فصل سرد روابط ایران و اعراب منطقه رو به پایان است؟
آشتی با تهران آن سوی سد «پیمان ابراهیم»
محبوبه ولی
سخنگوی وزارت خارجه ایران از یک پلن B در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای سخن گفته است. هشت روز از نامه تهران در خصوص پیش‌نویس مذاکرات اخیر هسته‌ای در وین گذشته و هنوز پاسخی از واشنگتن نیامده است. ناصر کنعانی دیروز در نشست خبری خود با اشاره به این تعلل آمریکا گفت که جمهوری اسلامی معطل آمریکا باقی نخواهد ماند؛ موضوع مذاکرات تنها یکی از مسائل سیاست خارجی ایران است و مسائل دیگر از جمله روابط خارجی و تجاری با کشورهای دیگر در دست پیگیری است که در این رابطه پلن B ما استمرار سیاست لغو تحریم‌ها از طریق تقویت روابط با دیگر کشورهاست.»
در راستای همین سیاست حسین امیرعبداللهیان دیروز در رأُس یک هیأت سیاسی و اقتصادی به آفریقا رفت. مالی، تانزانیا و زنگبار جمهوری متحد تانزانیا مقاصد سفر وی هستند و از برنامه‌‌های این سفر چنین برمی‌آید که ایجاد فرصت‌های اقتصادی در صدر اهداف آن است؛ به ویژه آنکه تعدادی تجار بخش خصوصی نیز عبداللهیان را در این سفر همراهی می‌کنند.
فارغ از آنکه بدون احیای برجام، با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی در سطح بین‌الملل برای ایران، دولت رئیسی چگونه می‌خواهد روابط تجاری و اقتصادی با دیگر کشورها را در پلن B خود پیاده کند، نفس تلاش برای دیپلماسی منطقه‌ای و فرابرجامی قابل تامل است؛ موضوعی که به باور بسیاری از کارشناسان در هشت سال دولت حسن روحانی مغفول مانده بود.
به موازات ایران، همسایگان منطقه‌ای نیز در انتظار پاسخ نامه آمریکا به ایران هستند تا با ذهن روشن‌تری بتوانند میزان روابط خود با ایران را تنظیم کنند. العربی الجدید دیروز گزارش داده که ایران و توافق هسته‌ای اولین محور نشست سران پنج کشور عربی در «علمین» مصر است
پالس‌های مثبت پس از 7 سال
این تلاش در سطح منطقه‌ای اما به جهت قرابت‌های متعدد از جغرافیا گرفته تا دین و فرهنگ، ابعاد جدی‌تر و مهم‌تری پیدا می‌کند؛ به ویژه آنکه اختلافات ایران با برخی کشورهای منطقه کهنه‌تر و ریشه‌دارتر است؛ اختلافاتی مبتنی بر ایران‌هراسی، منازعات منطقه‌ای، رقابت‌های اقتصادی، خصومت‌های مذهبی و یارکشی‌های قدرت‌های جهانی در منطقه.
با این حال به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی دولت رئیسی سعی دارد با کنار زدن این اختلافات، روابط با همسایگان منطقه‌ای که بعضا بسیار نیز به ایران بدبین هستند را ترمیم کند؛ بازگشت سفرای کویت و امارات به ایران را می‌توان در راستای همین دیپلماسی و گام‌های دولت برای اجرای پلن B تحلیل کرد.
دو روز پیش وزارت خارجه امارات در بیانیه‌ای اعلام کرد که «در چارچوب تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران و در راستای ارتقای سطح نمایندگی‌های دیپلماتیک دو کشور به درجه سفیر و تماس تلفنی که در تاریخ ۲۶ جولای (چهار مرداد) بین شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات و دکتر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت، «سیف محمد الذعابی» سفیر امارات عربی متحده طی روزهای آتی به پایتخت جمهوری اسلامی ایران بازمی‌گردد.»
یک هفته قبل از آن نیز، «بدر عبدالله المنیخ»، سفیر جدید دولت کویت در جمهوری اسلامی ایران استوارنامه خود را تقدیم و ماموریت خود در ایران را آغاز کرد.
هر دو این کشورها مانند تعدادی دیگر از کشورهای عربی بعد از حمله‌ای که در سال 1394 به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد شد، در اعتراض به این اتفاق سفرای خود را بازگرداندند و سطح روابط سیاسی خود را با تهران کاهش دادند.
تصمیم کویت و امارات برای ارتقای روابط سیاسی به سطح سفیر پس از 7 سال، هم می‌تواند ثمره دیپلماسی منطقه‌ای امیرعبداللهیان باشد و هم نشانه‌ای از قریب‌الوقوع بودن توافق هسته‌ای.
