مناقشه بر سر انتقال آب خزر به سمنان

ریحانه جولایی

طرح انتقال آب خزر به سمنان که از بیش از دو ‌دهه پیش مطرح بوده، از نیمه آذر سال گذشته و با سخنرانی حسن روحانی در شاهرود جدی شد. این طرح که با حاشیه‌های زیادی همراه بود مخالفان پروپا قرصی هم داشت. 

نمایندگان استان‌های شمالی سرسخت‌ترین مخالفان طرح انتقال آب خزر به سمنان بودند تا جایی که قاسم احمدی لاشکی، نماینده نوشهر و چالوس، در نطق خود در مجلس گفت: «آقای رئیس‌جمهور! با این طرح و سخنرانی خود در میان مردم سمنان، دریای خزر بیهوش شد». احمدی در ادامه با اشاره به اینکه «با ۵ میلیارد تومان پروژه‌ ۱۳هزار میلیاردی را به مردم وعده می‌دهید»، بیان کرد: «مردم عاشق طبیعت اجازه نمی‌دهند خواب آنهایی که می‌خواهند خزر خشک شود تعبیر شود».

حاشیه‌های این طرح همین‌جا تمام نشد و به گزارش رسانه‌های داخلی بر سر مخالفت با این طرح، پروین فرشچی، معاون محیط‌زیست دریایی به دلیل اینکه نظر تخصصی خود را در رابطه با اینکه این کار درست نیست بیان کرد، شغل خود را از دست داد و برکنار شد. البته عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دلیل ذکر شده را تکذیب کرد و گفت که از حدود یک سال پیش قصد برکناری او را داشته است.

تصمیمی که همه را متحیر کرد

به‌هرحال قضیه انتقال آب دریای خزر به سمنان با وجود تمام مخالفت‌ها کار خود را ادامه داد. همان روزی که جلسه پرتنش و بی‌نتیجه کمیته ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره طرح انتقال آب خزر به سمنان به پایان رسید، عیسی کلانتری در حال نوشتن نامه‌ای به دولت در تایید این طرح بود که اجرای آن را «بلامانع» بداند.

سه روز طول نکشید تا خبر این نامه و یک اسکرین‌شات از آن به رسانه‌های داخلی درز و همگان را بهت‌زده کرد. اینجا بود که معاون سازمان اطمینان داد که موافقت رئیسش مشروط بوده است.

در جلسه کمیته ارزیابی که 17مهرماه برگزار شد بار دیگر جزئیات فنی طرح و مشکلات اجرایی آن به بحث گذاشته شد .از قطر لوله‌های انتقال آب گرفته تا محل دفع نمک تاسیسات آب شیرین‌کن که هنوز روشن نشده آیا در مبدا ساخته خواهند شد یا در مقصد.

هزینه این طرح بیش از 9میلیارد تومان برآورد شده و قرار است سالانه ۲۰۰میلیون متر مکعب آب برای صنایع و آب آشامیدنی شهرهای گرمسار، دامغان، شاهرود و سمنان منتقل شود.

برداشت آب از خزر، خلاف ضوابط محیط‌زیستی

خزر، بزرگترین دریاچه جهان است و یک دریاچه بسته محسوب می‌شود؛ بنابراین هر دستکاری در این دریاچه موجب به خطر افتادن اکوسیستم طبیعی خواهد شد. مخالفان طرح انتقال آب معتقدند اگر این پروژه به مرحله اجرا برسد با کاهش شدید آب دریاچه و خشک شدن آن روبه‌رو خواهیم شد.

از سوی دیگر، مخالفان می‌گویند با اجرایی شدن این طرح قطعا استان‌هایی مانند خراسان شمالی، تهران و بخش مرکزی ایران به دنبال برداشت‌های بعدی از دریای خزر خواهند بود که این موضوع تهدیدی برای خزر محسوب می‌شود و باید شاهد شکل‌گیری دریاچه ارومیه دیگری باشیم.

