نگاهی به وضعیت نمایشگاه‌های گروهی هنرهای تجسمی
آفرینش فردی، ارائه جمعی
بهروز فائقیان
نمایشگاه‌های گروهی هنرهای تجسمی چگونه و بر اساس چه اقتضائاتی شکل می‌گیرند؟ پرسش دقیق‌تر اینکه علیرغم ماهیت فردی تولید آثار تجسمی چه ضرورت‌هایی به ارائۀ این آثار به‌صورت گروهی منجر می‌شود. پاسخ به این پرسش از طرفی بسیار ساده به نظر می‌آید اما از سوی دیگر شرایط خاصی را در این زمینه یادآوری می‌کند که ممکن است با وضعیت عمومی تولید هنری در این سال‌ها در ارتباط باشد. اگرچه واضح است که در نهایت یافتن پاسخی درخور از کم و کیف برگزاری نمایشگاه‌های گروهی خود نیازمند دقت‌نظر درخور این گستره باشد، اما در اینجا و به‌عنوان مقدمه‌ای بر طرح موضوع شاید بتوان اشاره‌هایی روشنگرانه را به میان کشید. بر این اساس آنچه را که به‌عنوان گرایش‌های معمول در برگزاری نمایشگاه‌های گروهی می‌توان شناسایی کرد، در دو گروه اصلی جای می‌گیرد. اگر از پاسخ‌های ساده در مواجهه با این پرسش آغاز کنیم، می‌توان به مجموعه‌ای از انگیزه‌های روزمره به‌عنوان عامل شکل گرفتن نمایشگاه‌های گروهی هنرهای تجسمی اشاره کرد که احتمالاً از نگاه مخاطب عام هنرهای تجسمی نیز پنهان نمانده‌اند. شاید بشود موضوع را به این سادگی مطرح کرد که امکان ارائه اثر در نمایشگاه‌های گروهی در مقایسه با نمایشگاه‌های انفرادی به چند دلیل به‌ویژه برای هنرمندان جوان در دسترس تر به نظر می‌رسد. پایین‌تر بودن هزینه‌های شرکت در نمایشگاه، همچنین امکان حضور به‌دفعات حضور در نمایشگاه‌های گروهی شاید رایج‌ترین این انگیزه‌ها باشد؛ چراکه طیف‌هایی از هنرمندان که به دلایل مختلف قادر به تولید پیوسته اثر هنری نیستند، همچنین هنرمندانی که از استطاعت کافی برای پذیرفتن هزینه‌های قابل‌توجه نمایشگاه‌های انفرادی برخوردار نیستند، دست‌کم در قالب نمایشگاه‌های گروهی قادر خواهند بود تا سطحی از حضور در فضای هنری را در مسیر فعالیت‌های هنری خود حفظ کنند. همچنین تنها در حد اشاره، نمایشگاه‌های گروهی فصلی یا کلکسیون‌ها را که اغلب با انگیزه صرف فروش آثار برپا می‌شوند، در همین دسته می‌توان جای داد.
اما آنچه رویدادی را در قالب ارائه گروهی آثار تجسمی اقتضا می‌کند، در حقیقت دلایلی جدی‌تر را دنبال می‌کند. از قضا علت اصلی پرداختن به این موضوع و در این فرصت، یادآوری همین اقتضائات جدی‌تر برگزاری نمایشگاه‌های گروهی تجسمی است که متأسفانه به دلیل حاکم شدن شرایط روزمره، در رویدادهای هنری این روزها کمتر نشانی از آن‌ها می‌بینیم.
دسته‌بندی‌های اصلی در برگزاری نمایشگاه‌های گروهی
یکی از ریشه‌های آشنا و درازمدت برگزاری نمایشگاه‌های تجسمی به‌صورت گروهی به فعالیت طیف‌هایی از هنرمندان تجسمی در قالب گروه‌های هنری باز می‌گردد. در این شکل از تولید هنری دیده می‌شود که تعدادی از هنرمندان خواه به دلیل علاقه‌مندی به شکلی از فعالیت گروهی یا اشتراک در تلقی‌ها و نگاه به تولید هنری گرد هم جمع می‌شوند و به تولید اثر هنری بر پایۀ این اشتراکات می‌پردازند. واضح است که در چنین مسیری ارائه آثار گروه‌های هنری هم طبیعتاً در قالب نمایشگاه‌های گروهی امکان‌پذیر خواهد بود که در نهایت ارائه‌دهندۀ مجموعۀ تولیدات هنرمندان در نمایشگاه خواهد بود. فضای هنری امروز ایران متأسفانه از این بابت دچار فقدانی بزرگ شده و در به حداقل رسیدن فعالیت هنرمندان تجسمی در قالب گروه‌های هنری بدیهی است که برگزاری نمایشگاه‌های گروه‌های هنری نیز به همین ترتیب به حداقل رسیده؛ تا جایی که دیگر بسیار به‌ندرت شاهد چنین نمایشگاه‌هایی در برنامه گالری‌های تهران هستیم.
