هنرمندان در واکنش به ثبت جهانی خوشنویسی اسلامی به نام ترکیه و کشورهای عربی
مسئولان غفلت خود را جبران و اقدام عاجل کنند
خوشنویسی، هنر کهن ایرانیان که از ارکان اصلی فرهنگ ایران‌زمین است، هنوز در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت نرسیده است و همین مسئله باعث شده است کشورهای دیگری که ادعایی در زمینه خوشنویسی دارند، از این فرصت استفاده کرده و برای ثبت این هنر به نام خود اقدام کنند.
ترکیه در 25 مارس 2020 (6 فروردین (1399 پرونده «خوشنویسی اسلامی» را با شماره 1684 در فهرست یونسکو برای بررسی در سال 2021 ثبت کرده است. این کشور برای ثبت خوشنویسی اسلامی در میراث ناملموس یونسکو از شعار «قرآن در مکه نازل شد، در مصر تلاوت شد و در استانبول نوشته شد» استفاده کرده و به این ترتیب تاریخچه هنر خوشنویسی و کتابت قرآن را تحریف کرده است.
در تاریخ 30 مارس 2020 (11 فروردین 1399) نیز از سوی کشورهای عربستان سعودی، الجزایر، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، سودان، تونس، امارات متحده عربی و یمن؛ پرونده‌ای مشترک با شماره 1718 در فهرست میراث ناملموس یونسکو با عنوان «خوشنویسی عربی، مهارت‌ها و شیوه‌ها» برای بررسی در سال 2021 ثبت شده است.
این در حالی است که مسئولین ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، از ثبت جهانی خوشنویسی ایران در سال 2022 در یونسکو خبر می‌دهند.
اگرچه ثبت در میراث ناملموس سازمان یونسکو جنبه انحصار ندارد و کشورهایی که دارای یک عنصر مشترک فرهنگی هستند، می‌توانند آن را در میراث ناملموس یونسکو به نام خود ثبت کنند؛ اما هم‌زمانی ارائه این دو پرونده و ثبت آنها به نام این کشورها، نشان می‌دهد که جایگاه ایران در کتابت قرآن به خط عربی که سابقه آن به قرن چهارم هجری قمری می‌رسد به حاشیه رانده خواهد شد و شاید پرونده‌ای که قرار است ایران به یونسکو ارائه دهد را فقط منوط به خوشنویسی فارسی کند.
خبرنگار هنرآنلاین، برای بررسی این موضوع با علی‌اشرف صندوق آبادی، عین‌الدین صادق‌زاده و مجتبی ملک‌زاده گفت‌وگویی داشته است تا نظرات آنها را در این‌باره جویا شود.
مجتبی ملک‌زاده: دولت‌های ترکیه و چند کشور عربی بر خوشنویسی سرمایه‌گذاری کرده و با برنامه‌های بلندمدت، پرونده خوبی برای نسبت دادن تاریخ خوشنویسی به خود گردآوری کرده‌اند و حالا هم با ثبت خوشنویسی در سال آینده نتیجه تلاش‌هایشان را می‌بینند
باید از این اتفاقات درس بگیریم
علی‌اشرف صندوق‌آبادی، خوشنویس و نایب‌رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران در گفت‌وگو با هنرآنلاین با ادای احترام به همه کشورهای همسایه که در حوزه خوشنویسی فعالیت می‌کنند؛ گفت: پیش از این گزینه‌های فرهنگی و هنری وجود داشته است که به صورت مشترک توسط کشورهای مختلف در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. در زمینه خوشنویسی اسلامی هم با توجه به اینکه ایران، ترکیه و کشورهای اسلامی در این زمینه فعالیت می‌کنند می‌توانند این پرونده را به‌طور مشترک ثبت کنند. اما اینکه ترکیه بخواهد با شعارسازی، مدارک و مستنداتی ایجاد کند تا بتواند بخشی از گنجینه‌های فرهنگی و هنری ریشه‌دار ما را به نام خود کند قابل‌پذیرش نیست. این مانند همان کاری است که درباره مولانا انجام دادند و در طول سال‌ها کاری کردند که جهانیان مولانا را به نام رومی بشناسند.
