هیرکانی ثبت جهانی شد، اما برای حفاظت از آن بضاعت کافی نداریم
دریغ از یک دستگاه اطفای حریق!
آسو محمدی
بالاخره بعد از 13 سال اتفاق افتاد؛ خبر خوب زیست‌محیطی این‌روزها، ثبت جنگل‌های منحصر‌به فرد هیرکانی به‌‌عنوان دومین میراث طبیعی ایران بعد از «کویر لوت» در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
زمانی که برای اولین بار مسئولان میراث فرهنگی در دولت اول روحانی از ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی سخن به میان آوردند، بسیاری آن را وعده‌ای بی‌سرانجام دانستند. پیش از هیرکانی، جنگل‌های حرا عزم خود را جزم کرده بودند تا در حافظه بشری ثبت شوند، اما اختلاف دستگاه‌های درگیر اجازه نداد رویای این جنگل‌ها در ساحل خلیج فارس تعبیر شود! اگرچه در جنوب نه اما در شمال بالاخره اتفاق افتاد؛ ثبت جهانی 15 پهنه جنگل‌های هیرکانی در پنج استان مازندران، گیلان، گلستان، سمنان و خراسان.
98 درصد وسعت جنگل‌های هیرکانی در ایران است
سال 2007 بود که از اجلاس جهانی یونسکو در «لیتوانی» خبر نگران‌کننده‌ای به ایران رسید. جمهوری آذربایجان پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی را به «ویلنیوس» آورده بود تا به اسم خود ثبت جهانی کند. تصمیمی که اعتراض کارشناسان ایرانی را درپی داشت و یونسکو حق را به ایران داد. فرهاد عزیزی، مدیرکل دفتر امور پایگاه‌های جهانی پیش از این گفته بود: «98 درصد وسعت جنگل‌های هیرکانی در ایران است و جمهوری آذربایجان تنها دو درصد از این جنگل‌ها را در جغرافیای خود دارد.»
متاسفانه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بضاعت لازم برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی را ندارد؛ آنها حتی از یک دستگاه اطفای حریق هوایی برخوردار نیستند
پارک ملی گلستان، جنگل ابر، افراتخته، جهان‌نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز حوزه کجور، چهارباغ چالوس، جنگل خشک داران، گچ رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت شده لیسار، 300 هزار هکتار از جنگل هیرکانی هستند که به عنوان میراث طبیعی بشری به ثبت جهانی رسیدند. حالا ایران دو پرونده مهم در فهرست میراث طبیعی جهان دارد که نشان‌دهنده تنوع زیستی کشور است. سال 2016 بیابان لوت ثبت جهانی شد و با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، تنوع زیستی ایران از بیابان‌های کویری تا جنگل‌های سبز محور توجه پژوهشگران و گردشگران جهانی خواهد شد.
ثبت جهانی؛ مدیریت شایسته‌تر
در ارتباط با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی محمد درویش، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و کنشگر محیط زیست به «توسعه ایرانی» می‌گوید: «جایی که در حد استانداردهای یونسکو می‌تواند ثبت شود، باید به نحوی مدیریت شود که میزان تغییر کاربری‌اش، میزان ورود زباله و شیرآبه به آن و همچنین میزان قطع درختانش به صفر میل پیدا کند. ما امیدواریم این ثبت جهانی سبب شود تا مدیریت شایسته‌تری بر بخش‌هایی که توانسته‌اند از استانداردهای لازم برخوردار باشند، اعمال شود. همان گونه که می‌دانید جنگل‌های هیرکانی حدود یک و هفت‌دهم میلیون هکتار وسعت دارد و در شش استان کشور گستردگی دارد. الان حدود 307 هزار هکتار توانسته است از استانداردهای لازم برخوردار شود و تقریبا یک ششم آن که در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، سمنان و خراسان شمالی است، توانسته این استانداردها را پیدا کند و در میراث طبیعی یونسکو ثبت جهانی شود. اما جنگل‌های هیرکانی در استان اردبیل نتوانسته است این استانداردها را پیدا کند. امیدواریم در این 307 هزار هکتار دیگر شاهد طرح‌های جنگل‌داری، قاچاق چوب، آتش‌سوزی، آتش‌سوزی‌های عمدی و همچنین ورود شیرآبه‌ها و زباله‌ها نباشیم. شکار در این مناطق اتفاق نیافتد و واقعا به یکی از مناطق امن کشور بدل شود.»
