دبیر کارگروه نابینایان نهاد کتابخانههای عمومی کشور:
تولید کتاب بریل متولی مشخص و حمایت می‌خواهد
تولید منابع کتاب‌های بریل و گویا برای نابینایان متولی مشخصی ندارد و در عین حال از انتشارآن‌ها حمایت کاملی صورت نمی‌گیرد. بهتر است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی چاپ کتاب برای همه اقشار جامعه از جمله نابینایان از چاپخانه‌های کتاب بریل حمایت کند. روح الله ساعی، دبیر کارگروه نابینایان نهاد کتابخانههای عمومی کشور، عضو ستاد سیاست‌گذاری جشنواره کتاب معلولان و مدیر عامل موسسه فرهنگی هنری نابینایان بصیر است. او که یک کم‌بیناست، دکترای جامعه شناسی دارد و مدرس دانشگاه است. خبرنگار ایبنا با او درباره خدمات کتابخانه‌ای در بخش نابینایان صبحت کرده است. او می‌گوید؛ «در همه جای دنیا از کارهای توانبخشی حمایت می‌شود. کتاب هم یکی از ابزارهای توانبخشی است زیرا توان انسان را افزایش می‌دهد.» در واقع نباید به عنوان یک بحث تجاری به جامعه نابینایان و تولید منابع آنان نگاه شود؛ زیرا این بخش عملا با فقر اطلاعاتی رو‌به‌روست. او در این گفت‌و‌گو، از مرکز رودکی و خدمات‌رسانی ضعیف آن به نابینایان گلایه کرد و گفت: «پیشنهاد می‌کنم؛ رئیس سازمان بهزیستی زودتر تکلیف مرکز رودکی نابینایان را روشن کند، زیرا این مرکز هرچند به کتابخانه ملی منتقل نشد اما عملا خدمات‌رسانی آن به صفر رسیده است.» او همچنین از فقر اطلاعاتی حاکم بر کتابخانه‌ها در بخش نابینایان سخن گفت و افزود؛ هیچ تولید علمی در این حوزه انجام نمی‌شود...
خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان، در دوره‌های مختلف چالش‌هایی را به‌همراه داشته است. شرایط در حال حاضر چگونه است و کتابخانههای ما در این حوزه، با چه چالش‌هایی روبه‌رویند؟
یکی از چالش‌های اساسی در حوزه خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان این است که این بخش‌ها با فقر اطلاعاتی رو‌به‌رو هستند. این فقر اطلاعاتی از آن بابت نیست که ندانیم چه نوع منابعی را باید در اختیار نابینایان قرار دهیم؛ بلکه از منظر کارکردی در کتابخانههای نابینایان وجود دارد. یعنی تولید علمی در این حوزه در کشور ما شکل نمی‌گیرد و دربسیاری از موارد برای ارائه خدمات و منابع به این قشر با آزمون و خطا عمل می‌کنیم. این کمبود و نقص، به وضوح در حوزه چاپ و نشر کتاب‌های بریل دیده می‌شود و این بخش یکی از چالش‌های اساسی در حوزه خدمات‌رسانی و ارائه منابع به نابینایان است.
اکنون منابع مختلفی مانند کتاب‌های بریل، صوتی، الکترونیک، گویا در کتابخانه‌ها وجود دارند که بر اساس نوع آسیب‌های بینایی در اختیار این نابینایان و کم‌بینایان قرار می‌گیرد؛ مانند کتاب‌های درشت‌نویسی شده یا امکاناتی مانند کتابخانه مصور برجسته که برای کودکان نابینا وجود دارد؛ اما این امکانات و منابع به هیچ وجه ایده آل ما نیست. هرچند در حد توان تلاش شده منابع خوبی از طریق کتابخانه‌ها در اختیار این گروه قرار بگیرد.
