خاک جنگل‌های هیرکانی در میدان ونک تهران به فروش می‌رسد
صف طویل برای خرید خاک کیلویی ۵ هزار تومان!
سعیده علیپور
کمتر از یک ماه پیش بود که خبری در رسانه‌ها مبنی بر جریمه هزار یورویی یک گردشگر فرانسوی به جرم حمل دو کیلوگرم شن و ماسه سواحل ایتالیا در چمدان منتشر شد. خبری که برای بسیاری از شهروندان ایرانی مایه تعجب بود. آنها کمی قبل‌تر، از قاچاق خاک ایران به کشورهای عربی و قاچاق خاک جنگل‌های شمال به تهران دیگر شهرها برای باغچه و گلدان شنیده و هرگز از سرنوشت مرتکبان این جرم‌ها -که بر اساس آخرین اخبار هنوز هم ادامه دارد- مطلع نشدند.
در روزهای اخیر نیز، اسماعیل کهرم کارشناس با سابقه محیط‌زیست و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به فروش خاک جنگل به قیمت کیلویی پنج هزار تومان اشاره کرد. او با بیان اینکه در میدان ونک تهران یک خاور خاک جنگل‌های شمال را به فروش می‌رسانند و مردم صف‌کشیده‌اند، گفت: «۴۰۰ سال طول می‌کشد تا سنگ و صخره بر اثر فرسایش تبدیل به یک سانتی متر خاک شود.آیا زمان آن نرسیده که حرکت اجتماعی برای حفظ محیط‌زیست شکل گیرد؟».
این در حالی است که گفته میشود در شرایط اقلیمی ایران برای تشکیل یک میلیمتر خاک، بسیار بیش از این عدد، یعنی حدود 800 سال زمان نیاز است.
این بدان معنی است که توجه به حفظ خاک در ایران باید دو برابر متوسط جهانی باشد و در حالی است که میزان فرسایش خاک در ایران بنا بر آمار سازمان محیط زیست 8 برابر متوسط جهانی است.
مصائب جنگل‌های هیرکانی
جنگل‌های واقع در نیم‌رخ شمالی رشته کوه البرز که در پهنه‌ای به طول ۸۰۰ کیلومتر و به عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر، از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان امتداد دارد، اغلب به نام جنگل‌های شمال شناخته میشود، ولی نام اصلی و علمی آن، جنگل‌های هیرکانی است. این جنگل با قدمت ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل‌های جهان به‌شمار می‌آید و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد میشود. اما روزی نیست که از این جنگل‌ها صدای تیشه قاچاقچیان چوب به گوش نرسد و خبری از جنگل‌خواری به نام وقف و طرح‌های توسعه شنیده نشود و بوی دود زغال شدن چوب‌ها به مشام نرسد.
با این همه یکی از جدیدترین مصائب این جنگل‌ها، دزدی خاک آن است که به منظور فروش برای باغچه و گلدان و تامین خاک گلخانه‌ها به شهرهای دیگر برده میشود و به گفته اسماعیل کهرم با قیمت کیلویی 5 هزار تومان به فروش می‌رسد، بدون آنکه کسی از این کار ممانعت کند. این در حالی است بیشتر ایستگاه‌های نگهبانی جنگل و جاده، بر روی بار چوب حساس هستند، اما خاک برای بسیاری از آنها اهمیتی ندارد.
به گفته فروشندگان، خاک اطراف درختان موجود در جنگل هیرکانی، به شدت خریدار دارد و به همین منظور، هر فردی به هر نحوی می‌خواهد این خاک را جمع‌آوری کرده و به فروش برساند.
دزدی از خاک جنگل‌های هیرکانی به منظور فروش برای تامین خاک باغچه و گلدان و گلخانه‌های شهرهای دیگر انجام میشود و به قیمت کیلویی 5 هزار تومان به فروش می‌رسد، بدون آنکه کسی از این کار ممانعت کند
آیا قانون ممانعت می‌کند؟
کارشناسان حقوقی دو اصل در قانون اساسی کشور را به این موضوع مربوز می‌دانند، به طوری که در اصل ۴۵ در مورد منابع طبیعی کشور آمده است که انفال و ثروت‌های عمومی از قبیل زمین‌های موات یا رهاشده، معادن، دریاها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و سایر آب‌های عمومی، کوه‌ها، دره‌ها، جنگل‌ها، نیزارها، بیشه‌های طبیعی، مراتعی که حریم نیست، ارث بدون وارث و اموال مجهول المالک و اموال عمومی که از غاصبین مسترد میشود، در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل کند.
همچنین در اصل ۵۰ قانون اساسی نیز آمده است: حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این روی، فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است. قاچاق خاک هر دو این اصول قانون اساسی را نقض می‌کند.
با این حال علی مریدی، مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست پیشتر اعلام کرده بود که قاچاق خاک‌های ایران از دهه ۸۰ شروع شده و همچنان ادامه‌دار است. شاید همین موضوع لزوم وجود قانون مشخص تری در این باره طلب می‌کرد. وقتی شورای نگهبان در خرداد سال 98 بالاخره مهر تأیید را به «لایحه حفاظت از خاک» زد تا ایران بعد از ۱۴ سال انتظار و برای اولین‌بار صاحب «قانون تخصصی حفاظت از خاک» شد و بسیاری از کارشناسان امیدوار بودند، مراقبت از خاک آن هم در اراضی ملی با جدیت بیشتری پیگیری شود.