یک کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: هیرکانی که می‌تواند در حد استانداردهای یونسکو ثبت شود، باید به نحوی مدیریت شود که میزان تغییر کاربری‌اش، میزان ورود زباله و شیرآبه به آن و همچنین میزان قطع درختانش به صفر میل پیدا کند
جنگل‌های اردبیل ماهیت طبیعی‌‌شان را از دست دادهاند
درویش در پاسخ به این پرسش که استانداردهای مدنظر یونسکو که شما هم به آن اشاره کردید و لازمه ثبت جهانی است و استان اردبیل نتوانسته است به آن دسترسی پیدا کند، چه استانداردهایی است، می‌گوید: «باید ترکیب گونه‌های گیاهی و اکوسیستم منطقه، اکوسیستم پویایی باشد، باید تاب‌آوری بالایی داشته باشد و بکر باشد. متاسفانه جنگل‌های اردبیل زیر هجوم زیاد مردم ماهیت طبیعی خود را از دست داده است، دیگر تنوع زیستی، حیات وحش و درختان شاخص هیرکانی مانند راش‌ها، شمشادها و ... آن‌چنان در آن وجود ندارد و اینها سبب شده است نتواند از این استاندارد برخوردار باشد.» از این کنشگر محیط زیست می‌پرسیم: «شرح حالی که شما از جنگل‌های هیرکانی استان اردبیل ارائه کردید، نشان می‌دهد که جنگل‌های این استان با استانداردهای مدنظر یونسکو فاصله زیادی دارد. با این شرایط آیا امیدی هست که روزی این جنگل‌ها نیز به عنوان میراث طبیعی در یونسکو ثبت شود؟»
می‌گوید:«اگر این اراده وجود داشته باشد در کمتر از 5 سال این جنگل‌ها می‌تواند احیا شود، بارندگی خوبی دارد، اما من این اراده را در مدیریت استان نمی‌بینم. این در حالی است جنگل‌های هیرکانی در ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان مشترک است و دولت‌های ترکمنستان و جمهوری آذربایجان نیز به دنبال این هستند که بتوانند بخش‌هایی از جنگل‌های هیرکانی که در کشور خودشان هست، به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت کنند.»
جنگل‌های هیرکانی بدترین وضعیت ممکن را دارد
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که برخی از کارشناسان ادعا کردند سالانه 25هزار هکتار از جنگل‌های هیرکانی تخریب می‌شود، این موضوع چقدر صحت دارد، توضیح داد: «در حال حاضر جنگل‌های هیرکانی بدترین وضعیت ممکن را دارد، یعنی هیچ‌وقت جنگل‌های هیرکانی تا این حد وضعیت تاسف‌باری نداشته است، طبق گزارشی که انجمن علمی جنگل‌داری کشور داده است، 800 هزار هکتار از جنگل‌های هیرکانی اکنون دچار وضعیتی شده است که به آن می‌گوییم جنگل‌های مخروبه! از یک و هفت دهم میلیون هکتار در واقع فقط 500 هزار هکتار جنگل هیرکانی به معنی واقعی کلمه داریم. جنگل‌ها پر از دام هستند و فشار دام به شدت زیاد است، در منطقه «چوبه» که در غرب استان گیلان قرار گرفته است، دامداران تقریباً همه درخت‌ها به جز «لیلکی» و «کرمندی» را از تنه قطع کردند تا آفتاب به کف جنگل بخورد که علف بیشتری برای دام‌شان تامین کنند. قاچاق چوب همچنان در جنگل‌ها بیداد می‌کند و زباله‌ها و شیرآبه‌ها همچنان وارد جنگل می‌شود، شکار بی‌رویه واقعا وحشتناک است. همچنین فعالیت معدن‌کاری در جنگل‌های هیرکانی در حال اتفاق است. از طرفی سندرم ویلاسازی در این جنگل‌ها کاملا مشهود است، افراد ثروتمند و پولداری که می‌توانند قوانین را دور بزنند، مایملک محیط زیستی ما را در هیرکانی به‌شدت در معرض خطر نابودی قرار دادهاند.»
