پیشنهادهایی برای ارتقای کیفیت روش آموزش تلفیقی

مرتضی احمدیان

انتخاب استراتژی مناسب در امر تدریس، یعنی انتخاب مجموعه‌ای از مواد آموزشی و شیوه‌های عملی که برای ارتقای یادگیری به کار برده می‌شود. در انتخاب استراتژی مناسب در امر تدریس باید مشخص شود که کدام روش تدریس، در چه زمان‌هایی و با چه محتوایی در نظر گرفته می‌شود تا اهداف آموزشی تحقق یابد. مدرسین باید مناسب‌ترین روش‌ها را با توجه به محتوا، زمان و فراگیران انتخاب کنند.

آموزش رو در رو، فعالیتی اجتماعی است که متناسب با سطح فرهنگ و تمدن هر جامعه شکل می‌گیرد. این روش تدریس، از اولین و تأثیرگذارترین انواع آموزش است. در این روش، از آنجا که بیشتر زمان کلاس به گفت و شنود می‌گذرد، آموزش‌دهنده و آموزش‌گیرنده مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت می‌کنند و از آن در دستیابی به بهترین موقعیت ممکن سود می‌برند. در مقابل، آموزش الکترونیک را داریم که در آن علاوه بر استفاده از روش‌های سابق، از ابزارهای اینترنتی و رایانه‌ای نیز استفاده می‌شود.

آموزش الکترونیکی پس از ناکارآمدی آموزش‌های حضوری معمول، برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون به وجود آمد. هدف از توسعه روش‌های آموزش مجازی، دستیابی به روشی بود که بتوان در هر زمان و با هزینه کمتر، به تعلیم تعداد بیشتری دانشجو پرداخت. این روش، معایبی نیز دارد که یکی از آن‌ها عدم چهره به چهره شدن و در نتیجه کاهش هیجان هنگام یادگیری است.

توسعه و به‌کارگیری آموزش‌های الکترونیکی، به آموزش از راه دور محدود نمی‌شود، بلکه نظام آموزش حضوری را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در آموزش متداول، برای ارتقای اثربخشی و کارآمدی آموزش، از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده‌های فراوانی می‌شود که خود گواهی بر کارکردهای انکارناپذیر آن در توسعه آموزش علوم است. اینجاست که مقوله‌ای به نام آموزش تلفیقی شکل می‌گیرد.

آموزش تلفیقی در تعریف ایده‌آل خود به نوعی آموزش گفته می‌شود که از ترکیب آموزش‌های حضوری و الکترونیکی پدید می‌آید و این ترکیب ویژگی‌ها و مشخصات آموزش تلفیقی را رقم می‌زند. شکل این ترکیب به عوامل گوناگونی مانند سن فراگیران و شخصیت آن‌ها،‌ ویژگی محتوای آموزشی، موضوع تدریس و میزان نو بودن تجربه در موسسات بستگی دارد. آموزش تلفیقی به طور کلی روشی است که در آن روش‌های تدریس و سبک‌های یادگیری مختلف با یکدیگر ترکیب می‌شوند. با توجه به سرعت تولید و انتشار علوم و تغییرات فراوان در سطوح مختلف آموزشی، مراکز باید روش‌های آموزشی خود را بر مبنای تلفیقی از روش‌های یادگیری طراحی و اجرا کنند تا با محتوای آموزشی مناسب به اهداف خود دست یابند.

پیش‌شرط بهره‌گیری از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، آشنایی آموزش‌دهندگان با فنون است. با توسعه ابزارهای آموزش رایانه‌ای و اینترنت از روش آموزش تلفیقی بهره می‌برند که در آن ترکیبی از تجهیزات و ابزارهای رایانه‌ای و اینترنتی و روش‌های آموزش سنتی، در کنار هم استفاده می‌شود.

برخی عوامل در این نحوه آموزش، تأثیرگذار هستند و برخی دیگر عامل بازدارنده به شمار می‌آیند که متغیرهایی چون ناآگاهی مدرسین و دانشجویان از مزایا و کاربردهای آموزش تلفیقی در تدریس، کمبود امکانات لازم برای برگزاری کلاس‌های مجازی، نبود محتوای آموزشی استاندارد، عدم دسترسی به اینترنت و ابزارهای اینترنتی و رایانه‌ای کافی در فضاهای آموزشی و آسان بودن روش‌های سنتی تدریس نسبت به روش‌های الکترونیکی، از جمله این عوامل است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل اول به نام موانع شخصی، مهم‌ترین دلیل بازدارنده در این مسیر است. عامل دوم موانع زیرساختی و تجهیزاتی هستند. پس از آن نیز می‌توان به موانع اقتصادی و نبود مهارت‌های مدیریتی و سازمانی اشاره کرد. در این راستا راهکارهایی مانند برنامه‌ریزی برای ایجاد نگرش مثبت در متصدیان امر آموزش و توسعه دانش و آگاهی از اصول و مفاهیم آموزش‌های مجازی و تلفیقی، تجهیز مراکز آموزشی، توسعه زیرساخت‌ها و طراحی و تدوین محتوای آموزشی مناسب، توجه به توسعه مهارت‌های مدیران مراکز و موسسات در زمینه طراحی، اجرا و ارزشیابی دوره‌های آموزشی براساس مؤلفه‌ها و مبانی آموزش تلفیقی، می‌تواند سودمند باشد.