۳۰ تیر؛ گذرگاهی در تاریخ، چهارراهی در ادیان
چند قدم در خیابان همیشه بیدار
پگاه دهدار ، راهنمای گردشگری
زمانی‌که سخن از خیابان 30 تیر به میان می‌آید، اغلب گاری‌ها و ماشین‌های مخصوص فروش غذاهای خیابانی در اذهان تداعی می‌شود؛ ولی این خیابان همیشه بیدار، یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین گذرگاه‌های تهران محسوب می‌شود که بسیاری از نخستین‌های تاریخ تهران و حتی ایران را در خود جای داده است.
30 تیر، قدمتی به اندازه تاریخ مشروطه ایران دارد و آرامش آن شاید حکایت اتحاد و با هم بودن آدم‌ها در روزهای پر شور و هیجان تاریخ ایران است. نخستین مجلس مشروطه ایران که تشکیل شد، اولین نماینده اقلیت یهودی از همین محله به مجلس رفت. 30تیر را باید با نام خیابان ادیان شناخت. جایی که پیروان ادیان گوناگون ایران زمین در کنار هم روزگار سپری می‌کنند؛ خیابانی که نیایش‌گاه‌های ادیان گوناگون را در خود یکجا جمع کرده است: مسجد، کنیسه، آتشکده و کلیسایی با قدمتی بیش از خود خیابان.
ولی جایگاه خیابان 30 تیر بیشتر از گذرگاه غذاهای خیابانی تهران، کافه‌های قدیمی، موزه‌ها، سفارتخانه‌ها یا دیگر جاذبه‌ها و حوادث تاریخی آن است. در این خیابان مردمانی هستند که با مذاهب و عقاید مختلف و مجموعه‌ای از مراکز مذهبی‌شان، همه در یک نشانی مشترک جمع شده‌اند: خیابان 30 تیر
چهارراه ادیان تهران یکی از عجیب‌ترین گذرگاه‌های ایران است که علاوه بر اماکن تاریخی، شعب ادیان مختلف در آن کنار یکدیگر جمع شده‌اند.
شاید کمتر شهری در دنیا پیدا کنیم که کوچه‌ای داشته باشد با مناره مسجد و برج ناقوس کلیسا. اما بهتر است خیابان ۳۰ تیر را محور ادیان بدانیم؛ چه اینکه در این خیابان هم صدای ناقوس کلیساهای مریم مقدس، پطرس مقدس و آشوری‌ها در روزهای یکشنبه می‌پیچد و هم نجوای عبادت عابدان یهودی در کنیسه حییم در روزهای شنبه. هم زرتشتی‌ها به آتشکده آدریان در این خیابان می‌آیند و هم اهالی مسلمان این محله هر روزه در مسجد حضرت ابراهیم صدای اذانشان در آسمان می‌پیچد.
خیابان 30 تیر؛ نقطه تلاقی ادیان
محل تلاقی خیابان 30 تیر با خیابان‌های جمهوری و میرزا کوچک‌خان به چهارراه ادیان شهرت دارد؛ زیرا سال‌ها است که پیروان ادیان گوناگون در این خیابان و در کنار هم در کمال آرامش زندگی می‌کنند. خیابانی که نیایش‌گاه‌های ادیان گوناگون شامل مسجد، کنیسه، آتشکده و کلیسایی با قدمتی بیش از خود خیابان را در یکجا جمع کرده است. در این خیابان، اگر مسیحی باشید می‌توانید به کلیسا بروید، اگر پیرو دین موسی هستید، می‌توانید به کنیسه مراجعه کنید. آتشکده‌ای بزرگ نیز در شمال این خیابان قرار دارد که زرتشتیان در آن به عبادت می‌پردازند. صدای اذان هم از مسجد در هر نوبت مسلمانان را به اقامه نماز دعوت می‌کند. همچنین تجمع مغازه‌ها و دفاتر اداری پیروان مذاهب در کنار هم، از خیابان قوام‌السلطنه چهارراه مذاهب ساخته است.
