دلارهای صلاحیت‌دهنده

علیرضا بخشی استوار

شانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی البرده ویژه پاسداشت استعدادهای برتر فرهنگ و هنر اسلامی با معرفی برگزیدگان شش بخش در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی آغاز به کار کرد.

دوسالانه البرده که سال گذشته به دلیل همه‌گیر شدن ویروس کرونا برگزار نشده بود، از سال ۲۰۰۴ آغاز به کار کرده است. این دو سالانه طی ۱۶ دوره بیش از ۳۰۰ استعداد برتر را در حوزه فرهنگ و هنر اسلامی به دنیای هنر معرفی کرده است. امسال در مجموع ۳۰ نفر در شش رشته برگزیده شدند و جایزه گرفتند که سهم هنرمندان ایرانی بسیار چشمگیر بود.

در رشته خوشنویسی کلاسیک، مریم نوروزی هلیلانی و احمدعلی نظامی ریحانلو به ترتیب در رتبه‌های دوم و چهارم ایستادند اما در رشته خوشنویسی مدرن یا همان نقاشیخط، جایزه اول به ایران رسید. مهسا جواد دواچی در این بخش رتبه نخست را از آن خود کرد و با حضور در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی جایزه‌اش را از دست مدیران جشنواره البرده و وزیر فرهنگ امارات گرفت. بابک محمدعلی حجازی و مسعود محبی‌فر هم در بخش نقاشیخط ، سوم و چهارم شدند.

در رشته تذهیب هم جز جایزه اول دیگر جوایز به هنرمندان ایران رسید و معصومه احمدمرادی، افسانه خادم‌الرضا مهدوی، اصغر احمدمرادی و زینب ابراهیم‌شاهی به ترتیب در رده‌های دوم تا پنجم برترین‌های تذهیب ایستادند. در رشته حروف‌نگاری یا تایپوگرافی، رضا باباجانی و بیتا عامل جزو برگزیدگان بدون رتبه‌بندی به چشم می‌خورد.

برگزیدگان شش رشته هنری (از جمله دو بخش شعر) امسال در شانزدهمین جشنواره دوسالانه البرده به مناسبت میلاد باسعادت پیامبر اسلام (ص) بین ۱۰ هزار تا ۷۰ هزار درهم امارات جایزه نقدی گرفتند. قرار است در سه روز جشنواره علاوه بر نمایش آثار برگزیده برنامه‌هایی چون کلاس‌های پیشرفته، جلسه‌های گفتگو، نمایش و... برگزار شود.

خوشنویسی، تذهیب، تایپوگرافی، نقاشیخط و ... از جمله هنرهایی هستند که در تاریخ هنر ما در اشکال مختلفی سابقه دارند و به نوعی بخشی از هنرهای بومی و کلاسیک ایران به حساب می‌آیند. در طی سال‌های متمادی این هنرها در ایران رشد کرده و مسیرهای مختلفی را طی کرده است اما به دلایل مختلفی از جمله عدم بازآفرینی درست و یا انجام پژوهش‌های بسنده و علمی معمولاً از نوعی پویایی عقب مانده و شکل و ساختار آن با همان روندهای آموزش استاد و شاگردی و مرید و مرادی تبدیل به یک سنت یا بخشی از یک سنت شده و پویایی و پیشروندگی هنری را از دست داده است.

به همین منظور است که این گونه هنرها در اغلب اوقات برای بسیاری از مردم و در وجهی، برای بسیاری از هنرمندان به یک نقطه سُلب و تکراری تبدیل شده است و دیگر از آن توقع آن نمی‌رود که بتواند مسیرهای جدیدی را در حرکت رو به جلوی خودش بگشاید.

موفقیت هنرمندان ایرانی در چنین اکسپوها و دوسالانه‌هایی زمانی قابل اعتناست که ما خودمان برنامه‌هایی داشته باشیم که از لحاظ کیفیت برگزاری بالاتر از این اتفاق باشد. ایران با تعداد بسیار زیاد هنرمندان در حوزه خوشنویسی، تذهیب و ... خود این پتانسیل‌ را دارد که دوسالانه‌هایی وسیع برای چنین شاخه‌هایی از هنر برگزار کند و چشم‌پوشی از چنین سرمایه‌ای  قابل بخشش نیست

از سویی نگاه مدیران به چنین هنرهایی هم بیشتر در حد برگزاری چند رویداد داخلی و ملی محدود است که اعلام کنند این هنر هنوز در ایران در جریان دارد و اندک گالریست‌ها و مجموعه‌دارانی هم هستند که با کنار گذاشتن آثار هنر معاصر در چنین مقولاتی وارد شده و پس از چندی خود به دلالانی بدل می‌شوند که فقط به مبانی اقتصادی این نوع هنرها توجه دارند. چرا که مهم‌ترین مشتریان این قبیل آثار، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هستند که با هزینه‌های هنگفت دلاری (حاصل از فروش نفت) بازارهای متعددی را در این زمینه به وجود آورده‌اند.

به همین دلیل است که بسیاری از هنرمندان در ایران که به سوی خوشنویسی یا نقاشیخط تمایل پیدا می‌کنند هم چشم به همین بازارها و تشویق‌ها دوخته‌اند و درآمدهای دلاری را بر دیگر مسائل مهم در این عرصه ترجیح می‌دهند. البته این تعمیم دادن را نباید به گونه‌ای تلقی کرد که هر فردی که در این حوزه وارد می‌شود چنین سودایی دارد. بلکه باید دید این سودا از چه طریقی بروز پیدا می‌کند و بنا بر این موضع که بروز پیدا کرده چه تاثیری بر روند کلی هنرهایی چون خوشنویسی، تذهیب و ... گذاشته است.

اما نکته مهم‌تر در تمایل هنرمندان ایرانی به سمت این بازارها از بین رفتن جایگاه ایران در این مواضع و اعتباردادن به صلاحیت آن کشورها در شناخت و معرفی آن هنرهاست. اما تنها اتفاقی که از سوی این کشورها رخ می‌دهد چیزی جز صرف هزینه‌های هنگفت نیست. هزینه‌های هنگفت در برگزاری و سپس تبلیغات کلان پیرامون این اتفاق و در نهایت همه این رویدادها به گونه‌ای خواهد بود که چند سال بعد کشورهایی چون امارات، قطر و ... خود را در چنین هنرهایی مرجع می‌دانند.

موفقیت هنرمندان ایرانی در چنین اکسپوها و دوسالانه‌هایی زمانی قابل اعتنا است که ما خودمان برنامه‌هایی داشته باشیم که از لحاظ کیفیت برگزاری بالاتر از این اتفاق باشد. زمانی که ما بتوانیم جدای از ایجاد بازارهای گسترده، به لحاظ علمی و پژوهشی و تحقیقاتی هم در این حوزه اثرگذار و مرجع باشیم. ایران با تعداد بسیار زیاد هنرمندان در حوزه خوشنویسی، تذهیب و ... خود این پتانسیل‌ را دارد که دوسالانه‌هایی وسیع برای چنین شاخه‌هایی از هنر برگزار کند و چشم‌پوشی از چنین سرمایه‌ای قابل بخشش نیست.