زیان‌دهی تولید در ایران؛ از خودرو تا شیر

ایمان ربیعی

دامداران حالا در دوراهی تعطیلی یا ادامه فعالیت توأم با زیان‌دهی هستند. تورم فزاینده در سه سال‌ اخیر سبد مصرفی خانوار را نشانه رفته است. افزایش شدید قیمت گوشت، مرغ، ماهی، لبنیات و ... میزان مصرف این اقلام را به شکلی محسوس کاهش داده است به طوری که یخچال‌های فروشگاه‎های زنجیره‌ای شاهد ورود اسکلت مرغ و برخی اقلام گوشتی که پیش‌تر در سبد خرید خانوار جایی نداشتند، بوده است.  

آمارهای مربوط به تولید شیر در دو دهه گذشته حاکی از آن است که مصرف سالانه شیر و لبنیات به ازای هر ایرانی از ۹۵ کیلوگرم به ۸۰ کیلوگرم رسیده و سرانه مصرف شیر در ایران حتی حدود ۱۹ درصد کمتر از اواخر دهه ۶۰ است

 در حالی که این روزها ماجرای کمبود نهاده‌های دامی و گرانی آنها خبرساز شده است، رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی گاوداران اعلام کرده قیمت تمام شده هر کیلو شیر خام برای دامداران ۶۹۲۵ تومان است؛ اما میانگین قیمت فروش شیر خام در کشور ۴۹۰۰ تومان است.  این بدان معنی است که دامداران در هر کیلو شیر خام حدود دو هزار تومان ضرر می‌کنند. بر این اساس تداوم روند زیان‌دهی می‌تواند کاهش تولید شیر را در آینده در پی داشته باشد.

وقتی همه زیان می‎کنیم

 ماجرای زیان‌دهی حالا تنها فعالان حوزه دام را به خود مشغول نکرده است. بحران ارزی ایجاد شده در سال ۱۳۹۷ و تداوم این وضعیت، در کنار تلاش دولت برای سرکوب قیمتی در بازارهای متعدد سبب شده است که بسیاری از صنایع ایران در جرگه صنایع زیان‌ده قرار گیرند. نه فقط تولیدکنندگان شیر و دامداران که حتی خودروسازان، تولیدکنندگان مرغ و جوجه یکروزه و لبنیات و سایر اقلام در شرایط کنونی اعلام می‌کنند که فعالیت اقتصادی‌شان با زیان همراه است. زیان‌دهی تولیدکنندگان مرغ البته در سال‌های اخیر سبب شده است که قیمت این ماده پروتئینی با رشد فزاینده در بازار همراه باشد. حالا بسیاری از داده‌ها نشان می‌دهد که ممکن است بحران در صنایع لبنی و همچنین بازار اقلام پروتئینی و گوشت قرمز خودنمایی کند.

شیرها روی زمین ریختند

تصاویری در فضای مجازی منتشر شده است که اعتراض دامداران به پایین بودن نرخ مصوب شیرخام را نشان می‌دهد.

ستاد تنظیم بازار در آذرماه سال گذشته بود که اعلام کرد با توجه به درخواست تشکل‌ها و انجمن‌های مربوطه و وزارت جهاد کشاورزی، قیمت فروش شیر خام (با مشخصات 3.2 درصد چربی و بار میکروبی زیر ۱۰۰ هزار) مبلغ ۴۵۰۰ تومان به ازای هر کیلوگرم در دامداری خواهد بود. همان زمان بسیاری از دامداران این رقم را کمتر از درخواست اعلامی‌شان می‌دانستند. اردیبهشت ماه امسال بود که درخواست افزایش 50 درصدی قیمت از سوی دامداران مطرح شد. درست زمانی که خبر رسیدن قیمت شیر به 6400 تومان رسانه‎ای شد، تولیدکنندگان لبنیات هشدار دادند که گرانی در کمین است. محمدرضا بنی طباء، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی در اولین روز تیرماه اعلام کرد: شیرخام 65 درصد هزینه تولید محصولات لبنی را شامل می‌شود و در صورتی نرخ شیرخام به صورت دستوری 6400 تومان شود قیمت لبنیات نیز با در نظر گرفتن سایر افزایش هزینه‌های دستمرد، انرژی و بسته‌بندی حدود 70 درصد افزایش خواهد یافت.

