حریق عمدی منابع طبیعی، روش مرسوم زمین‌خواران است
به آتش کشیدن حیات برای چند وجب خاک بیشتر
حسین جمشیدیان
«یکی از بسترهای مهم فساد زا «زمین» است بسیاری از پرونده‌ها که به آسیب‌های جدی منتهی شده از زمین نشأت می‌گیرد که در اختیار دولت، وزارت راه و مسکن و منابع طبیعی قرار دارد و به بهانه‌های مختلف در اختیار دیگران قرار می‌گیرد.»
این بخشی از اظهارات رئیس دستگاه قضا است. این جمله به ظاهر ساده زمانی دردناک و عمق آن احساس می‌شود که می‌شنویم منحصربه‌فردترین اکوسیستم‌های طبیعی جهان، طعمه طمع زمین‌خوران می‌شود. آن هم به شیوه‌ای مخرب، آسیب‌زا و بعضا عجیب و غریب. از آتش زدن گرفته تا قبرستان‌سازی.
زمین‌خواران با طبیعت چه می‌کنند؟
معضل زمین‌خواری شمال و جنوب و شرق و غرب نمی‌شناسد. بارها و بارها در خبرها می‌خوانیم که عرصه‌های جنگلی زاگرس طعمه حریق شده و در تازه‌ترین مورد آتش‌سوزی وسیع تالاب انزلی را شاهد بودیم. حادثه‌ای که معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در جلسه شورای عالی قوه قضائیه، به آن واکنش نشان داد. به گفته اصغر جهانگیر«آتش‌سوزی‌های عمدی منابع طبیعی» یکی از روش‌های مرسوم در بحث زمین‌خواری و تصرف منابع طبیعی است. وی با اشاره به آتش‌سوزی وسیع تالاب انزلی در ۱۰ شهریور سال جاری، از دستگیری ۴ نفر در این رابطه خبر داد.
افرادی که به گفته معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در بررسی‌های اولیه مشخص شد، کسانی بودند که طی سالیان گذشته مدعی مالکیت ۳ هکتار از زمین‌های آن منطقه بودند و بعد از گذشت مدتی و به واسطه آتش‌سوزی‌هایی که رخ داده بود ادعای مالکیت ۳۰ هکتار از زمین‌های آن منطقه را داشتند و در حال حاضر و پس از آتش‌سوزی اخیر تالاب انزلی، این افراد مدعی مالکیت ۱۰۰ هکتار از زمین‌های آن منطقه هستند که البته با ورود فوری و برخورد قاطع دادگستری استان گیلان این افراد به اهداف خود نرسیدند و به اتهام آتش‌سوزی عمدی هم باید در دادگاه پاسخگو باشند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های عرصه‌های طبیعی کشور همچون مراتع و جنگل‌ها عامل انسانی دارد که در بسیاری موارد عمدی است؛ زمین‌خوارانی که با هدف تصرف اراضی ملی و یا برخی افراد ناآگاه به دلیل اختلافات شخصی و خصومت مراتع و اراضی یکدیگر را آتش می‌زنند و سودجویانی که برای تولید زغال و کسب درآمد درختان بلوط زاگرس را به آتش می‌کشند. واقعیت این است که هیچ معیار اقتصادی به درستی نمی‌تواند برآورد دقیقی از میزان خسارتی که با تخریب محیط زیست وارد می‌شود، محاسبه کند. ولی برای اینکه برآورد تقریبی از میزان خسارت داشته باشید همین بس که بدانید ارزش هر اصله درخت بلوط ۲۰۰ هزار دلار برآورد می‌شود. برای اینکه بیشتر عمق فاجعه را درک کنید به‌ناچار باید با واقعیت دیگری روبه رو شوید. شاید باورش سخت باشد ولی جنگل‌های زاگرس و شمال کشور ایران جزو گونه‌ای منحصر به فرد در جهان موسوم به «جنگل‌های هیرکانی» است. هیرکانی از مهم‌ترین جنگل‌های جهان است که در سایر نقاط جهان دیده نمی‌شود و این مسئله سبب پیدایش گونه‌های نادر گیاهی و حیوانی شده است.
۴۰ درصد آب کشور در زاگرس تأمین می‌شود
افرایش امکان سیل، فرسایش خاک و خیزش ریزگردها، افزایش آفات در کشاورزی و نابودی زیستگاه حیات وحش در اثر نابودی عرصه‌های طبیعی به کنار، داستان وقتی دردآور می‌شود که بدانیم ۴۰ درصد آب کشور در زاگرس تأمین می‌شود و نابودی پوشش گیاهی در آتش‌سوزی، این ظرفیت اکوسیستم شکننده زاگرس را تهدید می‌کند. این برای کشوری که با بحران آب روبه رو است یک فاجعه است آن هم وقتی که به دست خودمان رقم بخورد.
