«رضایت شوهر» در آزمون دستیاری دندانپزشکی«الزامی شد»
بازتولید قوانین مردسالارانه!
ریحانه جولایی
در جوامع مردسالار زن برای هر کاری که قرار باشد راه و زندگی‌اش را مشخص کند به اجازه نیاز دارد. تا زمانی که مجرد است اجازه پدر یا ولی لازم است و زمانی که ازدواج می‌کند باید از شوهرش اجازه بخواهد. اجازه برای کار، اجازه برای خروج از کشور، اجازه برای تحصیل و حالا چند روزی می‌شود که برای دستیار دندان‌پزشک شدن هم باید از شوهرش اجازه بگیرد.
تعهدی جدید برای زنان تحصیل‌کرده
در جوامع مردسالار معمولاً تمام سازوکارهای عرفی و قانونی در راستای رضایت مردان شکل گرفته است. خشنودی مردان در اولویت قرار دارد و زنان باید در راستای کسب رضایت آنان گام بردارند. کارکرد اصلی چنین فرهنگی مسلط کردن مردان بر زنان و محروم کردن زنان از حقوق برابر با مردان است.
با نگاهی به مناسبات عرفی و قانونی ایران به این واقعیت پی می‌بریم که کشور ما نیز از قاعده مردسالاری به دور نیست. چه بخواهیم، چه نخواهیم، جامعه ما یک جامعه مردسالار است و روزبه‌روز بندهای بیشتری بر دست و پای زنان می‌بندد و این حلقه را برای زنانی که می‌خواهد در اجتماع فعالیت کند تنگ و تنگ‌‌تر می‌کنند. جدیدترین آن، قانونی عجیب آن هم در مورد زنان تحصیل‌کرده است تا باور کنیم مردسالاری عامی و تحصیل‌کرده نمی‌شناسد و زندگی همه زنان را متأثر می‌کند.
براساس این قانون عجیب ازاین‌پس زنان متقاضی دستیاری در رشته‌های تخصصی دندانپزشکی برای پذیرفته شدن در آزمون باید از همسرانشان رضایت بگیرند. با این وضعیت زنان زیادی ممکن است فرصت تحصیل و اشتغال را از دست بدهند.
چند روز پیش بود که این خبر منتشر شد و جنجالی به پا کرد و سنگ دیگری جلو پای زنان انداخت. بر اساس این خبر وزارت بهداشت پذیرش زنان متأهل قبول‌شده در آزمون دستیاری رشته‌های تخصصی دندانپزشکی سال ۹۹ را مشروط به رضایت شوهر مبنی بر تعیین محل خدمت همسرش از سوی این وزارتخانه کرده است. فرم این رضایت‌نامه در صفحه ۳۳ دفترچه آزمون دستیار رشته‌های تخصصی دندانپزشکی سال ۹۹ گنجانده و در آن تأکید شده که در صورت قبولی در آزمون با پذیرش دولتی (تعهد عام و یا تعهد خاص) این فرم تکمیل و قبل از ثبت‌نام به دانشگاه محل تحصیل ارائه شود.
اعتماد آنلاین در گزارشی که راجع به این موضوع منتشر کرده، مدعی شده است که فرم رضایت شوهر به‌تازگی در دفترچه این آزمون گنجاند ه‌شده و حکایت از تعهدی جدید دارد؛ اما برخی دیگر می‌گویند عمر حضور فرم رضایت شوهر در دفترچه این آزمون ۱۵ سال است و این فرم لااقل در دفترچه‌های سال‌های 96 تا 98 هم وجود داشته است. اما آنچه بیشتر از سابقه حضور این فرم در دفترچه آزمون دستیاری رشته‌های تخصصی دندانپزشکی اهمیت دارد، تناقض‌ها و هم‌سویی با قوانین مردسالارانه است.
پول بدهید، زیر بار تعهد نروید!
تناقض وقتی برجسته می‌شود که توجه کنیم طبق مندرجات همین دفترچه یکی از دلایل گرفتن تعهد از شوهر زنان متأهل قبول‌شده این است که قبول‌شدگان با پذیرش دولتی به هر جایی که دولت نیاز دارد اعزام شوند و رضایت شوهر مانعی برای تحقق توزیع برابر نیروی انسانی در کشور نشود، اما از سویی دیگر سیاست‌ها و قوانین مردسالارانه به مردان اجازه می‌دهند درباره محل زندگی و حق تحصیل همسرانشان اختیار تعیین تکلیف داشته باشند. اما هم‌سویی این فرم با سیاست تجاری‌سازی و خصوصی‌سازی دانش و دانشگاه هم وقتی روشن می‌شود که در نظر داشته باشیم طبق بند ۲-۱-۱ همین دفترچه، قبول‌شدگان آزاد با پرداخت شهریه فاقد تعهدات دستیاری هستند؛ بنابراین اگر پول‌خرج‌کنید، نیازی به اجازه شوهر هم ندارید.
