رپ‌های فارسی چرا زرد شدند؟

بهروز آقاخانیان

خبرنگاری زرد یا زردنگاری پدیده‌ای نیست که تنها متعلق به دنیای امروز و اینترنت یا تنها ایران باشد. روزنامه‌های Daily Mail یا The Sun در انگلستان سال‌های سال است از این شیوه را برای اثرگذاری بر مخاطب خود استفاده می‌کنند. اثرگذاری که هدف آن یا کسب سود مالی بوده است و یا پروپاگاندای عمدتاً جناح راست افراطی در سیاست. ولی شاید بتوان بر روی دو دلیل برای اوج گرفتن این نوع خبرنگاری در سال‌های اخیر دست گذاشت. 

اول گسترش و نفوذ هر چه بیشتر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی. این پدیده‌ها برای اولین بار امکان ارتباط گسترده چند به چند را در فضای رسانه‌ای فراهم کردند. شیوه‌ای از ارتباط که برخلاف گذشته یک به چند نیست که در آن به‌طور مثال یک شبکه تلویزیونی یا یک مجله، اخبار و تحلیل‌هایی را به‌صورت یک‌سویه به مخاطب منتقل کند. در این فضای جدید مخاطب می‌تواند علاوه بر مصرف‌کننده خبر و محتوا، یک خبرنگار یا تولیدکننده نیز باشد و یا واکنش خود به یک خبر را فوراً در کامنتی بنویسد و بسیار از افراد آن را بلافاصله بخوانند. درنتیجه امروزه هر فردی می‌تواند با ایجاد یک وب‌سایت، کانال یوتیوب، کانال تلگرام و یا صفحه اینستاگرام شروع به تولید یا بازنشر خبر و محتوا کند. حرکتی که نظارت چندانی جهت ارزیابی اعتبار در آن وجود ندارد. فضایی که در کنار مزایای بسیار، زردنگاری نیز در آن بیش‌ازپیش امکان رشد پیدا می‌کند.  دوم وارد شدن فضای سیاسی جهان به دوره ایست که در آن گفتمان راست افراطی روزبه‌روز در حال قدرت گرفتن است. گفتمانی که گرایش به آن تا اندازه زیادی حاصل ناتوانی جناح‌های سیاسی سنتی و رسانه‌های آنها در پاسخگویی به نیازهای جامعه و اقناع افکار عمومی است. شاید تابه‌حال اصطلاح Fake News را شنیده باشید. Fake News یا خبر جعلی درواقع ادامه همان زردنگاری اما این بار با مقاصد سیاسی است. سیاستمدار راست افراطی مانند ترامپ و هواداران آنها از این شیوه برای تأثیر بر افکار عمومی از طریق ترساندن مخاطب از آینده و اخبار ناامیدکننده در بستر شبکه‌های مجازی به‌شدت استفاده کرده‌اند. شیوه‌ای که نه‌تنها در این کشورها بلکه در کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران هم در حال رواج است. اما همه این‌ها چه ارتباطی با زردنگاری در رپ فارسی دارد؟ باید این موضوع را در نظر گرفت که پدیده‌های اجتماعی تنها معلول علت‌هایی در درون جامعه هدف نیستند و تحولات خارج از این فضا نیز بر روی آن اثر می‌گذارند. هم افزایش گسترش و نفوذ اینترنت و شبکه‌های مجازی و هم متزلزل شدن اعتبار منابع رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون و روزنامه و درنتیجه افزایش اخبار جعلی و شایعه، مواردی هستند که بر روی جامعه ایران و درنتیجه جامعه رپ فارسی به‌عنوان یکی از اجزای آن تأثیر بسزایی گذاشته است. نگاهی به وضعیت رسانه‌های رپ فارسی درگذشته و مقایسه آن با امروز می‌تواند به درک این تأثیر کمک کند. رسانه‌های رپ فارسی درگذشته مرکزی برای پخش آثار و نشر خبر بودند. بسیاری از رپرها برای پخش آثارشان یا باید رابطه خوبی با مدیران این سایت‌ها می‌داشتند و یا ناچار به پرداخت هزینه بودند. درآمد این سایت‌ها هم علاوه بر این، از راه تبلیغ استودیوها و یا کسب‌وکارهای مختلف اینترنتی به دست می‌آمد. با افزایش نفوذ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هنرمندان توانستند هم خبرهای مربوط به خود و کارهایشان را مستقیم اطلاع‌رسانی کنند و هم آثارشان را در آنها پخش کنند. مخاطب می‌تواند با دنبال کردن صفحه‌های آنها، فیس‌بوک، تلگرام، اینستاگرام و توئیتر خود را تبدیل به محلی برای اخبار هنرمندان موردعلاقه خود کند و مستقیماً آثار را از ساندکلود یا کانال تلگرام گوش دهد و دانلود کند. با این تحول در ارتباط میان هنرمند و مخاطب دو ابزار مهم یعنی خبر و پخش آثار از دست رسانه‌های رپ فارسی خارج شد. درنتیجه این رسانه‌های امروز مجبور هستند سه روش برای بقا و ادامه کار خود انتخاب کنند. 

  اخبار را نه به‌صورت خام بلکه پردازش‌شده کار کنند و همراه آن محتوای تحلیلی مانند مقاله و پادکست منتشر کنند که کاری است مشکل و انرژی بر که نیاز به‌صرف زمان و مطالعه دارد.

  همچنان به پخش آثار ادامه دهند با این تفاوت که از جهت درآمدزایی باید تمرکز را بر روی رپرهایی بگذارند که امیدوارند پخش آثارشان باعث شهرتشان شود (که در اغلب موارد نمی‌شود) یا اینکه بدون نگاه به درآمدزایی به دنبال استعدادهای واقعی باشند و خود را به سکویی برای معرفی آنها بدل کنند که آن‌هم نیاز به‌صرف وقت و انرژی زیادی دارد.

  و یا اینکه به زردنگاری بپردازند که ساده‌ترین روش است.

متأسفانه بسیاری از فعالین رپ فارسی در فضای مجازی راه سوم را انتخاب کرده‌اند. گاهی صرفاً برای دیده شدن و گاهی در کنار آن دنبال سود مالی نیز هستند. درواقع این افراد از فضایی بهره می‌برند که فناوری جدید و جو شایعه و Fake News سال‌های اخیر در اختیارشان گذاشته است. جوی که حاصل سال‌های تحمیق افکار عمومی توسط رسانه‌هایی است که به خاطر سود مالی یا اهداف سیاسی به اینجا رسیده است. اما این دوره نیز مانند دیگر پدیده‌های تاریخ اجتماعی روزی دچار تناقض در خود و بن‌بست می‌شود. مسیری که با هوشمندی مخاطب و نقد و تولید محتوای مفید توسط فعالین رپ فارسی سریع‌تر پیموده می‌شود.