عرصه نفت در زمینه صادرات و واگذاری‌ها، دستخوش تصمیمات خطرناک و سرمایه‌سوز شده است
بلک‌لیست‌ها و خطر ظهور بابک زنجانی‌های جدید
طهمورث حسینی
برخی رسانه‌های جهان اعلام کرده‌اندکه صادرات نفت ایران به بالاترین حد خود در 6 سال اخیر رسیده و به‌رغم تحریم‌ها، این میزان فروش برابر با 35میلیارد دلار در سال بوده است. بر اساس گزارش شرکت داده ورتکسا، تهران در سه ماه اول سال‌جاری میلادی، به‌‌‌‌‌طور متوسط یک‌میلیون و 560هزار بشکه نفت در روز فروخته است. این میزان، بالاترین سطح فروش نفت ایران از سال 2019است.
فروش نفت با چراغ سبز آمریکا
شهریورماه سال گذشته بلومبرگ برای اولین بار از یک توافق نانوشته بین ایران و آمریکا خبر داد: «با اینکه ایران و آمریکا در خصوص مسائل دیپلماتیک از جمله توافق هسته‌ای اختلاف دارند، در حال نزدیکی به توافقی در بازار نفت هستند. مقامات آمریکایی به طور خصوصی تصدیق کردند که در گذر زمان برخی از تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران را کاهش داده‌اند».
این خبرگزاری تاکید کرد که آمریکا همچنان نسبت به فروش نفت ایران به کشورهایی همچون ژاپن، کره جنوبی و کشورهای اروپایی حساس است، اما در برابر فروش نفت به چین از خود نرمش نشان می‌دهد.
البته روزنامه نیویورک‌تایمز چند ماه بعد از سیاست‌های بایدن انتقاد کرد و در گزارشی نوشت که رئیس جمهوری ایالات متحده باعث شده تا نفت‌کش‌های شبح‌گونه بتوانند با برخورداری از پوشش بیمه آمریکایی همچنان در ایران فعالیت کنند. بنا بر این گزارش، این حجم از نفت صادراتی با استفاده از بیمه مسئولیت صادره از یک شرکت آمریکایی با ۲۷ نفتکش حمل شده است.
چین بزرگترین خریدار نفت ارزان ایران
گزارش شرکت ورتکسا تاکید دارد که تقریبا تمامی نفت ایران توسط چین خریداری شده است. سال گذشته نیز موسسه کپلر اعلام کرد صادرات نفت ایران به چین در ۳سال‌گذشته ۳برابر شده و از رقم ۳۲۴هزار بشکه در روز به حدود یک‌میلیون بشکه در روز افزایش یافته است.
نکته مهم اما ارزان بودن نفت ایران برای طرف چینی است. بر اساس برخی اخبار چین نفت و گاز ایران را با ۳۰ درصد تخفیف می‌خرد و برای بازپرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد. نکته دیگر اینکه چین می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوان چین انجام دهد. امتیاز دیگری که به چین داده شده این است که دو سوم مبلغ خرید نفت و گاز، نقد خواهد بود و یک سوم به شکل کالا و خدمات یا به عبارتی تهاتر نفت با کالا انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد عزمی وجود دارد که دولت از طریق مسیرهای غیرمتعارف که زمینه‌ساز فساد گسترده شده، از طریق پول نفت مشکلات و بدهی‌های مالی خود را سامان ببخشد. اخیرا رسانه نفت ما نیز در گزارشی نوشت که وزیر نفت در نامه‌ای به معاونانش، یکی از بانک‌های خصوصی و زیرمجموعه‌هایش را در بلک لیست قرار داده و ممنوع‌المعامله کرده است. این بدان معناست که احتمال فساد در این واگذاری‌ها افزایش چشمگیر داشته است
به گفته مقامات مسئول، چین قرار است ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. که به گزارش نشریه فارن پالیسی آمریکا ۲۸۰ میلیارد دلار این سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل است. بخش مهم دیگر این سرمایه‌گذاری به صنعت خودرو مربوط می‌شود و قرار است سهم خودروهای چینی در بازار ایران بیشتر شود.
همچنین براساس گزارش‌های غیررسمی، تحریم‌های اقتصادی ایجاب کرده که در دوره‌ای، دولت ایران نتواند دلارهای صادرات نفت را به کشور بازگرداند و در مقابل، پول نفت را در قالب پول ملی کشورهای خریدار دریافت کرد. در واقع یکی از راه‌هایی که برای رفع محدودیت‌های ناشی از تحریم مطرح شده، دریافت درآمدهای نفتی ایران بر حسب پولی غیر از دلار است. دکتر کاظم یاوری، استاد اقتصاد بر این باور است که «این راه حل، درآمدهای نفتی کشور را در معرض ریسک تغییر نرخ‌های ارز قرار داده و چالش‌های متعددی را مثل تامین ارز برای منابع و کالاهای سرمایه‌ای، تاسیسات تولیدی و زیربنایی فراهم می‌کند».
او بر این باور است که «فروش نفت ایران به چین و هند و دریافت پول ملی آنها، موجب زیان در درآمدهای نفتی کشور شده است. زیان فروش نفت بر حسب یوآن به طور تقریبی 15 درصد درآمد صادرات نفت به چین است. هم چنین این زیان بر حسب روپیه، به طور تقریبی 5 درصد ارزش صادرات نفت به هند است. در مقابل، فروش نفت به یورو به طور تقریبی 11 درصد سود نصیب کشور خواهد کرد».