واکنش‌های مسئولان به موضوع
همان‌طور که پیشتر هم گفته شد این تعهد و الزامی شدن رضایت شوهر موضوعی است که ضمن ایجاد خلل برای برخی زنان متقاضی این رشته، از نابرابری حقوق زن و مرد در قوانین کشور حکایت می‌کند. الزامی شدن رضایت شوهر برای ادامه تحصیل زنان در رشته دستیاری دندانپزشکی عامل نگرانی زنان علاقه‌مند به این حوزه شده است، به‌ویژه زنانی که به دلایل مختلف رابطه مناسبی با همسران خود ندارند. آن‌ها نگران‌اند که این تعهدنامه به ابزاری برای آزار آن‌ها به دست همسرانشان تبدیل شود و بر سرنوشت شغلی و تحصیلی آن‌ها اثر بگذارد. در حالی این تعهدنامه جدید سعی دارد سنگ دیگری جلو پای زنان علاقه‌مند در این حوزه قرار دهد که سال‌هاست بسیاری از پزشکان زن بدون متوسل شدن به بهانه‌های جنسیت زده در مناطق محروم مشغول به خدمت بوده‌اند ولی اکنون به‌جای پاسداشت این استقلال و توانمندی، سعی دارند از این زنان با مدارج علمی بالا و توانمند زنانی بی‌اختیار و وابسته بسازند که باید شوهرانشان اجازه فعالیت را برایشان صادر کنند. البته تعهدنامه و تعهد گرفتن از دانشجویان برخی رشته‌های پزشکی تازگی ندارد؛ پیشتر نیز چنین سازوکاری وجود داشت، اما خود زنان باید تعهدنامه را امضا می‌کردند نه پدر، شوهر یا برادر! همچنین این تعهدنامه قبلاً پس از قبولی در آزمون گرفته می‌شد. این تصمیم پس از رسانه‌ای شدن واکنش‌های زیادی با خود به همراه داشت. فعالان حقوق زنان و مخالفان این طرح، سازمان سنجش را مقصر دانسته و انگشت اتهام را به سمت این سازمان نشانه گرفتند. این در حالی است که ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش در مورد اتخاذ این تصمیم توپ را به زمین وزارت بهداشت انداخته و گفته است که سازمان سنجش در این مسائل هیچ نقشی ندارد. برگزاری آزمون و هرگونه تصمیمی از این قبیل برای رشته‌های گروه پزشکی و پیراپزشکی به‌طور مستقیم از سوی وزارت بهداشت گرفته می‌شود. از سوی دیگر حسین قنبری، مدیر روابط عمومی معاونت آموزشی این وزارت هم بیان کرده که این تعهدنامه اساساً اتفاق جدیدی نیست و از ۱۵ سال پیش تا به امروز وجود داشته است. او در ادامه خاطرنشان کرده که با دکتر بهزاد هوشمند که دبیر شورای آموزش دندانپزشکی وزارتخانه هستند صحبت کردم و مشخص شد که اصلاً این مسئله اتفاق جدیدی نیست و از ۱۵ سال پیش جزو قوانین بوده است.
اخذ رضایت شوهر به معنای کسب اجازه ادامه تحصیل نیست
در همین رابطه و برای شفافیت بیشتر موضوع دکتر هوشمند، گفته است که اخذ رضایت همسر برای شرکت در این دوره از آزمون به معنای کسب اجازه برای ادامه تحصیل محسوب نمی‌شود و تنها همسر تعهد می‌کند که مشکلی با محل تعهد خدمت داوطلب ندارد.
با استناد به صحبت‌های او در این تعهدنامه، شوهر باید رضایت دهد که در صورت قبولی همسرش، پس از پایان دوره آموزشی، او بتواند در هر محلی که وزارت بهداشت تعیین کرد، دوره طرح خود را بگذراند. هوشمند می‌گوید: درواقع این مصوبه به‌هیچ‌عنوان به‌منظور اجازه ادامه تحصیل داوطلبان زن در آزمون دستیاری تخصصی دندانپزشکی از سوی همسر نیست بلکه فقط تعهد می‌دهد که با دوره یا محل گذراندن طرح داوطلب خانم مخالفتی از سوی همسر صورت نگیرد.
