جدا افتادگی ایران از مراودات جهانی

مهرنوش حیدری

تحریم، بازارهای صادراتی ایران را هدف گرفته است و هر سال تعداد کشورهایی که با ایران مراوده تجاری دارند، کاهش می‌یابد. این نکته را عباس آرگون، نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران می‌گوید. او معتقد است نکته مهم اینجاست که بخش مهمی از تجارت ایران با کشورهای همسایه صورت می‌گیرد که این امر می‌تواند به مفهوم آن باشد که نقش ایران در نقشه تجارت جهان کمرنگ شده و این روند ادامه دارد.

از سال 1380 تاکنون تجارت خارجی ایران در شیب نزولی قرار گرفته و کیک حاصل از صادرات و واردات هر سال کوچکتر شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های 1380 تا 1397 کشورهای هدف صادراتی و حتی وارداتی ایران بسیار کمتر شده‌اند به‌طوری که به سبب وضع تحریم‌های گسترده و همچنین بی‌توجهی به بازارهای صادراتی، مقاصدی مانند کشورهای منطقه خاورمیانه، همسایگان، آمریکای لاتین و کشورهای اروپایی تقریبا از دست رفته و شرکای تجاری ایران تنها محدود به چند کشور نظیر چین، روسیه، عراق و در برخی موارد امارات می‌شود.

بر اساس آمارهای رسمی در سال 1387 بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد با 170 کشور در اختیار ایران قرار داشته و کمترین آن هم مربوط به سال 1393 با 140 کشور است. آنچه نشان‌دهنده جدا افتادگی ایران از جامعه‌ی بین‌الملل است، اشاره به این است که در سال 80، نزدیک به 80 درصد تجارت ایران با 23 کشور صورت می‌گرفت اما در سال 97 نزدیک به 54 درصد تجارت ایران تنها با سه کشور چین، عراق و امارات بوده است. با این حال، روند کلی نشانگر کاهش تعداد کشورها یا بازارهای هدف در این سال‌هاست و با وجود قرار داشتن در سال 1401 و آمارهای دولت سیزدهم مبنی بر بهبود شرایط تجارت خارجی به نظر می‌رسد همچنان با روزهای اوج مراودات تجارت بین‌المللی با کشورهای متعدد فاصله چشمگیری داشته باشیم.

با چنین شرایطی می‌توان مدعی شد که تحریم‌ها سبب از دست رفتن امکان برقراری روابط تجاری سودمند شده و حتی در صورت انجام صادرات به سایر کشورها متاسفانه نتوانسته‌ایم به درآمدهای ارزی ناشی از این تجارت خارجی دست یابیم و بعد از سال‌ها همچنان درگیر چانه‌زنی برای رفع پول‌های بلوکه شده در کشورهای مختلف هستیم که تقریبا تاکنون هیچ نتیجه ملموس و محسوسی نداشته است.

البته در دولت‌های گذشته و همچنین دولت فعلی تلاش‌هایی برای افزایش دامنه مراودات تجاری با برخی کشورها نظیر چین و روسیه شد اما کارشناسان و اقتصاددانان و همچنین مردم نسبت به این مساله ابراز نگرانی کردند و هشدار دادند محدود کردن بازارهای تجارت خارجی به چند کشور و همچنین تمرکز نسبتاً شدید در این بازارها می‌تواند بسان یک تهدید تلقی شود و به اصطلاح تمام تخم‌مرغ‌های تجارت خارجی را نباید در سبد یک یا دو کشور به ودیعه نهاد زیرا تجربه ثابت کرده برای آنها منافع ملی کشورشان بیش از منافع شریک تجاری‌‌شان اهمیت دارد.

تحریم‌ها؛ حلقه اصلی  کاهش تجارت خارجی ایران

نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره چرایی کاهش دایره برقراری تجارت خارجی ایران در سطح بین‌المللی و جدا افتادن ایران از مراودات جهانی بر این باور است: علت اصلی این موضوع را باید در تحریم‌ها جستجو کرد زیرا تحریم‌ها موجب محدودیت‌های عمده‌ برای تجارت خارجی ایران با دنیا شده است.

عباس آرگون افزود: امروزه تجارت محدود به داخل یک کشور نمی‌شود بلکه توجه به مقوله مزیت‌های نسبی و رقابتی در تولید کالا در کشورهای مختلف از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ باید بیش از پیش بر مزیت نسبی و رقابتی کالایی که در یک کشور تولید می‌شود تمرکز شود زیرا مشتریان آن کالا در بازارهای داخلی و بین‌المللی به دنبال محصولی با بالاترین کیفیت و کمترین قیمت هستند و این امر تنها با توسعه تجارت خارجی میّسر است.

افزایش هزینه‌ها در صادرات و واردات کالاها

وی تاکید کرد: این موضوع را می‌توان مبنای اهمیت توسعه تجارت خارجی دانست البته به دلیل اینکه ما اکنون در شرایط تحریمی قرار داریم، از امکان مراوده بانکی با بسیاری از کشورها برخوردار نیستیم و این کشورها حاضر نیستند با ما کار کنند و عملا از طریق واسطه بسیاری از کالاها برای کشور تامین و یا فروخته می‌شود. این محدودیت موجب بالابردن هزینه‌های ما می‌شود و نیز قیمت تمام شده کالاهای وارداتی افزایش می‌یابد؛ در مقابل نیز ریسک خرید بیشتر می‌شود.