با این حال به نظر می‌رسد ایران با چشم بستن بر زیان‌های چنین معامله‌ای با چین، بر پیمودن این مسیر اصرار دارد.
منتظر بابک زنجانی‌های دیگر
در برخی از خبرها آمده بود که مجمع تشخیص مصلحت نظام، بندی از ماده ۳ لایحه برنامه پنج‌ساله هفتم اختلافی میان مجلس و شورای نگهبان را که به کمیسیون اقتصادی مجمع ارجاع شده بود، بررسی کرد و آن را حتی با اصلاحات انجام شده به مصلحت ندانست.
در بند «ب» ماده ۳ قانون برنامه هفتم به دولت اجازه داده شده بود تا به منظور تسویه بدهی‌های خود و شرکت ملی نفت به صندوق توسعه ملی، نسبت به عقد قرارداد با این صندوق در زمینه اکتشاف، توسعه، استخراج، تولید، فروش و صادرات نفت و گاز با اولویت میدان‌های جدید یا مشترک اقدام کند.
در حالی که با توافقی نانوشته ایران سرمایه ملی خود را به ثمن بخس به طرف چینی می‌فروشد شاید شرایط در روزهای آتی سخت‌تر هم شود. آمریکا می‌گوید در واکنش به حمله ایران به اسرائیل، دور جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران را با تمرکز بر فروش نفت این کشور، ظرف چند روز آینده اعلام خواهد کرد و این یعنی تبادل سرمایه ملی و بین نسلی ایرانیان با کالاهایی چون چای را بیشتر از گذشته شاهد خواهیم بود
برخی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام علاوه بر این که این مصوبه را خلاف بخش‌هایی از اساسنامه صندوق توسعه ملی دانستند، بر وجود پاره‌ای اشکالات دیگر مثل فقدان ظرفیت‌های تخصصی و نیروی کارشناسی لازم در صندوق توسعه ملی تاکید کردند و آن را به مصلحت ندانستند. در نهایت در زمینه موردنظر با اصلاحات انجام شده در کمیسیون اقتصادی مجلس رای‌گیری شد که رای لازم را به دست نیاورد.
با این حال یک عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گوید که در آخرین جلسه مجمع در اسفند ماه سال گذشته سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی در بالا دست نفت تصویب شده است. غلامرضا مصباحی مقدم معتقد است: «مدل سرمایه‌گذاری صندوق در پروژه‌های نفتی و گازی یک تامین مالی خشک و خالی نیست و مدیریت و نظارت بر پروژه هم بر عهده صندوق خواهد بود.»
وی افزود: «تاکید بر این است که پروژه‌ها باید در بالا دست نفت و گاز باشند و سرمایه‌گذاری در میادین مشترک در اولویت سرمایه‌گذاری قرار دارد. عمده کار تامین مالی است اما نحوه تامین مالی به این گونه مقرر شده که صندوق با به کارگیری بنگاه‌هایی که تخصص آنها تولید نفت و گاز است به این پروژه‌ها ورود کند و قرار نیست صندوق توسعه ملی پیمانکاری کند.»
واگذاری میدان‌های نفتی دقیقا همان خطری است که بسیاری از کارشناسان آن را زمینه‌ساز ظهور افرادی چون بابک زنجانی در صنعت نفت می‌دانند.
اسحاق جهانگیری، معاون اول دولت روحانی در پیام سالگرد ملی شدن صنعت نفت گفته بود: «فروش نفت به بهانه دور زدن تحریم نباید به واگذاری آن به نهادها، دستگاه‌ها و افراد مختلف بینجامد که عملاً شرکت ملی نفت ایران را تضعیف می‌کند و زمینه‌ساز فساد گسترده در کشور می‌شود.»
به نظر می‌رسد عزمی وجود دارد که دولت از طریق مسیرهای غیرمتعارف که قبلا امتحان خود را پس داده و زمینه‌ساز فساد گسترده شده، از طریق پول نفت مشکلات و بدهی‌های مالی خود را سامان ببخشد. اخیرا رسانه نفت ما نیز در گزارشی نوشت که وزیر نفت در نامه‌ای به معاونانش، یکی از بانک‌های خصوصی و زیرمجموعه‌هایش را در بلک لیست قرار داده و ممنوع المعامله کرده است. این بدان معناست که احتمال فساد در این واگذاری‌ها افزایش چشمگیر داشته است.
تقابل ایران و اسرائیل و بازگشت نفت به دوران تحریم
تقابل ایران و اسرائیل هرچند به نظر می‌رسد که از بعد نظامی به پایان رسیده اما فشارهای دیپلماتیک و وضع تحریم‌های جدید در دستور آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها قرار گرفته است. آمریکا می‌گوید در واکنش به حمله ایران به اسرائیل، دور جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران را با تمرکز بر فروش نفت این کشور، ظرف چند روز آینده اعلام خواهد کرد.
در حالی که با توافقی نانوشته ایران سرمایه ملی خود را به ثمن بخس به طرف چینی می‌فروشد شاید شرایط در روزهای آتی سخت‌تر هم شود و تبادل سرمایه ملی و بین نسلی ایرانیان با کالاهایی چون چای را بیشتر از گذشته شاهد باشیم. همانطور که کانچانا ویجسکارا، وزیر نیرو و انرژی سریلانکا در این زمینه پیروزمندانه می‌گوید: «این ابتکار مستقیماً از صنعت چای ما حمایت کرد، چرا که ما به جای پرداخت پول نقد، در ازای نفت دریافتی، چای به ایران صادر کردیم تا صنعت و کشاورزیمان را رونق بدهیم.»
دیدگاه تان را بنویسید