حالا اما در شرایطی که هنوز قیمت جدیدی برای شیر اعلام نشده است، برخی دامداران در اعتراض به قیمت کنونی شیر و سختی تامین علوفه به دلیل خشکسالی، شیرهای تولیدی خود را دور ریخته‌اند.

وقتی گاوهای شیری

به سلاخ خانه می‌روند

نهاده‌های دامی به واسطه خشکسالی‌های اخیر از یک سو با افزایش شدید قیمت نهاده‌های وارداتی برای خوراک دام از سوی دیگر سبب شده است زنگ‌های خطر پیش از این به صدا درآید. خرداد ماه امسال بود که ماجرای کمبود علوفه و افزایش هزینه‌های تولید سبب شد خبری مهم در رسانه‌ها منعکس شود؛ این که گاوهای شیری و مولد به واسطه کمبود خوراک راهی کشتارگاه‌ها می‌شوند. برخی آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد که قیمت هر کیلو یونجه در شرایط کنونی به ۵۴۰۰ تومان رسیده است. بهای هر کیلو سفال ۳۵۰۰ تومان و بهای هر کیلو کاه نیز ۵۵۰۰ تومان است اما در بسیاری از استان‌هایی که قطب پرورش دام محسوب می‌شوند، حتی با این قیمت‌ها خوراک دام یافت نمی‌شود. پیش از این نیز انتشار خبری در خصوص قاچاق کاه و کلش از ایران جنجال‌های زیادی را آفرید.

رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی گاوداران اعلام کرده قیمت تمام شده شیر خام برای دامداران ۶۹۲۵ تومان است اما میانگین فروش شیر خام در کشور ۴۹۰۰ تومان است

در این وضعیت بیم آن می‌رود در سایه زیان‎دهی تولید شیر از یک سو و گرانی علوفه و نهاده‌های دامی از سوی دیگر روند کشتار گاوهای مولد شدت بگیرد .

شهرام کرمی دادستان عمومی و انقلاب استان کردستان با تایید خروج کاه و کلش از این استان اعلام کرده است که گزارش‌ها نشان از آن دارد که کاه و کلش در استان کرمانشاه با قیمتهای نامتعارف خریداری شده و از استان خارج می‌شود که این امر موجب بروز مشکلات متعددی برای دامداران شده است. از این رو خروج کاه و کلش از استان کرمانشاه ممنوع اعلام شده اما همچنان قاچاق این اقلام از ایران گزارش می‌شود.

خطر کاهش مصرف شیر

تولیدکنندگان شیر در حالی بار سنگینی را متحمل می‌شوند که حجم مصرف شیر در ایران یک سوم استانداردهای بینالمللی است. آمارهای مربوط به تولید شیر در دو دهه گذشته حاکی از آن است که مصرف سالانه شیر و لبنیات به ازای هر ایرانی از ۹۵ کیلوگرم به ۸۰ کیلوگرم رسیده و سرانه مصرف شیر در ایران حتی در حدود ۱۹ درصد کمتر از اواخر دهه ۶۰ است. این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده میانگین مصرف شیر توسط هر فرد در سال حدود ۱۵۰ کیلوگرم باشد. به این ترتیب ایران عقب‌ماندگی ۴۷ درصدی از مصرف استاندارد شیر در جهان را داراست. کاهش مصرف شیر در ایران البته می‌تواند مشکلات سلامتی در آینده میان مدت را به همراه آورد. در چنین شرایطی زنگ‌های خطر برای کاهش تولید شیر به صدا درآمده است. از سوی دیگر کشتار دام‌های شیری و مولد به دلیل کمبود مواد اولیه و نهاده‌های دامی، خطر افزایش قیمت گوشت را نیز ایجاد کرده است.همه اینها نشان می‌دهد سبد مصرفی پروتئینی خانوارهای ایرانی در شرایط کنونی نیازمند توجهی ویژه خواهد بود چرا که افت تولید شیر و گوشت، زمینه برای رشد دوباره قیمت اقلام پروتئینی مهیا خواهد شد.