میان‌‌بری برای شفافیت

محبوبه ولی، روزنامه نگار

طی ماه‌‌های اخیر مجلس یکی از تیره‌‌ترین دوران‌های خود از نظر عدم شفافیت را به نمایش گذاشته است. نمونه آن طرح استیضاح‌‌ها و سوال از رئیس جمهوری است که بارها امضا شد و بارها امضاهایش پس گرفته شد. در مورد طرح های بسیار دیگری مانند منع خشونت علیه زنان یا همین طرح مبارزه با مفاسد اقتصادی که آن هم در چهارشنبه گذشته رد شد، نمایندگان بسیاری نطق‌‌های پرطمطراقی در مدح و ستایش طرح و لایحه مورد نظر می‌‌کردند اما چه بسا که هنگام رأی‌‌گیری، رأی خود را در مخالفت با طرح مذکور به گلدان می‌‌انداختند.

گرچه این شیوه، رویه تازه‌‌ای برای مجلس نیست اما شرایط حساس کشور در این ایام، حساسیت‌‌ها به این نحوه مبهم در عملکرد مجلس را هم بیشتر کرد و از همین رو بود که بسیاری کسان در عرصه سیاست و افکار عمومی و حتی در خود مجلس، بهارستان را متهم به رانت و باندبازی کردند.

به دنبال این انتقادها، حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر، برخوار و میمه در مجلس، طرح یک فوریتی شفافیت آراء نمایندگان را پیشنهاد کرد. این طرح که به موجب آن قرار بود آرای نمایندگان اعم از مخالف، موافق یا ممتنع در خصوص طرح‌‌ها و لوایح مختلف منتشر شود، 17 مردادماه با امضای 29 نماینده تقدیم هیأت رئیسه شد. همچنین به موجب این طرح اسامی نمایندگان، رأی آنها، نمایندگانی که در رأی گیری شرکت نکرده بودند و نوع رأی‌‌گیری که در صحن انجام می‌‌شود، می بایست بلافاصله در روزنامه رسمی کشور منتشر شود. در مورد موارد خاص هم در تبصره دو این طرح آمده بود، در موارد استثنایی با تقاضای ۱۵ نفر از  نمایندگان مجلس و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران، رأی‌گیری به صورت مخفی انجام می‌شود.

 طرح دهان پرکنی بود و می توانست سرآغاز تحولی بزرگ در مجلس باشد. رسانه‌‌ها، افکار عمومی و حتی سیاستمداران از آن استقبال کردند و شمارش معکوس برای اولین قدم موثر در جهت شفافیت یکی از قوای سه گانه، آغاز شد. اما جلسه روز چهارشنبه مجلس نشان داد که انتظارها بیهوده بود.

هفته گذشته این طرح به رأی نمایندگان گذاشته شد و رأی نیاورد. از 194 نماینده حاضر در صحن مجلس، 108 نفر آنها رأی مخالف دادند، 59 نفر موافق بودند و پنج نفر هم شفاف بودن یا نبودن رأی نمایندگان فرقی برایشان نداشت و رأی ممتنع دادند و بقیه هم قاعدتا در رأی‌‌گیری شرکت نکرده بودند.

قبل از شروع رأی‌‌گیری، تعدادی از نمایندگان درخواستی را مطرح کردند مبنی بر اینکه طبق ماده ۱۲۴ آیین‌نامه، رأی‌گیری به صورت علنی باشد بدان معنا که مشخص شود هر نماینده چه نظری نسبت به این طرح دارد. در این شرایط باید نمایندگان آرای خود را روی کاغذ با قید نامشان اعلام می‌‌کردند. این درخواست به رأی مجلس گذاشته شد که نمایندگان با ۵۷ رأی موافق، ۱۱۰ رأی مخالفت و هفت رأی ممتنع از مجموع ۱۹۴ نماینده حاضر در مجلس با آن مخالفت کردند.

در واقع مجلس نه تنها با طرح یک فوریت شفافیت آرای نمایندگان مخالفت کرد، بلکه با اینکه مشخص شود، کدامشان با این طرح موافق و کدامشان مخالف هستند نیز مخالفت کرد. با این حساب آرای نمایندگان همچنان برای خودشان محفوظ ماند و برای این مخالفت هم استدلال کردند که در شرایط کنونی، این طرح اولویت ندارد تا مجلس بخواهد با فوریت آن را بررسی کند؛ در حالی که بسیاری معتقد بودند اتفاقا در شرایط کنونی که اعتماد خدشه‌‌دار شده است و مجلس آماج انتقادهای بسیار است، این طرح فوریت دارد تا مجلس بتواند برای اعتمادسازی از آن استفاده کرده و در عین حال وجه قابل قبولی برای خود دست و پا کند.

