانگیز شد که برخی گفتند این اتاق تاریک فقط برای دشمنان نامشخص نیست و ممکن است برای مسئولان کشور نیز نامشخص باشد و به ظهور «بابک زنجانی‌ها» و بروز رانت و فساد و عدم بازگشت بهای نفت فروخته شده منجر شود.
آیا بابک زنجانی‌های جدید در راهند؟
برخی گزارش‌ها حکایت از نگرانی تکرارغیرشفاف فروش نفت در سال‌های تحریم و موازی کاری وزات نفت درکنار تشکیل یک کمیته هفت‌نفره برای دور زدن تحریم ها دارد که مورد انتقاد برخی از صاحبنظران قرار گرفته است اما شرکت نفت تاکید دارد که به دلایل امنیتی در زمان تحریم از اعلام صریح میزان فروش نفت و مشخصات مشتریان معذور است.
این در حالی است که به‌رغم وجود ضوابط مشخص در سازوکار بورس انرژی و استقبال بخش خصوصی از این امر در اولین عرضه‌ها، بروز برخی مشکلات که از نبود بسترهای مناسب برای عرضه نفت حکایت داشت خصوصی‌ها را از همراهی با عرضه‌ها بازداشت.
عرضه نفت با یا بدون مشتری همچنان ادامه دارد و حالا چشم رسانه‌ها به عرضه میعانات گازی در رینگ بین‌المللی بورس انرژی روشن شده است. میعانات گازی به عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات پالایشگاهی می‌توانند توجه و تمایل بیشتری را نسبت به عرضه نفت در بخش خصوصی ایجاد کند
در این زمینه برخی منتقدان می‌گویند راه‌اندازی یک سازوکار موازی با بورس انرژی با این موضوع که میزان تخفیف به خریداران داخلی و خارجی را مورد ارزیابی قرار دهد با ابعادی غیرشفاف و ایجاد اتاق تاریک که ماحصل آن ارائه تخفیف‌های فراوان به خریداران نفت است تبعات فراوانی دارد که از جمله آن عدم تمایل بخش خصوصی به شرکت در عرضه‌های نفتی بورس انرژی و تضعیف اقتصاد نفتی کشوراست. در واکنش به این موضوع یکی از اعضای کمیسیون تلفیق مجلس اعلام کرد که «در کنار بورس نفت، یک کمیته هفت‌نفره ناشناخته ایجاد شده است که در آن تصمیمات نانوشته و ناشناخته‌ای در ارتباط با فروش نفت گرفته می‌شود. اصلی‌ترین موضوعی که توسط این کمیته مورد بررسی قرار می‌گیرد، میزان تخفیف به خریداران داخلی و خارجی است. داخل این کمیته اتفاقاتی می‌افتد که به‌نفع نظام نیست کسانی که این کمیته را تشکیل داده‌اند توجه کنند که تمام تلاش کشور باید در راستای تولید نشدن بابک زنجانی‌های جدید باشد. بی‌حساب و کتاب بودن این کمیته‌ها منجر به این می‌شود که یک عده افراد فاسد شروع به رشد کنند.» اما پیش از اینها در همین راستا بیژن زنگنه، وزیر نفت در خردادماه سال جاری و پیش از اعمال دور دوم تحریم‌‌‌های آمریکا، با بیان اینکه «احتمال شکل‌گیری بابک زنجانی‌های جدید در شرایط کنونی» وجود دارد، تاکید کرد «باید از تجربیات گذشته برای جلوگیری از رشد بابک زنجانی‌های جدید بهره برد و روی افراد جدید بررسی‌های لازم را انجام داد. باید سازوکارهایی اندیشیده شود تا چنین افرادی راه به جایی نبرند، چراکه اکنون زمان کار کاسبان تحریم است و احتمال پیدایش افرادی مانند بابک زنجانی وجود دارد.» که این امر نشان می‌دهد وزارت نفت بیش از هر زمان مراقب بروز پدیده‌هایی مانند بابک زنجانی است.
چالش شکست انحصار فروش سنتی نفت با عرضه در بورس
چالش‌های فروش نفت در پی اعمال تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی با عرضه نفت در بورس نشان از تغییر سیاستگذاری‌های دولت برای فروش نفت به شکل غیرسنتی داشته است.
در این زمینه امیرحسین زمانی‌نیا، معاون وزیر نفت از وجود جنگ روانی و اطلاعاتی بین ایران و آمریکا خبر داد و گفت: «وزارت نفت نمی‌تواند درباره آمار و ارقام حرف بزند، زیرا جنگ جدی اطلاعاتی، روانی و افکار عمومی بین ایران و واشنگتن در حال جریان است. هر اطلاعاتی که ما بدهیم، آن‌ها استفاده می‌کنند و هر اطلاعاتی که آن‌ها بدهند، ما استفاده می‌کنیم. در این فضا که آمریکا کوچک‌ترین قدم ایران برای صادرات نفت را رصد می‌کند تا راه آن را سد کند، افرادی معتقدند وزارت نفت وظیفه دارد همه راه‌های فروش نفت را به‌صورت شفاف اعلام کند. تمرکز این افراد روی عرضه نفت در بورس بوده و بر این باورند که علیرغم وجود ضوابط مشخص در سازوکاربورس انرژی و استقبال بخش خصوصی در فاز آزمایشی عرضه نفت در بورس، مجموعه وزارت نفت با همراهی شخص وزیر نفت کارشکنی بی‌سابقه‌ای در مسیر اجرای این راهکار ضد تحریمی انجام می‌دهند. این وزارتخانه با ایجاد یک سازوکار موازی با بورس انرژی و با راه‌اندازی اتاق تاریک درصدد است تا مانع ورود شرکت‌های خصوصی به سازوکار بورس شده و بدین ترتیب اجرای این راهکار ضد تحریمی را بی‌فایده نشان دهد.»
انحصارطلبی یا تردید مشارکت از سوی بخش خصوصی؟
عرضه نفت با یا بدون مشتری همچنان ادامه دارد. این سخنان را وزیر نفت در نشست خبری هفته گذشته خود مطرح کرد و حالا چشم رسانه‌ها به عرضه میعانات گازی در رینگ بین‌المللی بورس انرژی روشن شده است. میعانات گازی به عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات پالایشگاهی می‌توانند توجه و تمایل بیشتری را نسبت به عرضه نفت دربخش خصوصی ایجاد کند. اکنون اطلاعیه پنجمین عرضه نفت خام سبک شرکت ملی نفت برای تاریخ 29 بهمن منتشر شده است اما باید دید با توجه به مشوق‌های ارائه شده و از طرفی موانع موجود چقدر با اقبال بخش خصوصی مواجه خواهد شد؟
دیدگاه تان را بنویسید