دبیر شورای آموزش دندانپزشکی وزارت بهداشت: این مصوبه به‌هیچ‌عنوان به‌منظور اجازه ادامه تحصیل داوطلبان زن در آزمون دستیاری تخصصی دندانپزشکی از سوی همسر نیست، بلکه فقط متضمن آن است که برای دوره یا محل گذراندن طرح داوطلب خانم مخالفتی از سوی همسر صورت نمی‌گیرد
موانع پیش روی زنان متأهل
کسب اجازه از شوهر برای زنان متأهل تنها محدود به اشتغال نیست. زنان بر اساس قوانین ایران برای خروج از کشور نیز باید رضایت همسر را داشته باشند. موارد زیادی در جامعه می‌شناسیم که به‌واسطه این حق از شغل، استعداد و موقعیت‌های پیشرفت خود بازمانده‌اند. قانون تا جایی در این مورد هم حق را به مرد داده است که می‌تواند جلو سفر همسر را گرفته یا با لجبازی حتی اگر همسرش با اجازه شوهر گذرنامه گرفته باشد آن را باطل کند و مانع خروج زن از کشور شود و او را ممنوع‌الخروج کند.
در سال‌های اخیر ممنوعیت خروج بعضی از بانوان ملی‌پوش از کشور توسط همسرانشان، ضرورت تغییر این قانون را آشکار کرد. این اتفاقات سبب شد که طرح اصلاح ماده 189 قانون گذرنامه در مجلس مطرح شود، بر اساس تبصره الحاقی این طرح، حج تمتع، شرکت در مسابقات و همایش‌های علمی، فرهنگی و اقتصادی به نمایندگی از طرف ایران با تأیید مراجع ذی‌صلاح جزو موارد اضطراری محسوب می‌شود و ذی‌نفع حق دارد نسبت به نظر دادستان در مدت 10 روز پس از ابلاغ به مراجع صالح اعتراض کند. البته در گذشته نیز زن می‌توانست در موارد اضطراری مانند درمان پزشکی با اجازه دادستان از کشور خارج شود.
مسلم است که حتی در حق خروج از کشور در بین زنان نیز نباید تبعیض ایجاد کرد. ولی به دلیل برخی مسائل فقهی و ارتباط آن با اذن خروج از کشور به نظر می‌رسد تغییر قانون میسر نباشد و قانون به شرحی که گذشت اصلاح شود. از منظر فقهی زن متأهل نمی‌تواند بدون اجازه شوهر خود از منزل خارج شود و این موضوع با تمکین زن در ارتباط است. البته ضمانت اجرای عدم تمکین نیز مشخص است و آن اجازه ازدواج مجدد به مرد است. هرچند که این ضمانت اجرا ناعادلانه است و بنیان خانواده را سست‌تر می‌کند. تحصیل هم برای زن متأهل دست‌کمی از اجازه خروج ندارد. چنانچه شوهر شروط ضمن عقد را امضا نکرده باشد تمام حقوق برابر از زن سلب می‌شود و مرد می‌تواند به بهانه اینکه تحصیل زن مانع از انجام صحیح وظایف زندگی می‌شود او را از حق تحصیل محروم کند. بااین‌حال وکلا می‌گویند قانون آن‌قدر طرف مرد را گرفته است که اگر در زمان عقد هم این شروط مطرح شود باز اگر مرد بخواهد به‌راحتی می‌تواند زن را از همه‌چیز محروم کند. مثلاً زن می‌تواند با مطرح کردن شرط ادامه تحصیل بدون مخالفت همسرش به تحصیل ادامه دهد ولی درواقع این شرط بدون استفاده می‌ماند چراکه بر اساس قانون، زن حتی نمی‌تواند بدون اجازه همسرش از منزل خارج شود مگر در موارد اضطراری؛ بنابراین چون ادامه تحصیل جزو موارد اضطراری به‌حساب نمی‌آید، زن نمی‌تواند حتی با مطرح کردن این شرط در شروط ضمن عقد، برای ادامه تحصیل از منزل خارج شود.
ازاین‌پس زنان متقاضی دستیاری در رشته‌های تخصصی دندانپزشکی برای پذیرفته شدن در آزمون باید از همسرانشان رضایت بگیرند. با این وضعیت زنان زیادی ممکن است فرصت تحصیل و اشتغال را از دست بدهند
به هر حال تا زمانی که زنان به این قوانین اعتراضی نکنند و به حقوق خود بی‌توجه باشند شرایط تغییری نمی‌کند. تا زمانی که زنان در شرایط عام و خاص خود را ملزم به تبعیت و اجازه شوهر می‌دانند و تمام قدم‌های زندگی‌شان را در جهت رضایت شوهر برمی‌دارند طبیعی است که شاهد چنین اتفاقاتی باشیم. هر چند در طول تاریخ شاهد مبارزات مستمر و پیگیر بسیاری از زنان با قوانین مردسالارانه اجتماع بوده‌ایم که نتیجه‌ای دربرنداشته است.
دیدگاه تان را بنویسید