مسجد حضرت ابراهیم خلیل‌الله
مسجد حضرت ابراهیم خلیل‌الله در کنار موزه آبگینه و در انتهای کوچه رستمی جاهد قرار دارد. این مسجد در زمان پهلوی دوم بنا شده و محل عبادت مسلمانان است. این بنا نام بامسمّا و پر معنایی در خود دارد، چرا که حضرت ابراهیم را نماد ادیان توحیدی می‌دانیم و نام او بر این مسجد، بی‌تناسب از ترکیب دینی این خیابان نیست.
با آن که اکثریت قریب به اتفاق مردم تهران مسلمانند اما زیر پرچم اسلام همه ادیان در این خیابان به عبادتشان مشغولند؛ و این را در خوش‌سلیقگی نام‌گذاری مسجد خیابان ۳۰ تیر به نام «مسجد حضرت ابراهیم» می‌توانیم ببینیم؛ یعنی آنکه دین اسلام در تایید آیین همه پیامبران پیشین و تکمیل راه آنها آمده است و ادیان ابراهیمی همه نزد مسلمانان مقبولند.
به هر حال این اتفاق؛ یعنی همزیستی ادیان و اعتقادات مختلف آن‌هم زمانی که عبادتگاه‌هایشان در یک خیابان واقع می‌شود در کمتر مکانی در دنیا رخ می‌دهد و این نشانه بزرگی است از بزرگی ملت ایران و مسلمانان صلح‌جو با تاریخی سراسر موحدانه که باید آن را غنیمت شمرد و به مردم دنیا رخ‌نمایی کرد.
آتشکده آدریان و دبیرستان فیروز بهرام
ساختمان عبادتگاه زرتشتیان در ضلع شمالی چهارراه ادیان قرار دارد. این آتشکده در زمان پهلوی اول ساخته شده و قدمت آن به ۹۰ سال پیش برمی‌گردد و آتش آن از یزد آمده است. این ساختمان با الهام از تخت جمشید و ایران باستان ساخته شده است. در مجاورت عمارت، دبیرستان فیروز بهرام قرار دارد که معروف‌ترین مرکز آموزشی زرتشتیان محسوب می‌شود.
چنین نقل شده است که با غرق شدن بهرام در دریا، پدرش که از زرتشتیان مقیم هند بود این بنا را به نام پسرش می‌سازد. بعد‌تر نیز دبیرستان فیروز بهرام در مجاورت این عمارت ساخته می‌شود. تالارهای ایرج و خسرو، بهمن و انجمن زرتشتیان نیز در شمال آتشکده جهت برگزاری مراسم زرتشتیان ساخته شده است.
کنیسه حیم
این کنیسه اولین کنیسه شهری در تاریخ ایران است که در ضلع جنوبی خیابان 30 تیر و در کوچه‌ای به نام سیمین قرار دارد. یهودیان پیش‌تر تنها اجازه داشتند در محدوده‌های یهودی‌نشین کنیسه بسازند. بعداز مشروطه، اقلیت‌ها از کلونی‌های خود (برای مثال، محله جهود‌ها، ارمنی‌ها و... نامیده می‌شد) خارج شده و وارد فضای شهری شدند. در این رابطه، کنیسه‌های قدیمی‌تر بیشتر در خیابان سیروس یافت می‌شود که قدمتشان به ۲۰۰ سال پیش می‌رسد، اما کنیسه حیم در تحولات مشروطه و زمانی‌که یهودیان در مجلس دارای نماینده شدند، شکل گرفت.این کنیسه با حدود ۱۰۰ سال قدمت توسط حیم که لغت‌نامه‌هایش شناخته شده است، بنا شد. بعدها در اطراف این کنیسه، خانه‌های جامعه یهودی به تدریج ساخته شدند. موج دوم حضور یهودیان در خیابان 30 تیر نیز به جنگ جهانی دوم و ورود مهاجران لهستانی به ایران می‌رسد. در این دوره یهودیان ایرانی مهماندار یهودیان لهستان شدند و در کنار کنیسه حیم، لهستانی‌ها یک کنیسه ویژه خود ساختند. بعدها این کنیسه نیز در اختیار یهودیان ایرانی قرار گرفت.
