آیا یک کشور ثالث توانایی حل تنش میان ایران و آمریکا را دارد؟
قرعه «میانجیگری» به نام بغداد و مسقط
محبوبه ولی
تنش میان ایران و آمریکا به «عرصه حضور میانجی‌ها» تبدیل شده است؛ از اروپایی‌ها و سوئیس‌شان در آن سوی دنیا گرفته تا ژاپن و قطر و پاکستان و همین روس‌ها در شمال خزر. هریک بارها و بارها گفته‌اند که برای پایان دادن به تنش میان ایران و آمریکا در حال تلاش و مذاکره‌اند. هرچند که برخی‌شان هم نانشان در روغن همین تنش‌هاست و برای حفظ ظاهر ژست میانجیگری و صلح‌طلبی می‌گیرند. به هر حال واقعیت این است که هرچه این تنش‌ها بیشتر می‌شود، جامعه جهانی بیش از پیش احساس خطر می‌کند و آنهایی که به کانون این درگیری‌ها نزدیکترند، نگران‌تر از دیگران.
از میان تمام آنهایی که در این مدت سعی کردند واسطه میان ایران و آمریکا باشند تا بدین ترتیب علاوه بر گشودن یک گره کور بین‌المللی، اعتبار و وجهه سیاسی خود را نیز به رخ بکشند، این بار قرعه به نام بغداد و مسقط افتاده است. عادل عبدالمهدی، نخست وزیر جدید عراق که فروردین هم به تهران آمده بود، همین هفته پیش در کنفرانسی خبری گفت «سیگنال‌هایی در پی مذاکره با ایران و آمریکا دریافت کرده که براساس آن همه چیز به خوبی به پایان می‌رسد.»
حسن فدعم، نماینده پارلمان عراق نیز پس از آن گفت که عبدالمهدی مدتی است تلاش برای میانجیگری میان ایران و آمریکا را آغاز کرده و قرار است در همین چارچوب به قطر و کویت هم سفر کند.
او که از سوی جریان حکمت ملی به رهبری سیدعمار حکیم، نماینده پارلمان عراق است، تاکید کرده بود عراق می‌تواند روی تصمیمات آمریکا و ایران تاثیر بگذارد و باعث کاهش تنش و همچنین میزبانی هرگونه نشست احتمالی برای جلوگیری از بروز جنگ شود.
علاوه بر او خود سیدعمار حکیم نیز طی دو ماه اخیر بارها بر میانجیگری بغداد، میان تهران و واشنگتن تاکید کرده است. اواخر اردیبهشت که دیداری با «جوی هود»، کاردار سفارت آمریکا در بغداد داشت، پیشنهاد میانجیگری عراق را مطرح کرد.
هراس از دروازه جهنم
عراقی‌ها تاکید دارند که میانجیگری آنها، تلاشی برای ایفای نقش منطقه‌ای نیست، بلکه برای دور نگه داشتن عراق از سناریوی جنگ است چراکه به گفته آنها تبعات حمله به ایران برای عراق، احتمالا بدتر از حمله داعش به این کشور در سال 2014 خواهد بود.
علاوه بر این صداها از درون عراق، خبرهایی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه صداهایی خارج از عراق نیز خواهان میانجیگری این کشور میان ایران و آمریکا هستند. برای مثال عرب نیوز ابتدای هفته از قول یکی از مشاوران عبدالمهدی که نام آن را ذکر نکرده بود، مدعی شد که پمپئو، وزیر امور خارجه عراق از عبدالمهدی خواسته تا کانال پشت پرده ارتباطی میان ایران و آمریکا برای رساندن پیغام‌ها باشد.
این روزنامه از قول این مشاور گمنام نوشته بود: «ما منتظر نمی‌مانیم که دروازه جهنم به روی ما گشوده شود. انتقال پیام بین این دو و ایفای نقش میانجیگری تصمیمی است که سران عراق برای جلوگیری از جنگ میان ایران و امریکا گرفته‌اند.» این خبر اندکی بعد از سفر پمپئو به بغداد در اردیبهشت منتشر شد.
