روایتی از مشکلات مهاجران افغانستانی برای تحصیل فرزندانشان در ایران و طرح یک موضوع:
چرا «مهاجر باسواد» از «مهاجر محروم از تحصیل» بهتر است؟
حسین جمشیدیان
«روزانه 3 هزار مهاجر به صورت غیرقانونی و به همین تعداد نیز به صورت قانونی وارد ایران می‌شوند که باعث افزایش آمار مهاجران شده است.» این آماری است که به تازگی از سوی بهادر امینیان، سفیر ایران در کابل در گفت‌و‌گو با وزیر امور مهاجران دولت موقت طالبان عنوان شده است.
این جمله بدان معنی است که روزانه حداقل 6 هزار مهاجر افغانستانی وارد کشور می‌شوند. این آمار در کنار حداقل 5 میلیون پناهجوی افغانستانی را که در کنار هم قرار دهید، سختی کار خدمات‌رسانی و سامان‌بخشی به این تعداد مهاجر مشخص می‌شود. کما اینکه وزیر امور مهاجران دولت موقت طالبان از دولت ایران درخواست کرد تا زمینه ارائه خدمات به مهاجران و ایجاد اشتغال به شهروندان افغانستان را در این کشور فراهم کند.
از نیازهای اولیه تامین مسکن و خوراک و پوشاک و اشتغال و ... که بگذریم، یکی از مهمترین دغدغه پناهجویان، ادامه تحصیل فرزندانشان در ایران است، موضوعی که در یک سال گذشته و با تسلط طالبان بر افغانستان، به ویژه برای دختران، تبدیل به چالشی بزرگ شده است.
طالبان سال گذشته، یک ماه پس از به دست گرفتن قدرت در کابل، تنها به مدارس پسرانه اجازه بازگشایی داد. اما دبیرستان‌های دخترانه در اکثر نقاط کشور همچنان بسته نگه داشته است. این گروه می‌گوید که این کشور به یک محیط اسلامی مناسب نیاز دارد تا به دانشآموزان دختر اجازه داده شود آموزش را از سر بگیرند. این در حالی است که سازمان ملل گفته محرومیت مداوم دختران از دبیرستان هیچ توجیه معتبری ندارد و مشابهی در هیچ جای دیگر جهان ندارد.
در آستانه آغاز سال تحصیلی در ایران، دوباره، مسئله تحصیل دانشآموزان پناهجوی افغانستانی به دغدغه بسیاری از آسیب‌شناسان و فعالان حوزه مهاجرین و پناهجویان بدل شده است؛ ایا شرایط برای تحصیل دانشآموزان پناهجو فراهم است؟ عمده مشکلاتشان در این زمینه چیست و آیا وعده‌هایی که از سال‌های گذشته مطرح شده بود محقق شده است؟
افزایش ۴۰ درصدی جمعیت دانشآموزان افغان
در روزهای آغازین سال 94، رهبر معظم انقلاب با صراحت درباره جلوگیری از اعمال رفتار سلیقه‌ای در مدارس برای ثبت‌نام دانشآموزان اتباع خارجی تاکید کردند که هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرانی که به صورت غیرقانونی و بدون مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند و امکان ثبت‌نام برای همه آنها باید در مدارس ایرانی میسر شود.
پس از سخنان ایشان، برنامه‌هایی برای شناسایی، ساماندهی و ثبت نام این افراد در مدارس ایران اجرا شد و آموزش و پرورش هم برای برقراری عدالت و قائل شدن حق یکسان آموزشی، بخشنامه‌ای مبنی بر ممنوعیت جداسازی دانشآموزان اتباع خارجی و دانشآموزان ایرانی به مناطق و ادارات کل خود در سراسر کشور ابلاغ کرد.
آنگونه که مهدی فیاضی، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور به خبرگزاری ایرنا گفته است: با توجه به دستور رهبر انقلاب، همه دانشآموزان مهاجر افغان قانونی و غیرقانونی که در کشور ما حضور دارند، باید میزبانی شوند و تسهیلات عمومی را دریافت کنند.
