عقب‌نشینی روسیه

مریم علامه‌زاده

شین زو آبه، نخست‌وزیر ژاپن برای سال 2019 یک مأموریت برجسته اما تقریباً نشدنی دارد: متقاعد کردن ولادیمیر پوتین برای عقب‌نشینی از مناطق تحت اختیار روسیه.

این مناطق مورد مناقشه، زنجیره‌ای از جزایر هستند که با نام جزایر کوریلز جنوبی برای روسیه و مناطق شمالی برای ژاپن شناخته می‌شود و منازعه بر سر این مناطق، روابط دو همسایه اقیانوس آرام را از زمان جنگ جهانی دوم تیره و تار کرده است. در هفته‌های اخیر هر دو کشور از تلاش‌های جدیدی برای پایان دادن به این مناقشه خبر داده‌اند.

رهبران این دو کشور که در ماه نوامبر (آبان - آذر) دیدار داشتند، توافق کردند که برای بازگرداندن جزایر شیکوتان و هومبومای به ژاپن،بر اساس توافق مشترک 1956 که از سوی شوروی سابق امضاشده بود، مذاکره کنند؛‌ اما این مذاکرات پس از آن‌که ژاپن همچنین خواستار بازگرداندن دو جزیره دیگر شد که بخش بزرگی از مناطق در مناقشه را تشکیل می‌دهند، متوقف شد.

هرچند موضع‌گیری جدیدی آبه نشان می‌دهد او می‌خواهد بازگرداندن همان دو جزیره اول را در ازای امضای معاهده صلح با روسیه قبول کند. به گفته کرملین، رهبران دو کشور احتمالاً اواخر ماه جاری میلادی (اواسط بهمن) در روسیه دیدار کنند.

این چهار جزیره در واقع زنجیره‌ای بین دو کشور بود که در توافقی بین ژاپن و روسیه در سال 1855 به ژاپن رسید. اما جماهیر شوروی در پایان جنگ جهانی دوم این جزایر را تصرف کرد. امروز ژاپنی‌ها قادر به بازدید از این جزیره بر اساس توافق بدون ویزا هستند که بین دو کشور به امضا رسیده است تا ژاپنی‌هایی که آرامگاه‌های خانوادگی آن‌ها در جزایر قرار داد یا زادگاه خانوادگی‌شان در این محل است، به‌راحتی از آن‌ها بازدید کنند.

مصالحه برای پذیرش تنها دو جزیره از مجموع جزایر در بین مردم در حال قدرت گرفتن است و در بررسی که در ماه نوامبر انجام شد، 46 درصد مردم از چنین اقدامی استقبال می‌کنند.

در روسیه اما تصمیم به تحویل این جزایر به ژاپن، درحالی‌که هزاران روس در آن‌ها زندگی می‌کنند،‌ به‌شدت در بین عموم نامحبوب است.

برای آبه و پوتین، پایان دادن به چنین منازعه منطقه‌ای به معنای بهبود میراث است و از طرفی یک معاهده صلح می‌تواند نفوذ رو به رشد چین در منطقه را متعادل کند.

اما به نظر می‌رسد این راهکار بیشتر به نفع ژاپن باشد تا به نفع روسیه. همچنان که دیمیتری وی استرلتسوف، یک کارشناس مطالعاتی ژاپنی در مرکز آکادمی علوم اخیراً‌ گفته است، علاوه بر عدم حمایت عمومی برای بازگرداندن این جزایر به ژاپن، بیشتر روس‌ها، اصلاً ژاپن را یک اولویت برای روسیه نمی‌دانند، به‌ویژه آنکه روابط روسیه و آمریکا که یک شریک استراتژیک برای ژاپن به شمار می‌رود، در حال حاضر مورد بیشترین تنش‌ها است.

در واقع روابط ژاپن و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم به منازعات بر سر جزایر دامن زده است. مسکو نگران است که اگر این جزایر به ژاپن بازگردانده شود، ایالات‌متحده قادر به ساخت پایگاه‌های نظامی در آنجا شود، و همچنین کرملین هم‌اکنون ژاپن را در حال تصمیم برای به‌کارگیری سامانه دفاع موشکی آمریکایی می‌بیند که تهدیدی برای خود به‌حساب می‌آورد.

پوتین همواره نسبت به این ایده که در مناطقی از ژاپن پایگاه نظامی دارد، اظهار تردید کرده است و در اجلاس سالانه خود از تصمیم ژاپن برای ساخت پایگاه جدید آمریکایی در جزیره اوکیناوا باوجود مخالفت‌های قوی داخلی ابراز  انزجار کرد.

روسیه که از طرفی به تقویت پایگاه‌های نظامی خود در جزایر مورد مناقشه ادامه می‌دهد؛ اوایل ماه جاری از ساخت سربازخانه‌های جدید در جزایر ایتاراپ و کوناشیر خبر داد؛ تصمیمی که ژاپن نسبت به آن واکنش نشان داد. رسانه‌های ژاپن همچنین دهم دی‌ماه خبر دادند بر اساس یک لایحه دولتی پیش‌نویس‌شده که چند ماه پیش انجام شده، دولت روسیه قصد دارد توانایی دفاع موشکی خود را در آب‌های نزدیک هوکایدو افزایش دهد. این تصمیم قرار است تا سال 2020 اجرایی شود.