همچنین برداشت و انتقال آب از دریای خزر که قدرت خودپالایی پایینی دارد برخلاف ضوابط محیط‌زیستی است و این انتقال موجب ایجاد یک بحران زیست‌محیطی خواهد شد؛ بررسی‌های کارشناسان حوزه نشان می‌دهد سطح آب دریای خزر حدود ۲۸ا تا ۳۰متر از آب‌های آزاد پایین‌تر است به همین دلیل انتقال آب بدون پمپاژ مقدور نخواهد بود. آنها ادعا می‌کنند انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران به ویژه استان سمنان خیانت محض است، چرا که از لحاظ ملاحظات و ارزیابی‌های فنی، اقتصادی و محیط ‌زیستی مقرون به صرفه نبوده و خسارت بسیاری را به بار خواهد آورد.

علاوه بر این‌ها صحبت از تغییر کاربری صدها هکتار اراضی کشاورزی و تخریب جنگل‌های هیرکانی در مسیر لوله‌های انتقال آب هم به‌ میان می‌آید، اما کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست اطمینان می‌دهند که قرار نیست به جنگل‌های منطقه آسیبی برسد.

براساس تحقیقات انجام شده در کشور‌های مختلف، طرح‌های انتقال آب نه‌تنها از لحاظ اقتصادی بسیار پرهزینه هستند، بلکه برای هر دو نقطه ارسال‌کننده و دریافت‌کننده دارای هزینه‌های سنگین اجتماعی و زیست‌محیطی است و تمام تجارب بین‌المللی و داخلی نشان می‌دهند که پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای، روش‌های ناپایداری هستند که نه‌تنها مشکلات را حل نکرده‌اند، بلکه اوضاع آب را 

وخیم‌تر کرده‌اند.

اعتراض نمایندگان و به ‌هم خوردن نظم مجلس

درگیری و اعتراضات نمایندگان در این رابطه همچنان ادامه دارد. روز گذشته هم برخی نمایندگان در جریان جلسه‌ علنی مجلس با در دست‌گرفتن پلاکارد به طرح انتقال آب دریاچه خزر به سمنان اعتراض کردند. 

نمایندگان معترض که اکثرا مربوط به شهرها و مناطق شمال ایران می‌شدند با حضور در جایگاه هیات رئیسه مجلس، شروع به گفت‌وگو با مسعود پزشکیان، نایب‌رئیس مجلس، که اداره جلسه را برعهده داشت کردند.

اندکی پس از آن تعداد دیگری از نمایندگان با در دست‌داشتن پلاکاردهایی با عنوان‌های «نه ملت به انتقال آب دریای خزر»، «استیضاح وزیر نیرو فوری»، «مردم اجازه نابودی دریای خزر را نمی‌دهند»، «انتقال آب دریای خزر، نابودی محیط‌زیست» و«بلای زاینده‌رود و ارومیه را بر دریاچه خزر تکرار نکنیم» به محل هیئت‌رئیسه رفتند. به گزارش رسانه‌ها، در اثر این اتفاق نظم جلسه مجلس برای مدتی از دست رفت. 

به گفته شاهدان برخی نمایندگان شهر‌های جنوبی هم به حمایت از نمایندگان شهرهای شمالی پرداخته‌ بودند. نمایندگان معترض پس از ترک جایگاه هیئت‌رئیسه همراه با پلاکاردهایشان در صحن علنی ایستادند.

دیروز برخی نمایندگان در جلسه‌ علنی مجلس با در دست‌گرفتن پلاکاردهایی با عنوان‌های «نه ملت به انتقال آب دریای خزر»، «استیضاح وزیر نیرو فوری»، «مردم اجازه نابودی دریای خزر را نمی‌دهند» و«بلای زاینده‌رود و ارومیه را بر خزر تکرار نکنیم»، به طرح انتقال آب خزر به سمنان اعتراض کردند 

پیامدهای انتقال آب خزر

درست‌ است که انتقال آب خزر سبب خشک‌شدن دریاچه نمی‌شود، اما مطالعات کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد که ورود دو برابر شوری آب به داخل دریا می‌تواند به‌شدت به اکوسیستم آن آسیب بزند.