با توجه به مشکلاتی که چاپ و نگهداری کتاب‌های بریل دارند؛ کتابخانه‌ها اکنون به سمت استفاده از منابع گویا حرکت کردند؛ آیا این مساله آسیب زاست؟
علاقه‌مندی افراد به موضوعات و منابع مطالعاتی، متفاوت است. ما نابینایی را با نمادِ خط بریل می‌شناسیم. من خودم به عنوان یک فرد کم‌بینا؛ بیشترین منابعی که استفاده می‌کنم، کتاب‌های گویاست اما از دیدگاه من باید تلاش کرد استفاده از خط بریل و میزان کاربرد آن را در جامعه نابینایی بیشتر شود؛ زیرا این خط، می‌تواند سواد اطلاعاتی نابینایان را افزایش دهد. سواد اطلاعاتی آنجا خودش را نشان می‌دهد که فرد با تحصیلات عالیه ممکن است در نوشتن یک متن، اشتباهات نگارشی را تجربه کند. دلیل این موضوع، تسلط نداشتن به خط بریل است و این که این افراد بیشتر به صورت شنیداری، منابع آموزشی خود را دریافت کرده‌اند و از خط بریل در آموزش آن‌ها کمتر استفاده شده است. از سوی دیگر باید گفت لذتی که یک شخص از خواندن کتاب می‌برد، بسیار متفاوت‌تر و جذاب‌تر از آن چیزی است که با گوش دادن به کتاب به دست می‌آید؛ حتی اگر آن فرد کتاب را با لحن عالی برایمان بخواند.
چالش‌های مهم تولید کتاب بریل و گویا در ایران چیست؟
اول این که متولی مشخصی در بحث حمایت از منابع کتاب‌های بریل و گویا برای نابینایان وجود ندارد. دوم این که تولید منابع برای نابینایان از حمایت‌های کامل برخوردار نیست. «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» قانونی است که اسفندماه ۱۳۹۶ به تصویب رسید و اصلاحیه آن نیز انجام و اردیبهشت‌ماه ۹۷ برای اجرا به همه دستگاه‌ها ابلاغ شد. در این قانون صریحا اعلام شده است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی امور نشر کتاب برای همه اقشار جامعه از جمله معلولان است و در این قانون؛ آیین‌نامه‌ها به طور مشخص بحث‌های حمایت از نابینایان را مطرح کرده است.
بر اساس همین قانون و ضرورت، بهتر است این وزارتخانه در حوزه چاپ و نشر کتاب بریل وارد شود و از چاپخانه‌های تولید این گونه آثار در کشور حمایت کند. این حمایت می‌تواند به صورت‌های مختلفی مانند تخصیص سوبسید اعمال شود؛ زیرا این جا دیگر بحث کسب درآمد مطرح نیست و هر ناشری که در این زمینه کار می‌کند، عملا هیچ درآمدی در زمینه تولید کتاب گویا و بریل ندارد. این کتاب‌ها باید با حمایت دولت منتشر شوند اما در عمل این حمایت‌ها آن قدر ضعیف‌اند، که چاپ و نشر کتاب بریل را با مشکل مواجه کرده است.
ارائه خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان اکنون در ایران فقط از طریق کتابخانههای عمومی پیگیری می‌شود و کتابخانههای دیگر عملا یا منفعل هستند؛ یا استفاده‌ای ندارند، یا از تعداد منابع کمتری برای این گروه برخوردارند. اکنون نهاد کتابخانههای عمومی کشور، دو کتابخانه مرکزی تبریز و همچنین کتابخانه آیت‌الله خامنه‌ای در قم را برای تولید کتاب بریل فعال کرده، به صورت تخصصی این نوع آثار را تولید می‌کند و این کتاب‌ها را در اختیار کتابخانههای عمومی تحت پوشش خود قرار می‌دهد. مسلم است که این دو کتابخانه از نظر تجهیزات باید حمایت شوند تا بتوانند به کار خود ادامه دهند. همچنین در حوزه گویا‌سازی هم مراکزی مانند کتابخانه مرکزی ولیعصر اصفهان، کتابخانه رئیسی شیراز، کتابخانه مرکزی اردبیل و یک کتابخانه در ایلام به صورت فراگیر مشغول فعالیت هستند.
تولید منابع کتاب‌های بریل و گویا برای نابینایان متولی مشخصی ندارد و در عین حال از انتشارآن‌ها حمایت کاملی صورت نمی‌گیرد. بهتر است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی چاپ کتاب برای همه اقشار جامعه از جمله نابینایان از چاپخانه‌های کتاب بریل حمایت کند
همچنین ما در نهاد کتابخانههای عمومی کشور یک کارگروه تخصصی تشکیل دادیم که منتخبی از کتابداران نابینا هم عضو این کارگروه هستند. این کارگروه مسئولیت مشورت به نهاد را درباره ارائه خدمات به نابینایان به عهده دارد و در زمینه منابعی که باید برای این گروه خریداری شود و همچنین تجهیزاتی که باید برای آن‌ها در این کتابخانه‌ها فراهم شود؛ اطلاع‌رسانی می‌کند. این بخش همچنین بررسی می‌کند تا مشخص شود، اولویت راه اندازی بخش نایبنان با کدام قسمت از کشور است. همچنین نهاد کتابخانه‌ها از طریق این کارگروه تلاش می‌کند نیروهای متخصص و نخبه را در حوزه نابینایان جذب کند و دستورالعمل‌های لازم برای جذب مانند شیوه مصاحبه را تبیین می‌کند تا افرادی که همه مهارت‌های تخصصی را دارند، بتوانند جذب بخش نابینایان شوند. همچنین دستورالعمل نحوه ساماندهی و تولید منابع این بخش اکنون در حال تدوین است.
