شهرداری و بخش خصوصی: ساختن پارکینگ صرفه اقتصادی ندارد
«جای پارک»؛ معضلی با ابعاد پانوراما
روزانه بیش از ۵۰۰ هزار خودرو برای پیداکردن جای پارک مناسب بین ۱۵ تا ۳۵ دقیقه وقت صرف می‌کنند، اما این مسئله تنها به اتلاف زمان خلاصه نمی‌شود؛ روزانه حدود چهار تا پنج میلیون لیتر از سوخت کشور صرف پیدا کردن جای پارک می‌شود. به این ترتیب همین ترددهای غیرمهم برای یافتن جای پارک روزانه ثروتی برابر با قیمت‌های یارانه‌ای و یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان به قیمت‌های غیر‌یارانه‌ای را هدر می‌دهد که با این اعتبار می‌توان روزانه چند پارکینگ احداث کرد.
آذر فخری، روزنامه‌نگار
ناگهان ماشینش را وسط خیابان متوقف می‌کند و پیاده می‌شود. دست‌هایش را روی سرش میگذارد و اینطرف و آنطرف را نگاه می‌کند. نه! هیچ اتفاق خاصی نیفتاده، اتفاقا خبرخوشی در راه است؛ او دارد پدر می‌شود. اما هنوز برای رسیدن به همسرش که در بیمارستان است، جای پارک پیدا نکرده. می‌گوید نیمساعت بیشتر است که دارم دنبال جای پارک میگردم. این چه بیمارستان لوکسی است که برای بیماران و مراجعانش، پارکینگ نساخته؟! این مرد مستاصل و کلافه، بالاخره با وساطت دیگران ماشین را از سر راه کنار میکشد و یکی از کسبه به او پیشنهاد می‌دهد ماشینش را در حیاط پشت مغازه او پارک کند و برود دنبال کارش. این هم یک دوست است که هر از گاهی سر از انزوای باغ و مزرعه خود در یک شهر دور درمیآورد و به هوای دیدن خانواده و دوستانش به تهران میآید. اینبار اما وقتی در را به رویش باز کردیم، به جای جواب سلام و احوال پرسیمان، با کلافگی گفت: این شهر چه مرگشه! از وقتی رسیدم محلهتون دارم دنبال جای پارک میگردم؟ میپرسیم خوب چه کار کردی بالاخره؟ می‌گوید بردم پارکینگ این مجتمع تجاری پارک کردم! و یا داستان خودمان که همین چند وقت پیش، برای کاری اضطراری ناچار شدیم ماشین را نزدیکی‌های تابلوی پارک ممنوع راهنمایی‌ورانندگی پارک کنیم و بعد از یک ربع که برگشتیم دیدم ماشین درحال سوار شدن روی جرثقیل است! انگار که در کمین نشسته بودند! آخر با فاصله یک ربع چه‌طور این جرثقیل سروکله‌اش پیدا شد؟
شهر در تسخیر ماشین‌ها
بالاخره شعار هر خانواده یک پیکان-پراید یا هرچی!- در گردش روزگار و فرایند فرگشت! تبدیل شده به هر ایرانی یک ماشین. اغلب خانواده‌ها معمولا دو اتومبیل و گاه به تعداد نفرات اتومبیل دارند. اکثر همین‌ها هم ترجیح می‌دهند برای رسیدن به محل کارشان، از اتومبیل خودشان استفاده کنند. این‌طور می‌شود که وقتی صبح اول وقت از خانه می‌زنی بیرون، می‌بینی شهر از اولین دقایق روز به تسخیر ماشین‌ها و رانندگانش درآمده است. دلیل اصلی این افراد برای این همه زود بیرون زدن هم البته معمولا یک چیز است: پیدا کردن و رسیدن به جای پارک مناسب. وگرنه اگر 10 دقیقه دیر برسی باید پنج خیابان آن طرف‌تر، پارک کنی. شهر به معنی واقعی به یک پارکینگ بزرگ تبدیل شده است؛ تمام خیابان‌ها، تمام کوچه‌ها و تمام پس‌کوچه‌ها و هر جایی که بشود یک ماشین آن‌جا پارک کرد.
این مشکل وقتی بیشتر خودش را نشان می‌دهد که می‌خوریم به ایام تعطیل و مثلا شب‌ها و روزهای پنج‌شنبه و جمعه که مردم یا به مهمانی می‌روند یا برای خرید. و آن‌وقت، اغلب راننده‌ها دیگر راننده نیستند؛ افرادی هستند که در کمین جای پارک هی خیابان‌ها را دور می‌زنند و یا یکی از سرنشینان را می‌فرستند بیرون که برود جایی پیدا کند، همان‌جا بایستد و با تلفن اطلاع بدهد تا راننده برود و آن‌جا پارک کند. طبیعی است که در چنین مواردی گاهی درگیری و زدوخورد هم اتفاق می‌افتد؛ یکی دارد عقب جلو می‌کند پارک کند، دیگری که زرنگ‌تر است، فوری ماشین را همان‌جا پارک می‌کند. حالا هر دو پیاده می‌شوند و یقه هم را می‌چسبند که «مگه زنبیل گذاشته بودی یا پارکینگ باباته!»