هیأت عراقی در تدارک سفر به ایران
یک روزنامه نزدیک به قطر نیز نوشت که نخست‌وزیر عراق سه مسئول عراقی یعنی علی الحکیم وزیر خارجه، مصطفی الکاظمی رئیس سرویس اطلاعاتی و فالح الفیاض مشاور امنیت ملی این کشور را مأمور فراهم کردن مقدمات برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا کرده است. درنهایت در خلال این زمزمه‌ها، عبدالمهدی سه‌شنبه هفته جاری در کنفرانس خبری هفتگی خود اعلام کرد که بغداد به زودی دو هیأت به امریکا و ایران برای پایان دادن به تنش‌ها میان دو طرف اعزام خواهد کرد.
یک میانجی سابقه‌دار
در سوی دیگر محمد بن علوی، وزیر خارجه عمان دوشنبه هفته جاری در سفری غیرمنتظره و از پیش اعلام نشده، وارد ایران شد. او در حالی قدم به تهران می‌گذاشت که چهار روز قبل‌ترش سلطان قابوس با پمپئو درباره ایران صحبت کرده بود.
عمان که پیش از این نیز چندین بار سابقه پایان دادن به اختلافات ایران و آمریکا را داشته، در یک سال اخیر نیز چندین بار به طرفین پیشنهاد میانجیگری داده است. عمانی‌ها سال 2009 میانجی آزادی کوهنوردان آمریکایی از ایران شدند و سال 2013 نیز میزبان بخشی از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا بودند. چندی پیش نیز حنینه مغیری، سفیر عمان در آمریکا در مصاحبه‌ای با سایت المانیتور گفته بود کشورش آماده است بار دیگر در حل تنش میان ایران و آمریکا نقش داشته باشد.
از سوی ایران و آمریکا واکنشی به این پیشنهاد صورت نگرفت، اما حالا بعد از گفتگوی سلطان قابوس با پمپئو و سفر غیرمنتظره محمد بن علوی به تهران، بسیاری این سفر را آغاز میانجیگری دوباره عمان اعلام می‌کنند.
روزنامه العربی الجدید، از قول یکی از مقامات نزدیک به عبدالمهدی در دولت عراق نوشته است که احتمالا بازگشایی سفارت عمان در عراق - دقیقا در این برهه- با تلاش برای یکسان‌سازی تلاش‌ها بین مسقط و بغداد «به منظور دور کردن سایه جنگ در منطقه» ارتباط نزدیکی داشته باشد
گمانه‌زنی‌ها از سفر بن علوی به تهران
روزنامه العرب نزدیک به سعودی نوشت که به گزارش منابع دیپلماتیک غربی، یوسف بن علوی، وزیر مسئول روابط خارجی عمان، پیام آمریکا را به محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، رسانده است.
این روزنامه نوشته بود که در این پیام، واشنگتن تمایل خود برای مذاکره با تهران، البته براساس شروطی معین را اظهار داشته است. طبق ادعای منابع العرب، پیام بن علوی، جنبه تهدید‌آمیز هم داشته و حاوی این نکته بوده که اگر ایران اقدامی «خصمانه» علیه آمریکا یا متحدان منطقه‌ای آن انجام دهد، آمریکا آماده است که در تشدید تنش با ایران به سطوح بالایی برود.
العرب درباره انتخاب عمان به عنوان میانجی نیز توضیح داده بود: «سلطنت عمان که رابطه ممتازی با ایران دارد، می‌تواند پیام واشنگتن را به تهران برساند. منابع مذکور به سفر پنهانی نماینده قطر به تهران در هفته گذشته اشاره کرده و علت آن را انتقال پیام مشابهی برای مسئولان ایرانی می‌دانند، اما از آنجا که ایران به قطر اعتماد زیادی ندارد، واشنگتن ترجیح داد پیام خود را از طریق عمان برساند؛ چراکه شکی در توان آن برای ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا ندارد.»
الجزیره نیز تحلیل مشابهی ارائه کرد و دیروز از قول «سالم الجهوری» نویسنده و روزنامه‌نگار عمانی نوشت که «بن علوی در سفر خود به تهران حامل پیامی از سوی دولت آمریکا برای ایران بوده؛ پیامی مبنی بر توقف کوفتن بر طبل جنگی که به ضرر دو طرف است.»