کتابخانههای عمومی کشور، مجموعا چند عضو نابینا دارند؟
اکنون 62 کتابخانه در کل کشور بخش نابینایان دارد و 16 هزار نابینا عضو کتابخانههای کل کشور هستند. مطابق با آمار، در حال حاضر دو درصد از جمعیت بینا عضو کتابخانههای عمومی کشور هستند؛ در حالی که حدود حدود 10 درصد جمعیت نابینای کشور عضو کتابخانههای عمومی هستند. بر اساس آمار بهزیستی بیش از 700 هزار نابینا و کم بینا در کشور وجود دارند و 200 هزار نفراز آن‌ها در سازمان بهزیستی پرونده پزشکی دارند. از این جمعیت؛ 16 هزار نفر عضو کتابخانههای عمومی کشور هستند. بنابراین می‌توان گفت نابینایان نسبت به افراد بینا، کتابخوان‌تر هستند و این یک واقعیت است. آمار امانت کتاب و میزان عضویت در کتابخانه‌ها این ادعا را اثبات می‌کند.
یکی از چالش‌های اساسی در حوزه خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان این است که این بخش‌ها با فقر اطلاعاتی رو‌به‌رو هستند. یعنی تولید علمی در این حوزه در کشور ما شکل نمی‌گیرد و دربسیاری از موارد برای ارائه خدمات و منابع به این قشر با آزمون و خطا عمل می‌کنیم
به نظر شما، آیا کتابدار بخش نابینایان باید بینا باشد؟
مدیر پیشین تاکید داشت؛ بینایان آموزش مباحث مورد نیاز نابینایان را در کتابخانه‌ها ببینند و از کتابدار بینا برای بخش نابینایان استفاده شود. یعنی افراد بینا از طریق آشنایی با خط بریل و مباحث کاربردی نابینایان وارد این بخش شوند، در حالی که این تفکر غلط است و کتابدار بخش نابینایان باید حتما یک نابینا باشد. این موضوع یک چالش اساسی در مدیریت گذشته بود؛ اما از سال 94 این چالش حل شد و برای بخش نابینایان کتابدار نابینا و کم‌بینا گذاشته شد. اهمیت‌دادن به این که حتما در بخش نابینایان کتابدار نابینا وجود داشته باشد، یک حسن مدیریتی در این دوره بود.
اکنون مجموع کتابداران نابینای نهاد اکثرا متخصص هستند. به عنوان مثال؛ ما کتابدار نابینایی در بخش نابینایان در کتابخانه استان گلستان داریم که به سه زبان فرانسه، انگلیسی و عربی تسلط دارد و در حال یادگیری زبان ترکی استانلولی و در عین حال حافظ کل قرآن است و در زمینه شعر هم دستی بر آتش دارد. در واقع؛ کتابداران نابینای نهاد، نخبگانی هستند که در دوران کرونا که برخی دورخوابی داشتند؛ این‌ها دورکاری به معنای واقعی و خدمت‌رسانی داشتند. این‌ها افرادی هستند که شاید اسم و رسمشان جایی مطرح نباشد؛ اما واقعا به جامعه نابینایی خدمت فرهنگی می‌کنند.
چند کتابخانه در کشور اکنون بخش نابینایان دارند؟
از سال 94 تاکنون بخش نابینایان کتابخانههای عمومی رشد 100 درصدی داشته است. در سال 94 ما حدود 34 کتابخانه داشتیم که بخش نابینایان در آن‌ها وجود داشت و حدود 12 کتابخانه از این تعداد؛ دارای بخش فعال نابینایان بودند اما اکنون تعداد این کتابخانه‌ها به 70 باب رسیده است و از این تعداد؛ 62 کتابخانه دارای بخش فعال نابینایان هستند.
دیدگاه تان را بنویسید