پارکینگ نداریم، نمی‌سازیم!
تلاش و زحمات خودروسازان برای تامین این نیاز حیاتی! مردم ستودنی است و البته تلاش و کار شبانه‌روزی و در تله قسط وام‌های درازمدت افتادن مردم برای خرید ماشین هم ستودنی است. اما ماجرا این است که شهر دیگر جایی برای این همه تولید و خرید و شماره‌شدن ماشین ندارد. دارد خفه می‌شود. اگریک بسازبفروش در یک کوچه هشت متری یک مجتمع مسکونی 10 طبقه 40 واحدی می‌زند، هیچ خرجی اضافه‌ای برای تدارک پارکینگ برای این مجتمع نمی‌تراشد و چنین است که با اسکان 40 خانواده، حداقل 40 دستگاه اتومبیل به تراکم کوچه و خیابان اضافه می‌شود. در حالی که شهرداری موظف است به میزان ساخت‌وسازی که در شهر انجام می‌شود، پارکینگ بسازد؛ اما مطالعه میدانی نشان می‌دهد شهرداری در این زمینه نتوانسته خدمات مناسبی ارائه دهد و سیاست‌های الزام‌آور تبیین کند.
در شهری مثل تهران، که در حال انفجار است هم از تراکم آدم‌ها و هم از تراکم اتومبیل‌ها، هیچ آمار دقیقی از تعداد پارکینگ‌های فعال وجود ندارد. آماری که نشان دهد در طول دو دهه اخیر برای رفع مشکل جای پارک در تهران «مدیریت شهری» چه تدبیری اندیشیده است. البته شش پارکینگ مکانیزه و حدود ۳۰ پارکینگ طبقاتی شهرداری تهران تحت مدیریت سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران موجود است.
آن‌طورهم که رئیس اتحادیه دارندگان تعمیرگاه و اتوسرویس و توقفگاه و پارکینگ‌های تهران می‌گوید، در شهری به وسعت تهران تنها ۱۰۰ پارکینگ خصوصی با مشارکت سرمایه‌گذاران راه‌اندازی شده است. در حالی‌که قاعدتا با وجود چنین مشکل فراگیری باید بخش خصوصی خیلی خوب و با وسعت بیشتری وارد این موضوع می‌شد، اما چرا بخش خصوصی برای پارکینگ سرمایه‌گذاری نمی‌کند؟ علی راسی رئیس اتحادیه پارکینگ‌های تهران بر این باور است که شرایط سرمایه‌گذاری در این زمینه در تهران به شکلی است که هیچ سرمایه‌گذاری رغبت به مشارکت با شهرداری تهران برای ساخت و بهره‌برداری پارکینگ‌های طبقاتی و یا مکانیزه ندارد! راسی چنین ادامه می‌دهد: «شهرداری تهران در یک دهه اخیر با هدف مشارکت بخش خصوصی در توسعه و ایجاد پارکینگ‌های عمومی سیاست‌های تشویقی در دستورکار قرار داده، اما به روز نبودن تعرفه استفاده از این فضاها باعث شده در حساب و کتاب سرمایه‌گذاران بازگشت چنین سرمایه‌گذاری به حداقل 50 سال زمان نیاز داشته باشد. چون تعرفه‌ای که برای پارکینگ‌ها در نظر گرفته شده، از سال 1394 تاکنون تغییر نکرده و هیچ پارکینگی نمی‌تواند با هزینه سه هزار تومانی امور خود را بچرخاند، در چنین شرایطی واحدهای موجود هم مجبور به تخلف شده و قیمت‌های متفاوت را اعمال می‌کنند.»