بازگشایی معنادار یک سفارت
برخی دیگر از گمانه‌زنی‌ها نیز حاکی از همکاری عراق و عمان در ایفای نقش میانجیگری است؛ به ویژه که روابط این دو در حال بهبود است. عمان اخیرا اعلام کرده که سفارت خود را در بغداد بازگشایی کرده است؛ سفارتی که در پی حمله بغداد به کویت از سال 1990 تا همین اواخر بسته بود.
روزنامه العربی الجدید، نزدیک به قطر، از قول یکی از مقامات نزدیک به عبدالمهدی در دولت عراق نوشته است که احتمالا بازگشایی سفارت عمان در عراق - دقیقا در این برهه- با تلاش برای یکسان‌سازی تلاش‌ها بین مسقط و بغداد «به منظور دور کردن سایه جنگ و کاهش میزان خطرناک‌ترین تنش در منطقه» ارتباط نزدیکی داشته باشد.
بوی مذاکره در مشام
عراق و عمان
واکنش ایران، اما تایید یا رد هیچ‌یک از این گمانه‌زنی‌ها نبود. وزارت امور خارجه ایران، صرفا با صدور بیانیه‌ای رسمی، بدون ارائه جزئیات گفتگو‌های ظریف و بن علوی، اعلام کرد که دو طرف «در خصوص روابط دو جانبه و مهمترین مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی» تبادل‌نظر کرده‌اند.
هرچه در این سوی بی‌خبری است، از آن سو عمانی‌ها و به ویژه عراقی‌ها تاکید می‌کنند که قصدشان نشاندن دو طرف ایرانی و آمریکایی بر سر میز مذاکره است.
مسئول دفتر رئیس‌جمهوری: این روزها از کشورهای مختلف عده‌ای به دنبال این هستند که هم برجام حفظ شود و هم درگیری در منطقه نشود. اما این تلاش‌ها به این معنا نیست که مذاکره‌ای بین ایران و آمریکا انجام شود
«میدل ایست آی»، هفته گذشته به نقل از یک منبع مطلع از نشست اخیر وزرای امور خارجه عراق و آمریکا ادعا کرده بود که پمپئو در این دیدار از عبدالمهدی خواسته تا این پیام را به تهران برساند که آمریکا به دنبال جنگ نیست و فقط یک توافق هسته‌ای جدید می‌خواهد و عبدالمهدی در پاسخ گفته که ایرانی‌ها توافق را از سر نخواهند گرفت، اما شاید مشکلی با یک پروتکل الحاقی نداشته باشند.
اظهارات او در حالی است که مقامات ایرانی بارها و بارها تاکید کرده‌اند که فقط و فقط به برجام پایبند خواهند بود نه یک کلام بیشتر و نه یک کلام کمتر؛ چه رسد به یک پروتکل الحاقی!
واعظی: میانجیگری کشورها به معنی مذاکره نیست
چنین خبرهایی شائبه مذاکره را ایجاد کرده است. واکنش دیروز محمود واعظی نیز پاسخی به این شائبه بود. او درباره اظهارات مقامات عراق مبنی بر اعزام دو هیأت به ایران و آمریکا، گفت که «این هیئت هنوز به تهران نیامده‌اند. روابط ایران و عراق روابط نزدیکی است؛ نمی‌گوییم هیأت نفرستند اما حرف‌های آنها را خواهیم شنید و پاسخ می‌دهیم.»
مسئول دفتر رئیس‌جمهوری در عین حال در پاسخ به سوالی درخصوص میانجیگری عراق میان ایران و آمریکا توضیح داد: «از هجدهم اردیبهشت ماه به بعد، شاهد بودیم کشورها و شخصیت‌ها در پی این هستند که در ابتدا برجام حفظ شود و دیگر اینکه در منطقه درگیری رخ ندهد و با توجه به اهمیت برجام می‌خواهند به گونه‌ای پیش رود تا رضایت ایران را کسب کنند.»
او ادامه داد: «به هر حال تلاش‌هایی انجام می‌شود، اما این به معنای مذاکره میان ایران و آمریکا نیست. تا زمانی که مقام‌های دولت آمریکا این گونه عمل می‌کنند، هم از لحاظ فشار بر مردم ایران و هم عهدشکنی، مذاکره در این شرایط معنایی ندارد.»
و این همان چالش سخت کشورهایی است که می‌خواهند نقش میانجی را در منازعه ایران و آمریکا بازی کنند.
دیدگاه تان را بنویسید