محمدرضا درویش، کارشناس محیط زیست اعتقاد دارد این قانون برای اولین بار ابزاری را در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها قرار داده که می‌تواند قوه قضائیه را برای مراقبت و جلوگیری از خاک وارد ماجرا کند. او البته این هشدار را هم می‌دهد که اگر سازمان‌های متولی نخواهند از ابزارهای قانونی استفاده کنند، این قانون مثل قانون حفاظت از جنگل‌ها شکست خواهد خورد. او می‌گوید: «براساس قانون، قطع هر گونه درخت جنگلی از سال 53 ممنوع است، اما هر روز شاهد قطع درختان جنگلی به بهانه‌های مختلف هستیم».
برداشت خاک از بستر جنگل ممنوع است
در حالی که برخی این قانون ممنوعیت برداشت خاک را مربوط به جلوگیری از قاچاق خاک به کشورهای عربی دانستند و معتقدند، خاک جنگل‌های شمال از این مصونیت قانونی برخوردار نیست، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و رییس جامعه جنگلبانی ایران برداشت خاک از بستر مراتع و جنگل را هم طبق قانون ممنوع دانست و گفت: «خاک‌هایی که از لاشبرگ درختان در جنگل‌ها وجود دارد، علاوه بر منابع مغذی برای جانواران خاکزی، بستری برای رشد و نمو درختان و درختچه‌های جدید است».
محمد امینی با بیان اینکه وجود خاک نرم و مرطوب در بستر جنگل و مرتع نفوذ آب سطحی را با تاخیر اما مداوم و طبق تنظیمات طبیعی انجام می‌دهد، به ایرنا گفت: «اگر امروز شاهد بروز سیلاب ناشی از بارندگی اندک از بالادست استان هستیم، به دلیل برداشت بی رویه خاک و چوب‌های جنگلی است».
یک کارشناس باغبانی: با ایجاد کارخانه کمپوست خاک برگ، از برداشت خاک‌هایی که از بستر منابع طبیعی و جنگل‌های شمال انجام میشود و بیشتر آن ناسالم است، کاهش می‌یابد
غفلت از تولید کود خاک برگ
با این حال نباید فراموش کرد که در همه کشورهای دنیا از خاک برگ به عنوان یکی از کودهای مهم در کشاورزی و گلکاری استفاده میشود.
کارشناسان باغبانی معتقدند تهیه کود از شاخ و برگ درختان یکی از راه‌های توسعه و ترویج استفاده از کودهای بی‌ضرر در تولید انواع گل و گیاه است. این در حالی که بیشتر باغداران شاخه برگ‌های درختان باغات را پس از هرس می‌سوزانند که علاوه بر آلودگی زیست محیطی، فرصت تولید این نوع کود را نیز از بین می‌برند.
شهرام طاهرنژاد، کارشناس باغبانی می‌گوید: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که به طور متوسط سالانه از هر هکتار حدود ۱۰ تا ۱۲ تن شاخ و برگ ناشی از هرس درختان تولید میشود که اگر فقط ۴۰ درصد آن تبدیل به کود کمپوست خاک برگ شود، برابر با چهار تن است».
این کارشناس باغبانی متوسط نیاز هر گلدان گل‌های زینتی و آپارتمانی را یک کیلو گرم می‌داند و ادامه می‌دهد: «با ایجاد کارخانه کمپوست خاک برگ، از برداشت خاک‌هایی که از بستر منابع طبیعی و جنگل‌های شمال انجام و گفته میشود بیشتر آن قاچاق بوده و حتی ناسالم و به بیماری مبتلا است، جلو گیری میشود. اکنون بیشتر خاک‌های گل و گیاه در گلخانه‌های از خاک جنگلی و آلوده به بیماری است و هر نیسان از این نوع خاک‌ها با قیمت بالایی توسط برخی از افراد سودجو که از جنگل‌ها و منابع طبیعی مخفیانه برداشت می‌کنند، در بازار عرضه میشود».
موارد قاچاق خاک را گزارش کنید
اما در پی اخبار منتشر شده دیروز فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی مازندران گفت: «مردم در صورت مشاهده قاچاق خاک به شماره تلفن ۱۵۰۴ و ۱۳۹ اطلاع‌رسانی کنند».
سرهنگ حسینعلی خورشیدی، مبارزه و جلوگیری از تخریب، تصرف، برداشت‌های غیرمجاز، مبارزه با قاچاق گونه‌های مختلف جنگلی و ساماندهی گشت‌های متعدد را از جمله اقدامات یگان حفاظت از منابع طبیعی استان مازندران برشمرد و افزود: «استقرار پایگاه‌های ایست و بازرسی در ورودی و خروجی جنگل‌ها و تقویت این پایگاه‌ها در محورهای مواصلاتی استان به ویژه در مسیر جاده هراز، فیروزکوه و جاده کیاسر به سمنان نیز از دیگر تلاش‌های یگان است».
او اصلاح ماده ۲۵ مکرر قانون «مبارزه با قاچاق کالا و ارز» را در مبارزه با متخلفان بسیار مثبت ارزیابی کرد و گفت: «با این اصلاحیه که صورت گرفت مجرمین این حوزه بدانند که شرایط مانند گذشته نیست و بر اساس ماده ۲۰ با آنها برخورد خواهد شد».
دیدگاه تان را بنویسید