وی ادامه داد: آنها می‌خواهند افتخارات ما را به نام خود ثبت کنند، اما واقعیت این است که ایران خاستگاه بسیاری از خطوط بوده و حتی خطوط عربی مانند نسخ و ثلث نیز توسط یک ایرانی شکل گرفته‌اند. ابن‌مقله به‌عنوان اولین مبتکر خوشنویسی اسلامی شناخته می‌شود و او با بررسی و نظم بخشیدن به خطوط مختلف رایج در زمان خود، خطوط شش‌گانه را به وجود آورد. آن زمان کشورهای عربی در خطوط کوفی سابقه‌ای داشتند، ولی آنچه توسط ابن‌مقله به وجود آمد تابه‌حال ماندگار شده است.
صندوق‌آبادی با بیان اینکه کسی نمی‌تواند در ایرانی بودن خطوط تعلیق، نستعلیق و شکسته‌نستعلیق شبهه ایجاد کند، افزود: ترکیه سابقه چندانی در خط نستعلیق ندارد و از زمانی که میرعماد در استانبول حضور پیدا کرد خط نستعلیق در این کشور رواج یافت. با این‌حال آنها تلاش می‌کنند این دوره ۵۰۰ ساله را به کل تاریخ خوشنویسی تعمیم دهند و آن را از آن خود کنند. اگرچه در ترکیه فعالیت‌هایی در زمینه خوشنویسی انجام می‌شود، اما خاستگاه همه این خطوط از ایران است و متولیان فرهنگی مانند میراث فرهنگی، وزارت ارشاد، انجمن خوشنویسان و دفتر یونسکو در ایران باید به‌سرعت برای ثبت خوشنویسی ایرانی اقدام کنند. فعالیت‌هایی که ترکیه و کشورهای عربی برای ثبت خوشنویسی اسلامی داشتند و اقدامات قبلی کشورهای مختلف باید برای ما تجربه‌ای شود که قدر داشته‌های خود را بدانیم و آنها را به ثبت برسانیم.
او درباره اقدامات انجمن خوشنویسان در این زمینه گفت: انجمن خوشنویسان قدرت اجرایی ندارد، اما به عنوان یک انجمن مردم‌نهاد اقدامات مختلفی در این زمینه انجام داده است. ما حدود 4 سال پیش مکاتباتی با متولیان فرهنگی مانند وزارت ارشاد و میراث فرهنگی داشتیم تا برای ثبت خوشنویسی اقدام کنند. انجمن آمادگی هرگونه همکاری دارد و از هیچ‌گونه حمایت و کمکی برای این موضوع دریغ نمی‌کند اما متولی این جریان سازمان میراث فرهنگی است که باید بسترسازی لازم را انجام دهد.
ثبت خوشنویسی به نام کشورهای دیگر نتیجه غفلت مسئولین است
عین‌الدین صادق‌زاده، هنرمند خوشنویس نیز در این خصوص با اشاره به سابقه دیرین خوشنویسی اسلامی در ایران گفت: در قرن ۴ هجری یک خوشنویس شیرازی به اسم ابن‌مقله با ابداع و تنظیم خطوط شش‌گانه و اصول دوازده‌گانه خوشنویسی تحول عظیمی در سیر نگارش حروف به وجود آورد که نقطه عطفی در خوشنویسی اسلامی است. این موضوع نشان می‌دهد که حتی خطوطی که توسط کشورهای عربی و ترکیه استفاده می‌شوند نیز منشأ و اصل آنها ایرانی است. او با بیان اینکه نادیده گرفتن ایران در خوشنویسی اسلامی قطعا بی‌انصافی است، ادامه داد: این مسئله ناشی از کم‌کاری بانیان خوشنویسی مانند انجمن خوشنویسان و بیش از آن کم‌کاری سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی کشور است. زیرا چنین اقداماتی باید از سوی نهادهای دولتی انجام شود و آنها باید از انجمن خوشنویسان می‌خواستند که مقدمات ثبت خوشنویسی و تهیه پرونده‌های تخصصی آن را هرچه زودتر انجام دهند. انجمن خوشنویسان در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات داخلی که در آن پیش آمده بود مسائل مهمی مانند ثبت خوشنویسی را نادیده گرفت، درحالی‌که حتی با وجود چنین مسائلی باید به کارهای مهم‌تری مانند زمینه‌سازی برای ثبت جهانی خوشنویسی توجه می‌شد و این وظیفه میراث فرهنگی است که باید از انجمن می‌خواست به این مسئله ملی بپردازد. صادق زاده افزود: یکی از مشکلات بزرگ ما این است که معمولاً منتظر می‌نشینیم تا اتفاقی بیفتد و بعد به آن اعتراض می‌کنیم، درحالی‌که خودمان هیچ‌گاه برای حفظ داشته‌های خود تلاش نمی‌کنیم. این یک رخوت تاریخی است که باعث می‌شود داشته‌های خود را نادیده بگیریم و پس از آنکه دیگران آنها را از ما گرفتند قصد این را داشته باشیم که حقانیت خود را ثابت کنیم. در زمینه خوشنویسی نیز شاهد آن هستیم که مانند تعداد دیگری از آثار هنری و فرهنگی که متعلق به کشور ما هستند، غفلت مسئولین باعث شده آنها به نام کشورهای دیگری به ثبت برسند.