وی ادامه داد: در زمینه صادرات نیز حاشیه سود ما کاهش می‌یابد؛ هزینه‌های حمل و نقل بیشتر می‌شود، ریسک‌ها بالا می‌رود و باید توجه داشت که در قاعده طبیعی تجارت با دنیا فعالیت نداریم و به نوعی در حال دورزدن تحریم‌ها هستیم و این موضوع هزینه‌های خاص خود را دارد زیرا در شرایط غیرتحریمی اگر قرار است کالایی خریداری شود، از هر منبع، کشورهای مختلف و برندهای گوناگون می‌توان هر کالایی که بهترین کیفیت و کمترین قیمت را داراست را انتخاب کرد و حتی امکان چانه‌زنی وجود دارد و از طریق نظام بانکی، می‌توان ‌ال‌سی گشود و کالا را خریداری کرد و با هزینه حمل متعارف آن را به کشور وارد کرد. در حالی‌که اگر تحریم باشید؛ عملا هنگام خرید کالاها بسیاری از کشورها حاضر به تجارت و فروش کالا نیستند و ناچار هستید هزینه حمل و نقل بیشتری پرداخت کنید؛ همچنین شما بر اساس سیستم بانکی نمی‌توانید کار کنید و فعالیت مالی شما از طریق صرافی و به‌صورت حواله پول صورت می‌گیرد.

به گفته نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران، اکنون بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی وجود دارند که با وجود پرداخت کردن پول کالای خریداری شده را دریافت نکرده‌اند و اکنون مواردی وجود دارد که پول خرید کالا را پرداخت کرده‌اند اما طرف خارجی نه تنها کالایی تحویل نداده بلکه حتی پاسخگو نیست.

آرگون عنوان کرد: این‌ در‌حالی است که اگر مبادله تجاری از طریق گشایش ال‌سی انجام شده بود و بانک بر روند انتقال پول نظارت داشت، می‌توانستیم نسبت به تحویل کالا بر اساس کیفیت مدنظر به راحتی اقدام کنیم؛ بدین ترتیب می‌توان گفت که اکنون شاهد افزایش ریسک‌های تجاری هستیم و به دلیل خرید کالا از کشورها یا برندها و شرکت‌های خاص ناچار به خرید کالا به نرخ بالاتر هستیم.

 عباس آرگون در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»:  ایران نمی‌تواند با کشورهای دیگر به راحتی ارتباط برقرار کند، در نتیجه تاجران باید ریسک‌های بیشتری را برای گرفتن پول خود متحمل شوند، در این وضعیت کالا با قیمت پایین‌تر و هزینه حمل بیشتر صادر می‌شود. حتی برای نقل و انتقال پول نیز باید هزینه پرداخت کنیم و همه این‌ها هزینه‌های تجارت خارجی را افزایش  و حجم تجارت را کاهش می‌دهد

این فعال حوزه تجارت خارجی بیان کرد: در زمینه صادرات نیز شرایط به همین منوال است و ما با همه کشورها و بازارها به راحتی نمی‌توانیم ارتباط برقرار کنیم؛ در نتیجه باید ریسک‌های بیشتری را برای گرفتن پول خود متحمل شویم و با قیمت پایین‌تر و هزینه حمل بیشتری کالاها را صادرات کنیم. حتی برای نقل و انتقال پول نیز باید هزینه پرداخت کنیم و همه این موارد هزینه‌های تجارت خارجی را افزایش می‌دهد.

وی تاکید کرد: اصلی‌ترین دلیل وضعیت این روزها به شرایط تحریمی برمی‌گردد که از سال‌های قبل و به ویژه از دهه 90 گریبان کشورمان را گرفته است.

نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران درباره تاثیر فرسایشی شدن روند مذاکرات بر شرایط ناگوار تجارت خارجی ایران اظهار کرد: در این شرایط کار سخت است و ناچاریم هزینه‌های بیشتری پرداخت کنیم، قیمت تمام شده بیشتری را باید تحمل کنیم حتی شاید نتوانیم نسبت به خرید کالاهایی با کیفیت مدنظر خود اقدام کنیم و ... همه این موارد را باید هزینه‌هایی دانست که به کشور تحمیل می‌شود و امیدواریم مسئولان کشور راهکار و چاره‌ای برای رفع تحریم‌ها بیابند تا کشور بتواند تعامل سازنده‌ای با اقتصاد جهانی داشته باشد و بتواند با روال عادی با کشورهای دنیا تجارت کرده و کالاهای با مزیت را صادر کند و نسبت به تامین کالاهای مورد نیاز و با قیمت مناسب از خارج از کشور اقدام کند.

وی در مورد سد FATF حتی با وجود رفع تحریم‌ها در حوزه تجارت خارجی توضیح داد: مجموعه عواملی که سبب می‌شود تا ما نتوانیم با دنیا کار و تجارت کنیم را باید رفع کرد حال این موارد چه FATF باشد و چه تحریم‌ها و ... زیرا رفع این موارد سبب می‌شود تا راحت‌تر کار کنیم البته نمی‌توان گفت اگر این موارد برطرف شود، حتما مشکلات ما رفع می‌شود؛ خیر، زیرا باید توجه داشت بخشی از مشکلات ما داخلی بوده  و بخشی دیگر ناشی از مشکلات بیرونی است بنابراین برای رفع آنها باید توجه ویژه‌ای به بخش مولد و واقعی اقتصاد شود و از این بخش‌ها باید به صورت واقعی حمایت کرد و منابع را به سمت بخش‌هایی که امکان ایجاد اشتغال را دارند و در افزایش درآمد ملی اثرگذارند، هدایت کرد.