کلیسای پطروس
کلیسای پطروس قدمتی بالغ بر یک قرن و نیم دارد و در سال ۱۸۹۱ میلادی توسط میسیونرهای پروتستان مستقر در تهران بنا شد. این کلیسا که نشانی از قدمت وجود پیروان ادیان الهی در تهران است، تلفیقی از سبک معماری اروپایی و ایرانی محسوب می‌شود. پس از ساخت این کلیسا مسیحیان در نزدیکی کلیسا و در کوچه‌های اطراف ساکن شدند.
کلیسای مریم مقدس
کلیسای مریم مقدس نیز یکی دیگر از کلیساهای خیابان 30 تیر است که روبه‌روی آتشکده آدریان قرار دارد. این کلیسا در دوره پهلوی ساخته شده و اولین کلیسای جامع ارامنه تهران بین سال‌های ۱۳۴۲ ش (۱۹۴۵ م) تا ۱۳۴۹ ش (۱۹۷۰ م) محسوب می‌شود. پیش‌تر، بناهای مربوط به دفاتر اداری خلیفه‌گری ارامنه تهران و محل سکونت اسقف اعظم نیز در محدوده آن قرار داشت.
موزه اسقف آرداک مانوکیان
اگر شما از آن دسته از افرادی هستید که به موضوعات تاریخی و مردم‌شناسی علاقه‌مندید به موزه‌ی اسقف اعظم آرداک مانوکیان که معروف به موزه مردم شناسی ارامنه است بروید و از تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم ارمنیان سرزمین ایران بازدید نمایید.
مسیحیان و ارامنه، علاوه بر کلیسای حضرت پطرس در خیابان 30 تیر، یک موزه نیز دارند. در این موزه که برای معرفی اقوام مسیحی در ایران ساخته شد است، لباس‌ها، کتب انجیل، نقره‌کاری‌ها و صنایع دستی، معرفی‌نامه کلیساهای ایران و... به نمایش گذاشته شده است.
در حال حاضر این موزه در تملک خلیفه‌گری ارامنه تهران قرار دارد و به عنوان کلیسای تاریخی ایران وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بخش ورودی حیاط موزه مردم شناسی ارامنه می‌توانید از دو آرامگاه همراه با تندیس‌هایشان یکی آرداک مانوسیان و دیگری تندیس یپریم خان دیدن کنید. همچنین در داخل این موزه مدارک، لوازم و وسایل مربوط به برگزاری مراسمات مذهبی مانند عید پاک، مراسم عشای ربانی و ...، اولین روزنامه ارمنی ایران به نام آلیک، سکه‌ها و اسکنانس‌های ارمنستان با تصاویری از هنرمندان این کشور، تصاویر و اطلاعات کلیسا و دیرهای ارامنه کل کشور، لباس سنتی زنان ارامنه در دوره‌های مختلف تاریخی و ارامنه در مناطق مختلف جهان، کتاب‌های خطی ارامنه، تندیس‌های اهدایی بانو لیلیت تریان مجسمه‌ساز برجسته (مشهور به مادر مجسمه‌سازی ایران) و سایر آثار هنرمندان ارامنه را به شکل مجسمه، صنایع دستی و مجسمه تماشا کنید. جالب است بدانید تمامی آثار موزه آرداک مانوکیان اهدایی از طرف ارامنه است.
جاذبه‌های گردشگری
علاوه بر تجمع شعب ادیان مختلف، خیابان 30 تیر تهران با کمتر از یک کیلومتر طول، میزبان گنجینه‌ای از مهم‌ترین و مشهورترین جاهای دیدنی تهران است. موزه ایران باستان و بیمارستان سینا در ابتدای این خیابان قرار دارند. نکته قابل‌توجه اینکه بیمارستان سینا نخستین بیمارستان دولتی شهر تهران است که در دوران قاجار ساخته شده است.
در سال‌های بعد از افتتاح بیمارستان، خیابان 30 تیر با نام خیابان مریض‌خانه نیز شناخته می‌شد. موزه ایران باستان نیز از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌آید که توسط معماری به نام آندره گودال با الهام از کاخ‌های دوران ساسانی ساخته شده است و بیشترین یافته‌های باستان شناسی حاصل از کاوش‌های علمی از دوران پارینه سنگی تا اسلامی در آن نگهداری می‌شوند. در امتداد خیابان، باغ‌هایی قرار دارند که در دوره قاجار ابتدا به ویلای سران و سپس به دوایر دولتی تبدیل شدند. همچنین، دفتر قوام‌السطنه در مجاورت موزه ایران باستان قرار دارد که امروزه به موزه آبگینه تغییر کاربری داده است. کتابخانه ملی، باشگاه افسران و وزارت جنگ نیز در همین دوره در ضلع شرقی خیابان 30 تیر شکل گرفتند. باغ امین‌السلطان نیز یکی دیگر از مکان‌های ارزشمند خیابان 30 تیر است که بعدها به سفارت روسیه تبدیل شد.