فضای هنری امروز ایران دچار فقدانی بزرگ شده و در به حداقل رسیدن فعالیت هنرمندان تجسمی در قالب گروه‌های هنری بدیهی است که برگزاری نمایشگاه‌های گروه‌های هنری نیز به همین ترتیب به حداقل رسیده؛ تا جایی که دیگر به‌ندرت شاهد چنین نمایشگاه‌هایی هستیم
گونه‌ای دیگر از ماهیت نمایشگاه‌های گروهی به برجسته‌تر شدن نقش آن دسته از فعالان هنری بازمی گردد که از آن‌ها با عنوان «کیوریتور»، «نمایشگاه گردان» یا « هنر گردان» یاد می‌کنیم. هرچند در این زمینه هم با سوءتفاهم‌هایی جدی نسبت به درک و تلقی صحیح از چنین کارکردهایی در رویدادهای مرتبط با هنرهای تجسمی روبه‌رو هستیم، اما به‌طور کلی این فعالیت را می‌توان یافتن یا ایجاد کردن و ساختن زمینه‌ای مشترک در آثار تجسمی گروه یا گروه‌هایی از هنرمندان دانست که ذیل رویکردها، شیوه‌ها و یا مفاهیم و مضامینی مشابه یا نزدیک به هم شکل گرفته‌اند یا قرار است با هدایت هنر گردان‌ها آفریده شوند. متأسفانه باید اذعان کرد که علیرغم رواج واژه کیوریتوری در فضای هنری ما، بسیار به‌ندرت پیش می‌آید که شاهد نمایشگاهی بر مبنای کیوریتوری آگاهانه و قابل تأمل در گالری‌ها باشیم؛ و به این ترتیب واژه‌ای که بیش از هر چیز در این ارتباط می‌توان جایگزین کرد، عبارت « گردآوری» است.
و بالاخره در این دسته‌بندی اجمالی و در یادآوری ماهیت‌های دارای اصالت ارائۀ هنری با نمایشگاه‌های پژوهشی روبه‌رو هستیم که البته در هر دو شکل انفرادی و گروهی نمونه‌هایی برای آن می‌توان معرفی کرد. در این رویکرد تهیه‌کنندۀ نمایشگاه پژوهشی به دنبال پی گیری محتوا، مضمون، شیوه و ... خاصی در بیان هنری، یا ترسیم خط سیری تاریخی یا رویکردهایی از این دست، اثر هنری را که ممکن است متعلق به هنرمند یا هنرمندانی باشد گواه اثبات یک نظریه هنری، روایتی تاریخی یا ... قرار می‌دهد و از این طریق در صدد تأثیرگذاری بر مخاطب است.
مصداق‌هایی از نمایشگاه‌های گروهی در گالری‌های هنری
در پایان این فرصت مصداق‌هایی برای دسته‌بندی‌های یاد شده نمایشگاه‌های گروهی از میان نمایشگاه‌های این روزهای گالری تهران شاید بتواند در شکل گرفتن تصویری واضح‌تر از ماهیت این نوع از ارائه هنری مفید باشد.
«نقش گون» عنوان نمایشگاه گروهی با گردآوری پارسا تاک و انسیه رزق دوست در گالری زرنا طبق اعلام گردآورندگانش با هدف شناخت هنرمندان جدید و ارائه آثار هنری با کیفیت و استاندارد برگزار شده و روند شکل‌گیری این نمایشگاه انتخاب آثار هنری فاخر و ارائه آن‌ها در بستر هنری مناسب بوده تا هنرمندان بتوانند آثار خود را در کنار دیگری به نمایش گذاشته و فرصتی برای معرفی شیوۀ هنری خود بیابند. نمایشگاه «کانون آگهی زیبا» در گالری دنا نیز با گردآوری محمد مخبری و شیما طاهری، ٣٠٠ اثر چاپ‌شده از کانون آگهی زیبا در تهران مصور را از سال١٣٢٠ تا ١٣٥٧ را به نمایش می‌گذارد و مروری تاریخی را مورد توجه قرار داده است. نخستین کانون آگهی در سال ۱۳۱۶ با عنوان کانون تبلیغاتی زیبا به راه‌اندازی شد. تازه‌ترین رخداد سلسله نمایشگاه‌های کلکسیونر در گالری آرتیبیشن هم به‌عنوان نمونه‌ای از نمایشگاه‌های گروهی فصلی طبق اظهار برگزارکنندگانش با انگیزۀ گردهم‌آوریِ آثار هنرمندان کلاسیک، مدرن و معاصر برای گردهمایی گالری‌داران و مجموعه‌داران برگزار شده و در این مجموعه در دومین نمایشگاه آثار بیش از 70 هنرمند سرشناس مدرن و معاصر را ارائه کرده است.
و بالاخره؛ در نمایشگاه «ولی ما اهرامی بر جای نمی‌گذاریم» سمپوزیوم کیوریتورال تهران هم هدف از نمایش این مجموعه آثار هنری، مخاطب قرار دادن و به بحث گذاشتن موضوع تولیدهای هنری با اشیا، ساختمان‌ها، شهرزیستی و روابط اجتماعی است که روزانه بیش از پیش گذرا و مهجور می‌شود و اینکه این امر چگونه می‌تواند ارتباطات اجتماعی و هویت فردی و جمعی را تحت تأثیر قرار دهد.
دیدگاه تان را بنویسید