راهکار دولت برای گره نزدن اقتصاد به تحریم مشخص نیست

مهرنوش حیدری

یک کارشناس اقتصادی گفت: دولت جدید هنوز در مرحله حرف‌درمانی است و مقامات دولتی تاکنون فقط انشا گفته‌اند.

 از یک سو معاون پارلمانی رئیس‌جمهور اعلام کرده است: می‌خواهیم سطح زندگی و رفاه مردم بالا رفته و فاصله طبقاتی کم شود و مردم با عزت و سربلندی زندگی کنند و از سوی دیگر محسن رضایی می‌گوید خبرهای خوشی در راه خواهد بود.

این سخنان در حالی مطرح می‌شود که دولت سیزدهم در چندماهی که زمامداری امور اجرایی کشور را برعهده گرفته، نتوانسته وضعیت لجام‌گسیخته قیمت‌ها را در بازارهای مختلف سامان دهد و سفره معیشت مردم هر روز کوچک‌تر و خالی‌تر می‌شود. البته تنها واکنش مسئولان نیز تاکنون به بیان سخنان مختلف درباره لزوم بهبود شرایط اقتصادی و اینکه وضعیت فعلی شایسته مردم نیست؛ خلاصه شده و اقشار مختلف جامعه تاکنون شاهد اقدام عملی مناسب در این زمینه نبوده‌اند.

شرایط اقتصادی و معیشتی تحت‌تاثیر تحریم‌ها، رکود اقتصادی، تورم بالا و پاندمی کرونا آن‌چنان سخت شده که سفره کارگران هرروز خالی‌تر می‌شود و خانوارهای جامعه کارگری و حداقلی‌بگیرنه تنها به رفاه نمی‌اندیشند بلکه برای حفظ بقا تلاش می‌کنند.

دولتمردان چگونه می‌خواهند سطح رفاه اجتماعی را افزایش دهند؟

سید مرتضی افقه عضو، هیات علمی دانشگاه شهید چمران درباره برنامه اعلامی از سوی مقامات دولتی مبنی بر این‌که خبرهای خوشی در راه است و سطح معیشت مردم افزایش می‌یابد، به «توسعه ایرانی» گفت: دولت جدید از ابتدا تاکنون فقط انشا می‌گوید و با کلمات مختلف جمله می‌سازد و از کلمه «باید» به صورت مکرر استفاده می‌کند. در حالی از این مرحله عبور کرده‌ایم و رئیس‌جمهور و دولتمردان باید بگویند چگونه می‌خواهند سطح رفاه اجتماعی را افزایش دهند.

وی افزود: بهبود وضعیت معیشت و افزایش سطح رفاه، وظیفه ذاتی هر دولت است نه فقط این دولت، در شرایط فعلی و با توجه ساختاری که حاکم است و همچنین محدودیت‌هایی که به دلیل تحریم‌ها در 3 سال گذشته بر کشور تحمیل شده انتظار وضعیت بهتر را نداریم.

 او در توضیح این مطلب افزود: در شرایطی هستیم که بخش مهمی از ذخایر کشور هزینه شده و بعید می‌دانم با ادامه تحریم‌ها دولتمردان بتوانند اوضاع را از شرایط فعلی بهتر کنند.

این اقتصاددان اضافه کرد: اگر دولتمردان بتوانند در شرایط ادامه تحریم‌ها کاری کنند که وضع بدتر از اکنون نشود، واقعا هنر کرده‌اند که البته بنده نسبت به این مساله تردید دارم.

تاثیر بیکاری  بر رکود شدید اقتصادی

وی درباره تاثیر بحران کرونا بر بیکاری نیروی انسانی به ویژه کارگران و همچنین ادامه تحریم‌ها بر وضعیت اقتصاد کلان ایران عنوان کرد: حتی اگر کرونا هم این مشکلات را ایجاد نمی‌کرد؛ با توجه به وابستگی شدیدی که اقتصاد به درآمدهای نفتی داشت و این نکته که در سه دهه گذشته اقدام جدی برای کاهش این وابستگی انجام نشده است، با مشکلات روبرو می‌شدیم.

وی گفت: در این سال‌ها نتوانسته‌ایم کالاهایی غیر از مواد خام صادرکنیم. باید توجه داشت زمانی می‌توانیم به استقلال اقتصادی برسیم که بتوانیم محصولات و کالاهای نهایی و به اعتقاد بنده کالاهایی که محصول فکر، اندیشه و ابداع انسان‌هاست را تولید و صادر کنیم؛ نه اینکه به جای نفت معادن دیگر را تخلیه و صادر کنیم.

وی تصریح کرد: متاسفانه با تداوم تحریم، شاهد تعطیلی اغلب واحدها و بنگاه‌های اقتصادی هستیم هرچند بخش عمده‌ای از این مساله به ناکارآمدی‌های مدیریتی دستگاه اجرایی و بروکراسی بیمار داخلی بازمی‌گردد اما علاوه بر این‌ها کرونا و تحریم‌ها نیز مشکلات را افزایش داده‌اند.

