رئیسی به روسیه سفر می‌کند
اضطرار یا افق‌بینی استراتژیک؟
مریم علی‌زاده منصوری
روز گذشته علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت سیزدهم از سفر ابراهیم رئیسی به روسیه در اوایل سال جدید میلادی به دعوت پوتین خبر داد و هدف از این سفر را استمرار تعاملات راهبردی ایران و روسیه با محوریت توسعه همکاری‌های تجاری و پیش‌اقتصادی خواند. بدین ترتیب عزیمت به سرزمین تزارها، در سال نوی میلادی سومین سفر خارجی ابراهیم رئیسی به شرق از آغاز حضورش در پاستور محسوب می‌شود. سفری که هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای در وین انجام خواهد شد و از همین رو بنا بر پیش‌بینی‌ها رایزنی پیرامون چالش‌ها و مسائل مطرح‌شده در وین نیز ازجمله مواردی است که رئیسی و پوتین از آن سخن خواهند گفت. چراکه با وجود روند کُند مذاکرات در دولت رئیسی، تهران به تکاپو افتاده است تا برای حل مشکلات اقتصادی خود و پیشگیری از تحریم‌های احتمالی آمریکا و اروپا هرچه زودتر به یک توافق حتی موقت با 4+1 دست یابد. هرچند با وجود سبقه ضعیف روسیه و چین در حمایت از ایران در بزنگاه‌های حیاتی، همچنان چشم امید تهران به شرق و به ویژه تصمیمات کرملین است تا بلکه با پادرمیانی این دو قدرت جهانی مذاکرات هسته‌ای به ثمر نشیند و پیش‌نویس قرارداد جدید میان ایران و غرب به رشته تحریر درآید.باوجودآنکه تقویم تاریخ همواره از بدعهدی روس‌ها در قبال ایران گواهی داده است اما نگاه به شرق به ویژه روسیه ازجمله سیاست‌های استراتژیک ایران به ویژه در دوره اصولگرایان بوده است و در این راستا چندی قبل نیز خبر رسید قراردادی 20 ساله میان ایران و این کشور که بخشی از آن نظامی خواهد بود در شرف اجرایی شدن است.
باوجودآنکه تقویم تاریخ همواره از بدعهدی روس‌ها در قبال ایران گواهی داده است؛ اما نگاه به شرق به ویژه روسیه ازجمله سیاست‌های استراتژیک ایران بالاخص در دوره اصولگرایان بوده است و در همین راستا چندی قبل نیز خبر رسید قراردادی 20ساله میان ایران و این کشور که بخشی از آن نظامی خواهد بود در شرف اجرایی شدن است
تزارهای بدنام
شاید بتوان عقبه علنی‌ترین جدال میان ایران و روس‌ها را به عهد قاجار و منجر شدن آن به عهدنامه گلستان دانست. پس‌ازآن واقعه نیز این کشور در خاک ایران حضوری همیشگی داشته و گاه له و گاه هم علیه آن به ایفای نقش پرداخته است. بنا به گفته کارشناسان عرصه سیاست روسیه حتی در هنگامه‌ای که روابطی نزدیک با ایران برقرار کرده است نیز همواره لباس میش برتن داشته و در باطن اما روی دیگری از خود نشان داده است. به این مهم تنها کارشناسان و تاریخ‌دانان اشاره نکرده‌اند بلکه در طول سالیان اخیر که کشور در تلاطم انبوهی از طوفان‌های سیاسی قرارگرفته است سیاست‌گذاران در حاکمیت نیز از نقش روسیه در مقابل ایران سخن گفته‌اند. به طوری که بخشی از فایل صوتی 7 ساعته وزیر امور خارجه سابق کشورمان، محمدجواد ظریف که اسفندماه سال گذشته منتشر شد به کارشکنی‌های روس‌ها در پروسه مذاکرات هسته‌ای اختصاص داشت. ظریف در این گفتگوی محرمانه خود عنوان کرد که هدف روس‌ها این بود که توافق هسته‌ای انجام نشود. حال‌آنکه 4 روز پس از انتشار این فایل صوتی، وزارت خارجه روسیه اظهارات ظریف را نسنجیده خواند و اعلام کرد که کرملین تنها موضع رسمی ایران را در نظر می‌گیرد.پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای در دولت حسن روحانی نیز روسیه همراه با چین در هنگامه تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و همین طور شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همگام با کشورهای اروپایی و آمریکا، خواستار افزایش فشارها و تحریم‌ها بر ایران بود.این موارد تنها بخش‌هایی از روی‌گردانی روس‌ها از ایرانی‌ها نبودند بلکه در سال جاری مقامات تل‌آویو و کرملین بارها با یکدیگر دیدار کرده‌اند و طی این دیدارها روسیه همواره از تضمین امنیت اسرائیل در منطقه سخن گفته است به‌گونه‌ای که در شهریورماه سال جاری سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در کنفرانس خبری مشترک با یائیر لاپید، همتای اسرائیلی خود اظهار داشت که «منافع مشترکی میان روسیه و اسرائیل مطرح است مثل منافع امنیت اسرائیل، ما دائماً تأکید می‌کنیم که امنیت اسرائیل اولویت ما در مسئله سوریه و دیگر نزاع‌هاست.»