به گفته وی وزارت آموزش و پرورش خود را موظف به ارائه خدمات به دانشآموزان اتباع می‌داند اما مشکل ایجاد شده به افزایش ۴۰ درصدی دانشآموزان افغانستان در یک مقطع زمانی چند ماهه برمی‌گردد؛ «سالانه معمولا حدود ۵۰۰ هزار دانش‌آموز افغان در مدارس داشتیم که به دلیل استقرار حاکمیت جدید در افغانستان، موج جدیدی از مهاجرت رخ داد و در مدت چند ماه، ۴۰ درصد به تعداد دانشآموزان افغان مهاجر در ایران اضافه شد که ما را غافلگیر کرد.»
از گفته‌های معاون وزیر آموزش و پرورش چنین برمیآید که در واقع جمعیت نیم میلیون نفری دانشآموزان افغانستانی به حدود ۸۰۰ هزار نفر رسیده است و برخی از آنها اطلاعات خود را در سامانه ثبت نکرده‌اند؛ بنابراین آمار دقیقی از آنها و تراکم جمعیتی در برخی از مناطق وجود ندارد. نکته دیگر اینکه برخی از مهاجران افغان در طرح جامع آمارگیری شرکت نکرده‌اند و این موضوع باعث شده در برخی مناطق، ازدحام و تراکم بسیار افغان‌ها را داشته باشیم که ظرفیت پذیرش ندارند.
برخی از مهاجران افغان حتی برگه حمایت تحصیلی را هم نمی‌گیرند و به طور مستقیم به مدارس مراجعه می‌کنند که موجب ایجاد چالش می‌شود. وی گفته در حوزه آموزش و پرورش آمادگی استقبال از دانشآموزان افغان را داریم اما اولیا باید محل اسکان خود را در حاشیه کلان شهرها نگذارند. اکنون ظرفیت در استان‌های قم، شهرستان‌های تهران و خراسان رضوی اشباع شده است.
سالانه معمولا حدود ۵۰۰ هزار دانش‌آموز افغان در مدارس داشتیم که به دلیل استقرار حاکمیت جدید در افغانستان، موج جدیدی از مهاجرت رخ داد و در مدت چند ماه، ۴۰ درصد به تعداد دانشآموزان افغان مهاجر در ایران اضافه شد که در نوع خود برای نظام آموزشی یک غافلگیری محسوب می‌شود
سدی به نام برگه حمایت تحصیلی
در این میان قمر تکاوران، جامعه‌شناس و فعال اجتماعی حوزه مهاجران، روایت دیگری از مشکلات مهاجران افغانستانی برای تحصیل فرزندانشان دارد.
وی در گفت‌و‌گو با «توسعه ایرانی» در ابتدا بر این نکته تاکید دارد که براساس شیوه‌نامه پذیرش دانشآموزان اتباع خارجی، افرادی در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌شوند که برگه حمایت تحصیلی داشته باشند. در این میان دانش‌آموزانی که در سال‌های گذشته ثبت نام شده‌اند می‌توانند با برگه حمایت تحصیلی سال گذشته خود ثبت نام و بعد در طول سال برگه جدید را به مدرسه ارائه کنند.
در میان گرفتن برگه تحصیلی برای وزارت کشور برای دانش‌آموزانی که مقطع تحصیلی خود را عوض کرده‌اند یا کلاس اولی هستند باید برگه حمایت تحصیلی جدید دریافت کنند. برای دریافت برگه جدید هم باید مدرک معتبر اقامتی از قبیل پاسپورت، کارت آمایش یا مانند آن داشته باشند یا کسانی که در طرح بازشماری مهاجران شرکت کرده‌اند می‌توانند برگه حمایت تحصیلی دریافت کنند. طرح بازشماری (که اخیرا انجام شد) شامل افرادی می‌شود که سابقا اقامت داشته‌اند (کارت آمایش داشته‌اند) و برای تمدید اقامت اقدام کرده‌اند. براساس آنچه تکاوران می‌گوید: یعنی بی‌مدرک‌هایی که اقامت 6 ماهه و به تازگی برگه سرشماری گرفته‌اند باید منتظر بمانند تا تکلیفشان مشخص شود.