آنها می‌گویند آب‌شیرین‌کن آب را شورتر تحویل دریاچه خواهد داد، بنابراین آب‌شور سنگین همچون یک لحاف غیرقابل نفوذ در کف‌دریا پهن شده و سپس منجر به مرگ تمامی موجودات «کف‌زی» دریا خواهد شد.

با اجرای طرح انتقال آب، آب برداشتی از عمق ۱۰متری و در فاصله سه هزار و ۲۰۰متری از خط ساحلی مکش می‌شود و بعد وارد مجموعه آب‌شیرین‌کن به روش اسموز معکوس خواهد شد. همچنین آب دریای خزر از شوری ۱۳برخوردار است که آب‌شور تخلیه شده از آب‌شیرین‌کن ۲۶خواهد بود. موجودات زنده خزر درنهایت می‌توانند شوری ۱۴تا ۱۵را تحمل کنند و بازگشت آبی که شوری‌اش دو برابر شده نگرانی بسیاری را در پی دارد و خزر را به سمت بحران خواهد برد. این نگرانی به‌شکل جدی وجود دارد؛ اگر آب‌شیرین‌کن شروع به کار کند موجودات کف‌زی به دلیل شوری زیاد می‌میرند و با وجود نبود اکسیژن در کف، دریاچه بوی تعفن می‌گیرد.

علاوه براین کارشناسان به این نکته اشاره می‌کنند که منطقه در مجاورت بندر امیرآباد و نیروگاه شهید سلیمی نکا است که سال‌هاست خساراتی به دریای خزر وارد کرده‌اند. این منطقه بیش از این ظرفیت تجمیع تأسیسات آسیب‌زننده به محیط‌زیست را ندارد.

کارشناسان با بیان اینکه باید مطالعات بیشتری روی این طرح انجام شود، معتقدند: تأسیسات پیش‌بینی شده بسیار ساده‌انگارانه طراحی شد و حتی با استاندارد چندین دهه پیش نیز قابل‌قبول نیست.

ابهام در بیان جزئیات طرح

در همین رابطه استاد جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران با اشاره به ‌اینکه طرح انتقال آب خزر از اواخر دهه ۸۰ به ‌صورت جدی مطرح شد، به خبرنگار ایرنا، گفت: تاکنون ادعاهای متعددی برای نوع مصرف آب انتقالی به فلات ‌مرکزی مطرح‌شده است که تأمل‌برانگیز است. محمود شارع پور اضافه کرد: نخستین ادعا مبنی بر کمبود آب آشامیدنی در استان‌های مرکزی کشور بود و گفته می‌شد که با استفاده از آب خزر قصد تأمین آب‌آشامیدنی را دارند ولی در سال‌های بعد ادعایی در زمینه نیاز آب برای معادن استان سمنان، کمی بعد آب برای کشاورزی و در آخرین مورد مدعی شدند که انتقال آب در جهت برطرف کردن نیاز آب‌شرب و مصرف صنعت استان سمنان خواهد بود.

این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران با انتقاد از نبود شفافیت در زمینه نیازسنجی آب در استان مقصد، بیان کرد: به نظر می‌رسد تناقض‌گویی در مطرح کردن هدف انتقال آب خزر تنها تاکتیکی برای تصویب آن در مجامع قانونی است .

مخالفان طرح انتقال آب دریاچه خزر به سمنان معتقدند اگر این پروژه به مرحله اجرا برسد با کاهش شدید آب دریاچه و خشک شدن آن روبه‌رو خواهیم شد

او در آخر تصریح کرد: ادعای استفاده از ۱۵۰میلیون مترمکعب برای صنعت و ۵۰میلیون مترمکعب برای آب‌شرب از طریق انتقال آب خزر در حالی مطرح می‌شود که هم‌اکنون نیاز آب آشامیدنی مردم سمنان حدود ۴۰میلیون مترمکعب و صنعت آن استان نیز ۱۱۰میلیون مترمکعب است.