قرار گرفتن آرای نمایندگان روی سایت مجلس

این اعتماد خدشه‌‌دار، بعد از مخالفت مجلس با طرح یک فوریت شفافیت نمایندگان مجلس، موجی از طعنه و کنایه را به راه انداخت. نگاهی به بازتاب این تصمیم مجلس در رسانه‌‌ها و فضای مجازی، نشان می‌‌داد که مجلس با این اقدام زخم عمیق‌‌تری به این اعتماد مخدوش شده زده است.

همزمان با این موج ناامید از شفافیت در مجلس، حسینعلی حاجی دلیگانی که از طراحان طرح مذکور بود، در توئیتر خود نوشت: «راه حل جدید در پاسخ به دغدغه حامیان شفافیت؛ نامه‌‌ای خطاب به رئیس مجلس آماده کرده‌‌ام که آراء نمایندگان و حضورشان در صحن علنی و کمیسیون‌‌ها، روی سایت مجلس قرار گیرد. نمایندگان مجلس تا یکم مهر، با پیامک اعلام کنند تا امضایشان را اخذ کنم. این دیگر نیازی به رأی‌‌گیری در صحن علنی ندارد!»

در طرح فوریت شفافیت آرای نمایندگان که مجلس با آن مخالفت کرد، هیأت رئیسه مجلس موظف شده بود به ایجاد یک سامانه الکترونیکی جهت انتشار اسامی نمایندگان موافق، مخالفت و ممتنع به نحوی که قابلیت دسترسی به آن برای آحاد ملت فراهم باشد.  

حال که این طرح از سوی مجلس رد شده، این نماینده مجلس خواسته است از این طریق راه میانبری برای شفافیت آرای نمایندگان باز کند اما با توجه به مراقبتی که نمایندگان از اختفای آرای خود می‌‌کنند، معلوم نیست که می‌‌توان به این پیشنهاد جدید امیدوار بود یا نه.

راهکار کمپینی!

جهانبخش محبی نیا، نماینده میاندوآب و شاهین دژ در این باره معتقد است طرح شفافیت آرای نمایندگان، موجب شفافیت نمی‌شود بلکه در واقع این طرح به رسمیت شناختن فضای حاکم بر ساختار اجتماعی ما است که نخبگان نیاز به کنترل دارند.

او به رأی موافق تنها 59 نماینده به این طرح اشاره و تصریح می‌‌کند: این موضوع نشان‌دهنده این است که ما هنوز در زیست اجتماعی خودمان با رودربایستی‌ها و نفاق مواجه هستیم که اصلاح آن سخت است. این موضوع با تحکم و نصیحت قابل اصلاح نیست بلکه نیاز دارد جامعه به بلوغ برسد و فرهنگ

غنی شود.

محبی نیا در گفتگوی خود با جماران تاکید کرده که باید سیاست بی‌رحم نباشد تا همه بتوانند اظهار نظر کنند و بعد از آن نیز احساس امنیت داشته باشند. بنابراین ما با شفافیت فاصله زیادی داریم.

چه بسا خود او و بسیاری دیگر از نمایندگان دیگر که بر ضرورت شفافیت تاکید می کنند، از باب همین ناامنی‌‌ها در فضای فرهنگی و سیاسی به طرح شفافیت آرای نمایندگان رأی منفی داده‌‌اند و از آن جایی که بسیاری از آنها مانند جهانبخش محبی‌‌نیا، معتقدند که «با شفافیت فاصله بسیار داریم»، حسرت این شفافیت تا سالیان سال بر دل ایران بماند اما با این حال پس از پیشنهاد حاجی دلیگانی مبنی بر قرار گرفتن آرای نمایندگان روی سایت مجلس، احمد امیرآبادی فراهانی روز گذشته در پیامی توئیتری اعلام کرد که به کمپین «شفافیت آرای نمایندگان مجلس» خواهد پیوست.

او نوشت: «از اول مهر داوطلبانه آرای خود را نسبت به طرح‌‌ها و لوایح اعلام خواهم کرد. شما هم از نمایندگان خود بخواهید به کمپین شفافیت آرا بپیوندند.»

امیرآبادی در واقع اولین لبیک را به شفافیت آرای نمایندگان پس از رد این طرح در مجلس داده است.

حال باید دید آیا تعداد نمایندگان دیگری که به این کمپین می‌‌پیوندند، به عددی خواهد رسید که بتوان اندکی این پرده فرو افتاده  بر عملکرد نمایندگان را کنار زد و پشت پرده را دید یا اینکه این کمپین نیز مانند کمپین «فرزندت کجاست» به طنزی دردناک تبدیل خواهد شد.