او با اشاره به اینکه 30 تا 40درصد از بنگاه‌های فعال در این شرایط با مشکلات جدی مواجه شده‌اند، گفت: حاصل این اتفاق بیکاری انبوه نیروی انسانی است. باید توجه داشت که بیکاری گسترده موجب تشدید رکود در جامعه می‌شود زیرا تقاضا در بازار کم می‌شود و در نهایت برای مختصر تولیدات بنگاه‌ها نیز تقاضای خرید از بین می‌رود و متاسفانه شاهد این دور باطل در اقتصاد هستیم.

در شرایطی هستیم که بخش مهمی از ذخایر کشور هزینه شده و بعید می‌دانم با ادامه تحریم‌ها دولتمردان بتوانند اوضاع را از شرایط فعلی بهتر کنند.در این شرایط اگر کاری کنند که وضع بدتر از اکنون نشود کافی است

افقه گفت: تنها راهکار این است که مشکل تحریم را حل کنیم و جریان فروش نفت برگردد و اگر ساختارها آمادگی داشته باشند به سمت تولیداتی که محصول فکر و اندیشه هستند، حرکت کنیم. باید وابستگی به فروش نفت را واقعا کاهش دهیم زیرا در غیر این‌صورت اقتصاد و استقلال کشور همانند وضعیت موجود فعلی کشور، آسیب‌پذیر باقی می‌ماند.

نامشخص بودن راهکار دولت برای گره نزدن اقتصاد به تحریم

وی پاسخ به این پرسش که آیا تاکید رئیس جمهور مبنی بر لزوم گره نزدن اقتصاد و معیشت مردم به تحریم‌ها، نشان دهنده عدم تمایل دولت نسبت به بازگشت به برجام و ... است، گفت: در دولت قبلی این موارد برای تضعیف دولت مطرح و رأی آوردن مطرح می‌شد و بیشتر یک شعار سیاسی بود اما اکنون با همان جمله دوباره جمله می‌سازند البته در زیبایی این جمله و هدف شکی نیست اما تاکنون نگفته‌اند چگونه می‌خواهند در خلاء درآمدهای نفتی به آن هدف عمده برسند. تصور بنده این است دولت حتما به سمت توافق گام برخواهد داشت و گریزی از این مساله ندارد و اگر به همین شکل بخواهند ادامه دهند، دچار فروپاشی اقتصاد خواهیم شد به اعتقاد بنده اکنون مسئولان در حال به اصطلاح چانه‌زنی هستند و گریزی از توافق و برداشته شدن تحریم‌ها نیست و دولت نیز این مورد را می‌داند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران افزود: زمانی می‌توانیم اقتصاد را تحریم گره نزنیم که اقدامات 3 دهه گذشته مانع تاثیرگذاری تحریم بر اقتصاد در شرایط کنونی می‌شد از حالا به بعد اگر تحریم‌ها برداشته شود و همچنین اگر عزمی وجود داشته باشد، مدتی طول می‌کشد تا بتوانیم تولید و رفاه را متکی به انسان‌ها و نه معادن کنیم.

راهکارهای جبران کسری بودجه

افقه درباره کاهش جبران کسری بودجه و در نتیجه بهبود وضعیت اقتصاد به دولتمردان سیزدهم پیشنهاد داد: معمولا وقتی کسری بودجه اتفاق می‌افتد، دولت‌ها اقدام به استقراض می‌کنند؛ منابع معمول استقراض شامل استقراض از بانک مرکزی، استقراض از مردم و استقراض از خارج از کشور است و باید توجه داشت استقراض از خارج به دلیل تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست و از مردم نیز به دلیل اینکه سودی که به اوراق بدهی می‌دهیم، حداقل 20 تا 25 درصد از میزان تورم فعلی کمتر است، نمی‌توان استقراض کرد زیرا استقبالی نمی‌شود و در نهایت تنها راه استقراض از بانک مرکزی تنها راهکار است که در 2-3 سال گذشته آنچنان از این بانک منابع مالی قرض گرفته شده که موجب افزایش شدید تورم شده ‌است. همچنین در ایران دارای دو منبع دیگر هستیم مانند فروش دارائی‌ها و استقراض از صندوق توسعه ملی که فروش دارائی‌ها تقریبا به انتها رسیده و استقراض توسعه ملی با محدودیت‌هایی مواجه است. اکنون هیچ راهی باقی نمانده و به نظر بنده اگر بتوانند از طبقه بسیار پردرآمد و ابرثروتمندان مالیات بیشتری دریافت کنند، شاید بتوانند بخشی از کسری بودجه را جبران کنند. به گفته وی یک راهکار مناسب هم حل مشکل تحریم‌ها و در نتیجه بهبود شرایط صادرات نفت و کسب درآمدهای ارزی نفتی است.