در مورد تالاب انزلی هم برای اینکه بدانیم 4 نفر برای اضافه کردن چند وجب خاک بیشتر چه اکوسیستم ارزشمندی را به آتش کشیده‌اند خوب است آگاه باشیم که تالاب انزلی را شاید بتوان آبروی تالاب‌های ایران خواند. تالابی که اگر نگوییم شاهرگ اصلی ولی حداقل از شاهرگ‌های اصلی حیات خطه سبز گیلان است؛ یکی از منابع درآمدی برای مردم حاشیه‌نشین تالاب و پناهگاهی برای زمستان‌گذرانی هزاران پرنده مهاجر.
افکار عمومی پرسشگر و مطالبه‌جوست
روح‌الله باقری، کارشناس و متخصص حوزه آب و محیط زیست در گفتوگو با «توسعه ایرانی» در این باره می‌گوید: رخداد تاسف‌انگیز آتش‌سوزی در عرصه تالاب انزلی بار دیگر نگاه‌ها را به سمت حوزه محیط زیست معطوف کرد و افکار عمومی را به بررسی و کنکاش در مورد این تالاب واداشت و شاید این موضوع تنها حسن این حادثه باشد. چراکه با توسعه شبکه‌های اجتماعی و انتشار سریع اخبار در فضای غیررسمی رسانه‌ای، دیگر نمی‌توان بر کاستی‌های موجود سرپوش گذاشت و اشکالات فعلی را پنهان کرد. باید گفت که به کمک فضای مجازی در این دوره زمانی افکار عمومی پرسشگر و مطالبه جو شده و مسئولان را نه از طریق روش‌های ناکارآمد معمول که از راه همین فضای جدید به چالش کشیده و حقوق قانونی خود را درخواست و نتیجه را پیگیری می‌کنند.»
تالاب انزلی مجموعه‌ای از چالش‌های زیست محیطی
باقری در ادامه افزود: «تالاب بین‌المللی انزلی که جزو 10 تالاب دارای ارزش‌های ویژه در دنیاست و در سال 1354 در فهرست کنوانسیون رامسر قرار گرفت و امروزه به‌دلیل بار آلودگی بالا در لیست تالاب‌های در معرض خطر جهانی یا فهرست مونترو قرار گرفته است و در حال حاضر نیز با چالش‌های زیست محیطی مختلفی روبروست. از حوزه آبخیز 374 هزار هکتاری تالاب 8.7 درصد تالاب ، 23.2 درصد زمین‌های کشاورزی ، 53.9 درصد جنگل و مرتع و 3.7 درصد مناطق انسان ساخت است. مساحت 193 کیلومتر مربعی تالاب دارای چهار بخش بوده که در بخش مرکزی شاهد خشکیدگی فزاینده در اثر حجوم گیاهان شناور و گونه نی هستیم و ورود آفت‌کش‌ها و زه‌آب کشاورزی و تبعات آن بر منابع آب تالاب، تخلیه فاضلاب‌های خانگی و صنعتی، حضور گونه‌های مزاحم مثل آزولا، چرای بی رویه دام، جاده‌سازی، شکار غیرمجاز، تخلیه زباله و ترددهای غیراستاندارد تنها بخشی از چالش‌های این منطقه است.»
فرصت‌های زیست محیطی تالاب رمز ماندگاری و توسعه پایدار
این کارشناس محیط زیستی یادآور شد: «توسعه پایدار دو مولفه شناخت محیط و برنامه‌ریزی دارد که اگر مدنظر مسئولان قرار گیرد بدون تردید منجر به توقف روند کنونی و حرکت در مسیر توسعه پایدار خواهد شد. شناخت درست تالاب و فرصت‌های آن و هدایت درست جوامع محلی برای استفاده بهینه از این شرایط از وظایف حاکمیت بوده و مستلزم یک نقشه راه کارشناسی شده و علمی است که رمز ماندگاری و پایداری توسعه در آینده خواهد بود.»
وی با بیان اینکه نظام اجرایی دارای مسئولیت در این عرصه با توجه به شرح وظایف قانونی تعیین شده می‌بایست این نقشه راه را تدوین و برای جامعه محلی تبیین کند، تصریح کرد: «این نقشه راه می‌تواند بر دانش فنی کارشناسان خارج از بدنه دستگاه‌های اجرایی متکی باشد. تنها در این صورت است که می‌توان به توسعه پایدار واقعی و نه کلامی و گزارشی امیدوار بود. چون ضامن این نگاه همکاری جوامع محلی با آن است.»