پس‌ازآن نیز در آبان 1400 دیداری که نفتالی بنت نخست‌وزیر اسرائیل با ولادیمیر پوتین داشت واکنش‌های بسیاری را برانگیخت و رسانه‌های عربی تحلیل خود از این دیدار را اختلاف نظر میان ایران و روسیه بر سر اسرائیل عنوان کردند و از روابط این دو کشور به عنوان «ماه‌عسل مسکو- تل‌آویو» یادکردند.
رقابت‌های اقتصادی میان ایران و روسیه هم هیچ‌گاه در خفا نمانده است به طوری که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده سابق مجلس در شهریورماه سال جاری در توییتی نوشت که روسیه خط لوله انتقال گاز به اروپا را تکمیل کرد. طرحی که قرار بود از دهه ۹۰ توسط ایران اجرایی شود. ما را در تنش دائم با اروپا حفظ کردند تا این فرصت نیز همچون صد‌ها فرصت دیگر از ایران ربوده شود.
فلاحت پیشه، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی پیش‌تر نیز در گفتگویی خاطرنشان کرده بود که هیچ کشوری به‌اندازه روسیه به ایران ظلم نکرده است. او با اشاره به جنگ میان ایران و عراق گفته بود که روس‌ها بر اساس شاخص آماری کمتر از آمریکا، به عراق کمک نکردند. بیشتر ایرانی‌ها توسط سلاح‌های روسی به شهادت رسیدند که کوچک‌ترین سلاح‌ها کلاشینکف و بزرگ‌ترین آن‌ها میگ و سوخوی روسی و حتی سلاح‌های شیمیایی بود که توسط برخی از شرکت‌های روسی به صدام داده‌شده بود.
ناگزیر به نگاه به شرق
در آستانه سفر قطار انقلاب روی ریل جمهوری اسلامی، لوکوموتیورانان آن با شعار «نه غربی نه شرقی» حرکت خود را آغاز کردند اما جریان راست از همان ابتدا در تلاش بود تا سوی نگاه خود را به شرق بچرخاند و در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد هم این گردش به شرق به شکلی علنی اعلام شد. با روی کار آمدن دولت‌های یازدهم و دوازدهم تلاش بر آن شد تا سیاست نگاه به شرق و همسایگان در کنار تعامل با غرب اتخاذ شود اما پس از جلوس ابراهیم رئیسی بر مسند ریاست جمهوری ایران، چهره‌های سیاسی اصولگرا از نشان دادن چراغ سبز دولت سیزدهم به شرق خبر دادند. آنان بر این باور بودند که «ایجاد حس سرخوردگی از روابط با غرب که در دولت حسن روحانی و در جریان معادله برجام ایجاد شد، تا حد زیادی دولت ابراهیم رئیسی را به سمت توسعه روابط با کشورهای شرق نظیر چین و روسیه سوق خواهد داد.» به ظن اصولگرایان حامی رئیسی چین و روسیه بیش از هر زمان دیگری در حال قدرت‌گیری هستند و نزدیک شدن به آن‌ها می‌تواند درهای توسعه را به روی ایران بگشاید. هرچند بنا به تحلیل روزنامه گاردین به دلیل روندی که مذاکرات هسته‌ای پیش روی خود دارد و کُند شدن حل مسئله هسته‌ای ایران، دولت رئیسی ناگزیر به برقراری ارتباط با شرق برای پیش بردن مذاکرات و افزایش روابط تجاری به ویژه دولت‌های روسیه و چین است، با عِلم بر بدعهدی آنان.
دیدگاه تان را بنویسید