تعداد پارکینگ‌های فعلی تهران، جوابگو نیست. رئیس اتحادیه پارکینگ‌های تهران بر این باور است که شرایط سرمایه‌گذاری در این زمینه به شکلی است که هیچ سرمایه‌گذاری رغبت به مشارکت با شهرداری تهران برای ساخت و بهره‌برداری پارکینگ‌های طبقاتی و یا مکانیزه ندارد
احداث پارکینگ توجیه اقتصادی ندارد
پلیس راهور می‌گوید: «پارکینگ‌سازی در حوزه اختیارات راهور نیست. یعنی وظیفه ما نیست که جای پارک تامین کنیم. وظیفه ما نظارت بر رعایت قانون است و پارکینگ‌سازی بر عهده شهرداری‌هاست. اگر آن‌ها بخواهند پارکینگ می‌سازند. قیمت زمین‌ها بالا رفته و برای شهرداری سخت است که زمینی در حد و اندازه پارکینگ را در تملک خود قرار دهد، ضمن این‌که اغلب زمین‌ها و حتی املاک متروک صاحب و مالک دارند و اجاره آن‌ها با هدف احداث پارکینگ هم توجیه اقتصادی ندارد!» اما اگر برای شهرداری، ساخت پارکینگ در جهت حل چنین معضل بزرگی، توجیه اقتصادی! و سودآوری! مناسب ندارد، برای بسیاری از سودجویان کسب درآمد نامشروع از معضل نبود جای پارک، سود فراوان به بار آورده است؛ بسیاری از کسبه محله‌ها، به‌خصوص در نزدیکی مال‌ها و مجتمع‌های تجاری، سینماها، پارک‌ها و شهربازی‌ها-از جنوب تهران تا شمال آن- بخشی از ملک خود را به پارکینگ تبدیل کرده‌اند و البته نرخش را هم خودشان بسته به شرایط تراکم و روز تعطیل و غیرتعطیل تعیین می‌کنند و مردم هم چاره‌ای جز پذیرفتن ندارند و طبیعی است که اغلب ماشین‌ها ناچار می‌شوند در حاشیه خیابان‌ها و جاده‌ها، در کوچه‌های اطراف و گاه در منازلی که حیاط خود را اجاره! می‌دهند پارک کنند. علیرضا راسی، در مورد به‌وجود آمدن چنین شغل کاذبی می‌گوید:« ایجاد چنین مشاغلی به دلیل نبود پارکینگ در تهران است. تعداد پارکینگ‌های فعلی کلانشهر تهران، جوابگوی نیاز شهروندان نیست. متاسفانه شهرداری در این زمینه با اتحادیه همکاری لازم را ندارد و این درحالی است که شواهد و قراین نیز حکایت از آن دارد که اگر متولیان رسیدگی به این موضوع، برای این معضل چاره‌ای نیندیشند تهران تا چند صباح دیگر محل استقرار خودروها خواهد شد. در حال حاضر با توجه به تعداد بسیارکم پارکینگ در سطح شهر، تهران، پایتخت بدون پارکینگ است و متاسفانه کمتر مسئولی به این موضوع توجه دارد.
در شهری مثل تهران، با وجود تراکم زیاد اتومبیل، هیچ آمار دقیقی از تعداد پارکینگ‌های فعال وجود ندارد.آماری که نشان دهد در طول دو دهه اخیر برای رفع مشکل جای پارک در تهران «مدیریت شهری» چه تدبیری اندیشیده است؟
راسی با اشاره به این‌که فقط ۱۰۰پارکینگ مجاز در زیرمجموعه اتحادیه فعالیت می‌کنند می‌گوید: « این تعداد پارکینگ فقط جوابگوی نیاز یک منطقه از مناطق ۲۲ گانه تهران است. وی در ادامه می‌گوید:« این یک واقعیت است که قیمت زمین در تهران بسیار بالاست، و این قیمت‌ها در محدوده شمال تهران نجومی‌تر می‌شود. همین امر باعث شده راه‌اندازی پارکینگ در این مناطق چندان توجیه اقتصادی برای بخش خصوصی نداشته باشد. اما تهران نیازمند پارکینگ بیشتر است، آن‌هم در همه نقاط شهر؛ نه این‌که همین تعداد پارکینگ موجود هم در هسته مرکزی شهر قرارگیرد.در هر منطقه از تهران که سکونت داشته باشید اگر صبح از خانه خارج شوید می‌بیند به‌غیراز پل منازل، خودرو در هر دو سوی خیابان‌ها پارک شده است.به نظر من نخستین و مهم‌ترین عامل این مشکل، تولید بیش از ظرفیت خودرو در کشور است.»
چاره استارت‌آپی!
مدتی است استارت‌آپی البته با اطلاع شهرداری شروع به کارکرده و در مکان‌یابی برای پارکینک، به رانندگان سرویس می‌دهد؛سرویسی شبیه تاکسی‌های اینترنتی. در واقع این استارت‌آپ، در مقابل دریافت هزینه، برای شما از قبل جای پارک رزو می‌کند. به شرط این‌که شما از قبل مثلا از چند ساعت و حتی یک روز قبل قصد و نیت رفتن به جایی را در سر داشته باشد. چون همین استارت‌آپ هم نیامده، کارش چنان گرفته که گاهی نمی‌تواند برای شما جای پارک رزرو کند و باید در نوبت منتظر بمانید. این که شهر ما، هوشمند شود البته اتفاق خجسته‌ای است؛ اما به نظر می‌رسد با آنلاین شدن پیدا کردن و رزرو جای پارک، در حالی‌که هنوزبا کمبود پارکینگ مواجهیم، مشکل هم‌چنان در جای خود باقی است.
دیدگاه تان را بنویسید