اُم الهواهای زنده زندگی

بیتا یاری

عکس روی جلد آلبوم موسیقی‌های جزیره کیش حاصل نگاه پر دقت ابراهیم حصاری، خود به‌تنهایی و زیبایی گویاست که در موسیقی جزیره کیش زنان چه حضور پررنگی دارند و سرزندگی و گرمای وجود آنان در فرهنگ این جزیره چه نقش مهمی دارد. ازاین‌رو انتخاب این عکس برای روی جلد آلبوم خود نمایانگر بخشی از حضور زنان در موسیقی این جزیره است که شاید هنوز در جهت کشف آن از پشت جلد آلبوم باشیم.

از این منظر شاید پس از شنیدن قطعات آلبوم این کشف را بتوان تعبیر و بهتر تایید کرد که نگاه امیدوارانه زنان در موسیقی جزیره کیش که بخشی از چند بخش دیگر ارائه‌شده در این آلبوم قرار دارد آمیخته به باورهای آنان است که از این منظر نیز می‌توان در شناسایی فرهنگ باورپذیری در منطقه آن را بررسی کرد. آلبوم اخیراً منتشرشده موسسه ماهور گردآوری و تلاش محسن شریفیان، نوازنده نی‌انبان و پژوهشگر موسیقی جنوب ایران است که پیش‌تر نیز از او در آلبوم «اهل ماتم» و آن قطعه لالایی معروف شده برای علی‌اصغر که در سریال مختارنامه نیز برای تیتراژ پخش می‌شد، سراغی از موسیقی زنان بوشهر در مراسم‌های عزاداری داشته‌ایم، که همین امر بهتر نشان می‌دهد این گردآورنده، موسیقی جنوب ایران را همان‌گونه که از فرهنگ محیط آنجا برآمده، به تفکیک جنسیت نمی‌شناسد و کلیت موسیقی هر بخش از خطه جنوب ایران را توأمان از زن و مرد سراغ می‌گیرد و گردآوری می‌کند.

هرچند در اهل ماتم صدای زنان نیز در آلبوم ارائه‌شده و قابل‌شنیدن بود (شاید ازآنجایی‌که سوگواری شیعیان منطقه بوشهر در برداشت و آنچه رایج است و حذر ندارد سوگ است) اما در این اثر جدید، پسران جوان خوانندگان آلبوم ترانه‌های مشهور زنان کیش هستند که مهم‌ترین آنها را در عروسی‌ها می‌توان شنید و البته این بخش از خوانندگی زنان در محافل زنانه بدون حضور مردان صورت می‌پذیرد و صرفاً برای گردآوری و انتشار توسط مردان اجرا شده‌اند که تنها ردی از وجود زنان را نشان می‌دهد تا ارائه بکر موسیقی زنان. زنان کیش سوای مراسم عروسی و جشن، برای کودکان خود «تَحوید» یا همان لالایی را هم به آواز می‌خوانند البته به کلام و لحن و زبان عربی.

در فرهنگ موسیقی کیش، زنان نوازنده ساز «طار» یا همان دایره، که در مراسم‌ گوناگون می‌نوازند به نام ویژه‌‌ای خوانده می‌شوند، و به‌طور مشخص بدان‌ها «دَگّاگات» می‌گویند که اغلب آنان سیاه‌پوست‌اند و در بین آنها یک نفر نیز با چوب بر طبّل می‌کوبد که به‌نوعی سردمدار گروه محسوب می‌شود و به «اُم الهوا» مشهور است. اکنون این آلبوم گروهی از مردان را ام الهوا ساخته تا سرزندگی و امید موجود در موسیقی زنان بومی کیش را همگان بشنوند و فرهنگ زنده این جزیره را جور دیگری در یک کلیت واحد ببینند. هرچند شاید بتوان گفت که حداقل همخوانی زنان در این آلبوم می‌توانست جایگزین صدای خوانندگان زن باشد و هنر بومیان آن خطه را به‌جای مواجهه با حضوری مردانه در محتوایی زنانه نزدیک به آنچه هست بنمایاند.