علی‌اشرف صندوق‌آبادی: ترکیه سابقه چندانی در خط نستعلیق ندارد و از زمانی که میرعماد در استانبول حضور پیدا کرد خط نستعلیق در این کشور رواج یافت. با این‌حال تلاش می‌کند این دوره ۵۰۰ ساله را به کل تاریخ خوشنویسی تعمیم دهد و آن را از آن خود کند
آنها نتیجه تلاش و سرمایه‌گذاری خود را می‌بینند
مجتبی ملک‌زاده، هنرمند خوشنویس نیز درباره اقدام به ثبت خوشنویسی اسلامی توسط ترکیه و کشورهای عربی در فهرست میراث ناملموس یونسکو گفت: دولت‌های ترکیه و چند کشور عربی بر خوشنویسی سرمایه‌گذاری کرده و برنامه‌های بلندمدت برای آن دارند تا این هنر را توسعه دهند. تلاش‌های آنها باعث شده است پرونده خوبی برای نسبت دادن تاریخ خوشنویسی به خود گردآوری کنند و حالا هم با ثبت خوشنویسی در سال آینده به نام آنها نتیجه تلاش‌های خود را می‌بینند. این در حالی است که یک میراث بسیار پراهمیت مانند خوشنویسی در مملکت ما وجود دارد، اما امروز به وضعیتی دچار شده که هنرمندان بی‌نظیر این هنر مجبور هستند برای گذران زندگی خود کارهای دیگری کنند که در شأن این هنر نیست.
عین‌الدین صادق‌زاده: نادیده گرفتن ایران در خوشنویسی اسلامی قطعا بی‌انصافی و ناشی از کم‌کاری بانیان خوشنویسی مانند انجمن خوشنویسان و بیش از آن کم‌کاری سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی کشور است
ملک‌زاده ادامه داد: با توجه به اینکه سال‌هاست به تدریس خوشنویسی مشغول هستم با تعداد زیادی از جوانان سروکار دارم که انگیزه‌های تاریخی و فرهنگی آنها را وادار کرده است به سراغ خوشنویسی بیایند. جوانی که در دنیای امروز با ویژگی‌های خاص آن به سراغ هنری مانند خوشنویسی که ریشه در سنت دارد می‌رود، شایسته تقدیر است. اما وقتی با آنها صحبت می‌کنم، متوجه می‌شوم که دچار مشکلات اقتصادی متعددی هستند و اغلب برای گذران زندگی خود به کارهای متفاوتی مشغول هستند. خوشنویسان جوان در کشور ما باید منتظر یک جشنواره باشند تا برنده جوایز اندکی که در آن وجود دارد، شوند. وقتی ما نمی‌توانیم از این هنرمندان جوان حمایت کنیم، چگونه می‌توانیم بگوییم خوشنویسی متعلق به ماست.
این خوشنویس افزود: در ایران هیچ رویداد بین‌المللی در زمینه خوشنویسی نداریم و این موضوع ریشه سیاسی و اقتصادی دارد. همین مسئله یکی از عواملی است که نشان می‌دهد جایگاه ما در خوشنویسی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. فرهنگ از مهم‌ترین چیزهایی است که به وسیله آن می‌توان با دنیا وارد گفت‌وگو شد اما متاسفانه در کشور ما این موضوع نادیده گرفته می‌شود و کمترین اهمیت و بودجه برای آن در نظر گرفته می‌شود. در حقیقت پتانسیل وجود دارد، ولی هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود و کمترین بودجه به فرهنگ و هنر تعلق دارد درحالی‌که اگر به این مسئله توجه شود می‌توانیم در دنیا حرفی داشته باشیم که شنیده شود.
دیدگاه تان را بنویسید