زمانی‌که سخن از خیابان 30 تیر به میان می‌آید، اغلب گاری‌ها و ماشین‌های مخصوص فروش غذاهای خیابانی در اذهان تداعی می‌شود؛ ولی این خیابان، یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین گذرگاه‌های تهران محسوب می‌شود که بسیاری از نخستین‌های تاریخ تهران و حتی ایران را در خود جای داده است
کتابخانه و موزه ملی ملک، موزه علوم و فناوری، پیاده‌راه میدان مشق سابق (باغ ملی تهران) با بناهای تاریخی همچون سر در باغ ملی و موزه‌های پست، مخابرات و عبرت از دیگر دیدنی‌هایی هستند که خیابان قوام سابق را به یکی از منحصربه‌فردترین مناطق تهران برای اهالی و گردشگران تبدیل کرده‌اند.
علت نام‌گذاری
از قضایای استعفای مصدق به دلیل دخالت دربار و ارتش در انتخابات مجلس در سال ۱۳۳۱ گرفته تا روی کار آمدن قوام السطنه و قیام خونین مردم برای بازگشت مصدق در روز ۳۰ تیر با نامه آیت الله کاشانی و کشته شدن ده‌ها نفراز مردم، که اگرچه به هر تقدیر قوام السلطنه دولتش دوام نیاورد و چند روز بعد مصدق به کرسی نخست وزیری‌اش تکیه زد اما نام 30 تیر تلخی کام آزادیخواهان را نسل به نسل منتقل می‌کند. نام این خیابان برای عابران بی خبر از تاریخ این سوال را به وجود می‌آورد که ۳۰ تیر چه تاریخی است و چرا نام این خیابان را بر آن برگزیده‌اند؟ شاید بهترین پاسخ این باشد که خانه قوام السطنه در این خیابان قرارداشته است؛ خانه‌ای که امروز به موزه آبگینه تبدیل شده اما به دلیل نفرت آیندگان از او، نام خیابان از قوام السطنه که دستور قتل شهدای ۳۰ تیر را داده بود به «30 تیر» تغییر کرد! خیابان ۳۰ تیر فارغ از روایت واقعه تاریخی قیام مردم تهران برای بازگشت دکتر مصدق به نخست‌وزیری، دارای عبادتگاه‌های متعددی از ادیان مختلف است و بیش از هر چیز اثبات می‌کند که مردم این شهر اگرچه تاب بی‌عدالتی را نمی‌آورند و اهل قیام هستند؛ اما در کنار سایر ادیان با احترام متقابل و در صلح کامل زندگی می‌کنند.
خیابان ۳۰ تیر فارغ از روایت واقعه تاریخی قیام مردم تهران برای بازگشت دکتر مصدق به نخست‌وزیری، دارای عبادتگاه‌های متعددی از ادیان مختلف است و بیش از هر چیز اثبات می‌کند که مردم این شهر در کنار سایر ادیان با احترام متقابل و در صلح کامل زندگی می‌کنند
دسترسی به خیابان 30 تیر
این خیابان در منطقه ۱۲ شهری تهران قرار گرفته و از سمت جنوب به خیابان امام خمینی و از سمت شمال به خیابان جمهوری تهران منتهی می‌شود. اگر در خیابان جمهوری تهران، از زیر پل حافظ چند قدمی به سمت خیابان فردوسی بروید، از میان هیاهوی جمعیت و موتورسوارهایی که از این سو به آن سو می‌روند، تابلوی بزرگ خیابان 30 تیر را می‌بینید. البته در صورت استفاده از مترو، ایستگاه امام خمینی نزدیک‌ترین ایستگاه برای دسترسی به خیابان 30 تیر است.
دیدگاه تان را بنویسید