بضاعت لازم برای حفاظت از هیرکانی وجود ندارد
او ادامه داد: «جاده‌های غیراصولی فراوانی در جنگل‌های هیرکانی احداث شده و دارد احداث می‌شود. متاسفانه سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور از بضاعت لازم برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی برخوردار نیست، آنها حتی از یک دستگاه اطفای حریق هوایی برخوردار نیستند. البته تا وقتی که رئیس سازمان محیط زیست کشور می‌گوید اصولا مهار آتش‌سوزی در جنگل‌ها توجیه اقتصادی ندارد، بعید می‌دانم امیدی باشد تا این وضعیت اصلاح شود. این اراده خیلی مهم است. اگر هیرکانی ثبت جهانی شد به‌خاطر (تلاش) ایرانی‌ها نبود، به‌خاطر تلاش‌های جمهوری آذربایجان بود، آنها پیش‌دستی کردند، چون روستای «هیرکان» در جمهوری آذربایجان بود، بنابراین می‌خواستند آن را ثبت کنند. در این میان ایرانی‌ها احساس کردند که چه کلاهی سرشان رفته است. مانند ماجرای «هورالعظیم»، که ایرانی‌ها اول نخواستند هورالعظیم را ثبت کنند، این عراقی‌ها بودند که رفتند جلو و بعد ایرانی‌ها به این صرافت افتادند. حالا در مورد زاگرس نیز احتمالا باید منتظر باشیم که چه کشوری اول پیش‌دستی می‌کند بعد ایرانی‌ها جلو بروند. ظرفیت پوشش بخش‌هایی از جنگل‌های زاگرس حتی به مراتب بهتر از جنگل‌های هیرکانی است. بخش‌هایی در «اورامان»، «شاهان‌کوه» بخش‌هایی در بالادست فریدون‌شهر اصفهان و بخش‌هایی از دامنه‌های «دنا» وضعیت بسیار خوبی دارد، اما اراده‌ای وجود ندارد تا چنین اتفاقی بیافتد».
ثبت جهانی و سرازیر شدن گردشگران
با این حال این خبر امید می‌دهد که با توجه به ثبت جهانی این جنگل‌ها در یونسکو، در جهت حفظ و نگهداری از این منابع طبیعی تلاش بیشتری از سوی مسئولان امر صورت گیرد تا امکان بهره‌برداری از این مواهب خدادادی برای همگان و نسل‌های آینده فراهم شود. علاوه بر این اقدامات لازم از سوی مسئولان برای ثبت جهانی دیگر موارد مطرح شده از جمله منطقه اورامانات را فراهم کنند چرا ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد انجام شود که به واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. ثبت جهانی امروزه یک برند بسیار معتبر در جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری در جهان محسوب می‌شود. به طور حتم یکی از اصلی‌ترین دلایل انتخاب مقصد گردشگری توسط گردشگران، شاخص میراث ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو و به دنبال این انتخاب، سرازیر شدن میلیون‌ها گردشگر، اشتغال‌زایی، کسب درآمد و در نتیجه به وجود آمدن مسیری هموار برای ایجاد رفاه اجتماعی بیشتر است.
دیدگاه تان را بنویسید