یک جامعه‌شناس و فعال اجتماعی حوزه مهاجران در گفت و گو با «توسعه ایرانی»: بالارفتن میزان سواد در مهاجرین ضمن کاهش آمار جرم و جنایت، زمینه شکوفایی استعداد آنها و کمک به توسعه کشور را تسهیل خواهد کرد. حال باید انتخاب کنیم، مهاجر باسواد بهتر است یا مهاجر محروم از تحصیل؟
وی به این نکته اشاره می‌کند که شیوه‌نامه اجرایی ثبت‌نام دانشآموزان اتباع خارجی در سال جاری اواخر تیرماه منتشر شده است و این در حالیست که در شهرهای بزرگی مانند تهران، عملا روند ثبت نام دانشآموزان در مدارس دولتی خردادماه تعیین تکلیف می‌شود. حال تا والدین بخواهند مدارک خود را با شیوه نامه جدید تکمیل و به مدارس ارائه کنند مدت زمانی سپری خواهد شد و عملا جایی برای ثبت نام دانشآموزان مهاجر نیست. غیر از اینکه ممکن است در مواردی شاهد عدم همراهی و به نوعی سنگ‌اندازی برخی مدیران مدارس در ثبت نام این دانش آموزان باشیم.
سرنوشت نامعلوم دانش‌آموز مهاجری که نتواند در مدارس دولتی ثبت نام کند
این فعال اجتماعی حوزه مهاجران در مورد اینکه سرنوشت بچه‌ای که نتواند در مدارس دولتی ثبت نام کند چه خواهد شد، نیز توضیح می‌دهد: مدارس خودگردان راه باقی مانده برای این دانشآموزان است و این در حالیست که این مدارس نیز به جهت هزینه، مجوز، معلم و ... با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند. غیراز آن تعداد مدارس خودگران کم است و پراکنش درستی ندارند. همین امر دسترسی مهاجرین به این مدارس را سخت می‌کند. برای مثال دانش‌آموزی را تصور کنید که پدر و مادرش در نیاوران سرایدار هستند. در مدارس دولتی این مناطق امکان ثبت نام ندارد. این دانش‌آموز مجبور است برای تحصیل به مدرسه خودگردانی که در منطقه شوش قرار دارد برود. چنین مشکلاتی عملا سبب می‌شود بسیاری از این دانشآموزان قید تحصیل را بزنند و از آن محروم شوند.
تکاوران در مورد اهمیت کسب علم و سوادآموزی توسط مهاجران افغانستانی و به طورکلی همه فرزندان مهاجر در ایران با بیان اینکه دریافت خدمات آموزش عمومی حق بدیهی هر انسان، فارغ از نژاد و ملیت آن و محرومیت از تحصیل کودکان به ضرر جامعه و ظلم به کودکان است، متذکر می‌شود که با وجود هزینه بالا و مشکلات آموزش برای این افراد؛ باید به یاد داشته باشیم که ثمره این آموزش به خود کشور برخواهد گشت، زیرا همانگونه که شهروندان باسوادتر شهروندانی قانونمدارتر و مفیدتر برای جامعه خواهند برد بالارفتن میزان سواد در مهاجرین نیز ضمن کاهش آمار جرم و جنایت، زمینه شکوفایی استعداد آنها و کمک به توسعه کشور را تسهیل خواهد کرد. حال باید انتخاب کنیم، مهاجر باسواد بهتر است یا مهاجر محروم از تحصیل.
دیدگاه تان را بنویسید