در انتظار پاسخ آمریکا و نشست در «علمین»
در حالی که ایران و اروپا منتظر پاسخ ایالات متحده مبنی بر قبول یا رد نامه تهران هستند، به نظر می‌رسد همسایگان منطقه‌ای نیز در همین انتظار به سر می‌برند تا با ذهن روشن‌تری بتوانند میزان روابط خود با ایران را تنظیم کنند.
العربی الجدید دیروز گزارش داده که ایران و توافق هسته‌ای اولین محور نشست سران پنج کشور عربی در شهر جدید «علمین» مصر است. مصر به ریاست عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور این کشور از دیروز، میزبان ملک عبدالله دوم پادشاه اردن، محمدبن زاید رئیس دولت امارات، حمدبن عیسی پادشاه بحرین و همینطور مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق است.
آنطور که یک دیپلمات مصری به العربی الجدید گفته، اختلافات و درگیری‌های سیاسی عراق، نشست سران کشورهای عربی که قرار است نوامبر در الجزایر برگزار شود و مسئله فلسطین سه محور از چهار محور اصلی این نشست است اما در صدر تمام اینها موضوع ایران و توافق هسته‌ای است که این رهبران عرب به آن خواهند پرداخت.
سوتیتر: رفتار برخی کشورهای منطقه نشان می‌دهد که آنها برای باز کردن آغوش خود به روی اسرائیل با احتیاط بیشتری عمل می‌کنند و هنوز در این باره به قطعیت نرسیده‌اند؛ رفتار ایران برای رسیدن یا نرسیدن به این قطعیت بسیار تعیین‌کننده است
با پالس‌های مثبتی که این ایام از همسایگان می‌رسد و همینطور افزایش احتمال احیای برجام، می‌توان امیدوار بود که مذاکرات این نشست در خصوص ایران مثبت باشد اما آنچه می‌تواند چالشی بر سر راه ایران و کشورهای عرب منطقه برای ترمیم روابط خود، «اسرائیل» و تقویت جایگاه آن در منطقه است.
دوراهی ایران و اسرائیل
رضا نصری، کارشناس روابط بین‌الملل دو روز پیش در گفت‌وگویی با ایسنا درباره توافق هسته‌ای گفته بود: «از این پس بازیگران سیاست داخلی باید درک کنند که امروز در مقابل «برجام» یک رقیب جدید به اسم «پیمان‌های ابراهیم» سبز شده و اگر این بار اجازه ندهند «برجام» سکو و محور مدیریت کاهش تنش با غرب و کشورهای حاشیه خلیج فارس شود، این «پیمان ابراهیم» خواهد بود که به نظام نوین منطقه شکل خواهد داد. یعنی یا ایران باید با محوریت «برجام» کشورهای منطقه را پای میز مذاکره بیاورد و نسبت به ایجاد یک نظم نوین و یک رژیم امنیت جمعی بومی اقدام کند؛ یا اسرائیل با محوریت «پیمان‌های ابراهیم» این کار را انجام خواهد داد!»
اماراتی که اخیرا با اعلام حسن نیت از فرستادن سفیر خود به ایران خبر داده، اتفاقا اولین کشوری است که پیمان ابراهیم را با اسرائیل و در سایه حمایت و نظارت دونالد ترامپ امضا کرد. با احیای توافق هسته‌ای اما به نظر می‌رسد برقراری تعادل میان «برجام» و «پیمان ابراهیم» به موضوعی حساس در منطقه تبدیل شود.
روزنامه اسرائیلی «اسرائیل هایوم» دیروز نوشت: «بر خلاف ادعاهای هفته گذشته مبنی بر باز شدن حریم هوایی عمان به روی هواپیماهای اسرائیلی، اما دولت مسقط به ملاحظه ایران همچنان حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای اسرائیلی بسته نگه می‌دارد.»
گرچه عربستان حریم هوایی خود را به سوی اسرائیل باز کرده اما رفتار برخی دیگر از کشورهای منطقه نشان می‌دهد که آنها برای باز کردن آغوش خود به روی اسرائیل با احتیاط بیشتری عمل می‌کنند و هنوز در این باره به قطعیت نرسیده‌اند.
رفتار ایران برای رسیدن یا نرسیدن به این قطعیت بسیار تعیین‌کننده است؛ این ایران است که با تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و البته احیای برجام که پشتوانه آن است، می‌تواند اعتماد منطقه را جلب کرده و پلن A و B را همزمان اجرا کند.
دیدگاه تان را بنویسید