هشدار به دومینوی تهاجم به محیط زیست
باقری با اشاره به اقدام مناسب سازمان حفاظت محیط زیست در منطقه میانکاله بیان کرد: «سازمان حفاظت محیط زیست به‌درستی و بر مبنای کارشناسی در موضع میانکاله ورود کرد و بر موضع قانونی خود ایستاد. انتظار می‌رود با توجه با اصل 50 قانون اساسی که اصلی فراتر از زمان و نسل‌هاست همین رویه را در مناطق دیگر ادامه دهد و در پی احیای حقوق بعضا مغفول مانده مردم باشد. تالاب انزلی یک عرصه ملی است و متعلق به همه ایرانیان و حساسیت‌های عمومی نسبت به تعرض به آن نشانه همین اهمیت است.»
این کارشناس در ادامه گفت: در صورتی که در مورد حادثه آتش وزی تالاب انزلی و حوادث مشابه، مردم شاهد واکنشی بازدارنده نباشند می‌توان این احتمال را داد که شاهد تکرار این دست اتفاقات در مناطق دیگر یا همین ناحیه باشیم. امری که تبدیل به یک تهاجم دومینویی به عرصه‌های زیست محیطی خواهد شد.»
تغییر قوانین با رویکرد بازدارندگی
این کارشناس زیست محیطی با تاکید بر حرکت در مسیر قانون برای رسیدگی به این آتش‌سوزی و تجاوزهای مشابه به حریم عرصه‌های طبیعی تصریح کرد: «تردیدی نداشته باشید در صورتی که قوانین در تهاجم به حریم و عرصه محیط زیست دارای بازدارندگی کافی باشند، درصد بالایی از این مخاطرات کاهش می‌یابد. این امر درگرو پیگیری دستگاه‌های اجرایی و همکاری قوای مقننه و قضائیه است. سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند از شرایط بوجود آمده فعلی و فضای عمومی استفاده کند و روند این تغییرات را تسریع کند.»
نقش تاثیرگذار سازمان بازرسی و نهادهای نظارتی
باقری با بیان اهمیت نظارت درون حاکمیت در تغییر شرایط زیستی جامعه بیان کرد: «اگر نهادهای نظارتی مثل سازمان بازرسی کل کشور در چنین مواردی ورود کرده و ترک فعل‌های احتمالی یا قصور و کوتاهی یا ضعف در قوانین و فرایندها را کارشناسی، بررسی و گزارش کنند علاوه بر بالا رفتن درجه اهمیت در سازمان‌ها و نهادهای مسئول و مدیران نسبت به این امور، گام‌های عملی در جهت اصلاح ساختارهای موجود برداشته خواهد شد و می‌توان امیدوار بود در آینده کمتر شاهد چنین حوادث تلخی باشیم.»
مشارکت مردمی، احیای حق حاکمیتی و تقویت سازمان حفاظت محیط زیست
به گفته این کارشناس حوزه آب و محیط زیست، توسعه مشارکت مردمی در سطح جوامع محلی، تغییر نگاه ملی به حوزه محیط زیست و احیای حق حاکمیتی در عرصه‌های طبیعی کشور تنها راه جلوگیری از تعرض به محیط زیست است. این امر نیز در گرو تقویت سازمان حفاظت محیط زیست بوده و باید همراه با افزایش بودجه و تقویت بدنه کارشناسی این دستگاه باشد. تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران باید آگاه باشند اگر امروز برای تقویت درونی این سازمان و افزایش حمایت‌های قانونی و قضائی از آن اقدام به موقع نکنند شاید فردایی که دیر باشد زود برسد.
**کارشناس حوزه آب و محیط زیست در گفتوگو با «توسعه ایرانی»: «چنانچه در مورد حادثه آتش‌سوزی تالاب انزلی و حوادث مشابه، واکنشی بازدارنده صورت نگیرد، شاهد تکرار این دست اتفاقات در مناطق دیگر یا همین خواهیم بود. امری که تبدیل به یک تهاجم دومینویی به عرصه‌های زیست محیطی خواهد شد»
** معضل زمین‌خواری شمال و جنوب و شرق و غرب نمی‌شناسد و «آتش‌سوزی‌های عمدی منابع طبیعی» یکی از روش‌های مرسوم در بحث زمین‌خواری و تصرف منابع طبیعی است. در تازه‌ترین مورد از این دست، شاهد آتش‌سوزی وسیع تالاب انزلی بودیم
دیدگاه تان را بنویسید