شاهکار بزرگ جیمز جویس به زبان فارسی

آبان مصدق

جیمز جویس وقتی یولسیز یا به تلفظ ایرانیان اولیس را نوشت، خودش گفت که می‌خواستم رمانی بنویسم که حداقل سیصد سال طول بکشد تا مردم دنیا رمز و رازش را کشف کنند و بفهمند که چه می‌خواستم بگویم. پیش‌گویی او درست هم از آب درآمد، خوانندگان انگلیسی زبان هنوز نزدیک به صد سال پس از آفرینش یولسیز درباره آن حرف چندانی نزدند و البته این رمان مقلدان چندانی هم ندارد و شاید بتوان گفت که اصلا ندارد. بسیاری از منتقدان و نویسندگان انگلیسی زبان اذعان کرده‌اند که حتی خواندن یولسیز بسیار دشوار است و گاه حتی نمی‌توان آن را به اتمام رساند چه برسد به این‌که بخواهند گره‌های داستان را بگشایند و اسرارش را کشف کنند و حتی درباره آن نقد و تحلیلی نزدیک به یقین بنویسند. درواقع تردیدی وجود ندارد که جیمز جویس بسیار جلوتر از زمان خودش در اندیشه و داستان‌نویسی حرکت کرده است و سبکی منحصر به‌فرد و نو را پایه نهاد که سیلان ذهن نام گرفت و اگر چه ویرجینیا وولف و ویلیام فاکنر را در جزء نویسندگان سیلان ذهن می‌دانند، اما آثار این دو تفاوت‌های بنیادین با بزرگ‌ترین اثر جیمز جویس دارد. 

اکنون صد سال از تولد یولسیز جیمز جویس، تأثیرگذارترین نویسنده قرن بیستم می‌گذرد و در ایران نیز بارها و بارها درباره آن سخن به میان آمده، اما این در حالی بوده است که هیچ‌کس یولسیز را نخوانده بود، چراکه هنوز هیچ مترجمی این جسارت را در خود ندیده بود که با اسرارآمیزترین کتاب نویسنده دوبیلینی دست به گریبان شود. زیرا ویژگی‌های یولسیز مثل داشتن تکنیک چندصدایی روایی، سیلان ذهن، تک‌گویی‌های درونی شخصیت‌های اصلی، راوی‌های خارق‌العاده، پیچیدگی‌های زبانی، زمان غیرخطی و شناور، پس زمینه‌های تاریخی، اشاره‌هایش به اودیسه هومر و ده‌ها آثار ماندگار جهان و بسیاری ویژگی‌های دیگر، از معدود نمونه‌های تاریخ ادبیات است که با نثری عجیب و غریب به عرصه نوین رمان‌نویسی قدم گذاشته است. بنا به خبرگزاری ایسنا باخبر شدیم اکرم پدرام‌نیا پس از چند کار بی‌وقفه روی ترجمه این اثر، جلد اول آن را آماده انتشار کرده است. البته پیشتر منوچهر بدیعی بخش کوتاهی از این اثر را ترجمه کرده بود که نسخه کامل همان را هم به دست چاپ نسپرده بود. اکنون با تلاش و تحقیقات و تسلط اکرم پدرام‌نیا به سه زبان انگلیسی و فرانسوی و ایتالیایی و سیطره بر دانش‌های اساطیری یونانی و جویس‌شناسی، کتاب با حجم بالا به دلیل پانویس‌های فراوانی که نیاز داشته آماده چاپ است. مشهور است که جیمز جویس خود بر ترجمه فرانسوی کتاب نظارت داشته و هنگام ترجمه و چاپ کتاب در دانمارک، شخصا نزد ناشر می‌رود و تأکید می‌کند که: «هیچ چیز را در رمان تغییر نده، حتی یک کلمه»، حالا با این شرایط چطور یولسیز به عنوان کتابی مرجع و تأثیرگذار می‌تواند در ایران به چاپ برسد؟