زمان نهایی برای پایان مذاکرات احیای برجام کماکان نامشخص است
گرگ و میش توافق در وین
محبوبه ولی
با اینکه پنجمین دور از مذاکرات وین نیز برگزار شد و علی‌رغم اینکه میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در این مذاکرات پیش‌بینی کرده بود که احتمالا این دور از گفت‌وگوها دور آخر برای احیای برجام باشد اما هنوز هم نمی‌توان دورنمای روشنی از این نشست‌ها داد.
خبرها درباره نشست وین روی محوری که یک سرش توافق را نزدیک و سر دیگر آن را دور از دسترس نشان می‌دهد، پراکنده هستند و معمولا تمامی اظهارات امیدبخش درباره آن با یک «اگر» همراه می‌شوند؛ مانند گفته‌های دیروز سخنگوی وزارت امور خارجه که این دور از مذاکرات احیای برجام را دور آخر خواند «اگر» موضوعات کلیدی باقیمانده حل شوند.
سعید خطیب‌زاده در نشست خبری خود گفت که «مذاکرات در وین پیشرفتهای خوب و قابل توجهی در هر سه کارگروه داشته، ولی موضوعات کلیدی باقی مانده است.»
او در واکنش به اظهارات اولیانوف که گفته بود احتمالا این دور از گفت‌وگوها دور نهایی باشد، تاکید کرد: «هر دوری می‌توانسته دور آخر باشد ولی چون برخی موضوعات باقیمانده به دور بعدی کشیده شده است.»
سانتریفیوژهای پیشرفته؛ یکی از اختلافات اصلی
این «موضوعات باقیمانده» دقیقا چه مسائلی هستند؟ دو طرف برای ممانعت از انحراف مذاکرات از ذکر جزئیات آن پرهیز می‌کنند اما اخبار غیررسمی حاکی از اختلافات بر سر سانتریفیوژهاست.
العربی الجدید در گزارشی با موضوع مذاکرات وین و احیای برجام به خواسته‌های آمریکا در مذاکرات وین پرداخت و سانتریفیوژها را یکی از اصلی‌ترین اختلافات موجود در وین برشمرد. این رسانه نوشت که آمریکا خواهان از بین رفتن سانتریفیوژهای پیشرفتهای است که تهران در نطنز و فردو از آن استفاده می‌کند.
العربی الجدید نوشت که آمریکا خواهان از بین رفتن سانتریفیوژهای پیشرفتهای تهران است اما ایران به شدت با این خواسته آمریکا مخالف است و روسیه پیشنهاد داده که این دستگاه‌ها در مکانی داخل ایران، تحت نظارت سازمان بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرند
العربی الجدید اضافه می‌کند که ایران به شدت با خواسته آمریکا مخالف است و روسیه با حمایت چین پیشنهاد داده که این دستگاه‌ها در مکانی داخل ایران و تحت نظارت سازمان بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرند. به نوشته این روزنامه قطری آمریکا تاکنون این پیشنهاد روسیه را نپذیرفته و طرف‌ها در حال بررسی راه‌حل‌های دیگری در مورد سانتریفیوژهای ایران هستند و آمریکا تعلیق تحریم‌های بانک مرکزی و بخش نفتی ایران را منوط به حل مسأله سانتریفیوژها کرده است.
اظهارات گروسی علیه بازگشت خطی به برجام
احتمالا آنچه روند مذاکرات وین را طولانی کرده و ممکن است منجر به ادامه آن نیز شود، پیدا کردن همین راهکارهاست و به نظر می‌رسد موضوعی است که طرف مقابل از آن صرف نظر نخواهد کرد. به ویژه که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اخیرا به آن اشاره کرده است.
گروسی هفته گذشته در گفت‌وگویی با فایننشال تایمز گفته بود: «به دلیل پیچیده‌تر شدن برنامه هسته‌ای ایران طی دو سال گذشته، وضعیت «بسیار نگران‌کننده» شده است.»
او علاوه بر اشاره به سانتریفیوژهای پیشرفته در تاسیسات هسته‌ای ایران، به غنی‌سازی 60 درصدی نیز پرداخته و گفته بود: «فقط کشورهایی که بمب تولید می‌کنند تا این سطح غنی‌سازی انجام می‌دهند.»
البته ایران می‌پذیرد که سطح غنی‌سازی را کاهش دهد اما نابودی سانتریفیوژها را نه. گروسی با اشاره به پیشرفتهای ایران هم در سطح سانتریفیوژها و هم در مورد درصد غنی‌سازی، تاکید کرده بود که «بنابراین بازگشت خطی به توافق هسته‌ای دیگر امکان‌پذیر نیست.»
«18 اکتبر» باز هم محل مناقشه است؟
العربی الجدید در بخش دیگری از گزارش خود تمدید ممنوعیت فروش سلاح به تهران را خواسته دیگر آمریکا عنوان کرده است. این ممنوعیت مطابق برجام 18 اکتبر پارسال (27 مهر) به پایان رسید و قطعنامه دولت دونالد ترامپ برای تمدید آن با واکنش سرد و منفی اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد مواجه شد.
اما حالا این گزارش رسانه‌ای ادعا می‌کند که دولت بایدن خواهان تمدید آن است بدین معنی که ایران مانند گذشته حق خرید و فروش سلاح را نداشته باشد.
پیش از این اختلاف بر سر تحریم‌ها، به عنوان مناقشه اصلی در وین مطرح می‌شد. آمریکا صرفا لغو تحریم‌های مغایر با برجام را پذیرفته بود در حالی که دونالد ترامپ عنوان بسیاری از تحریم‌های مغایر با برجام را به تحریم‌های حقوق بشری و مبارزه با تروریسم تغییر داده بود. از این رو ایران خواستار لغو تمامی تحریم‌ها بود. اکنون اما به نظر می‌رسد بخشی از این اختلافات حل شده و واشنگتن پذیرفته که برخی تحریم‌هایی که عناوین دیگری پیدا کرده‌اند را نیز بردارد اما ظاهرا این پذیرش را منوط به شروطی که برشمرده شد، کرده است.
خبرها درباره نشست وین روی محوری که یک سرش توافق را نزدیک و سر دیگر آن را دور از دسترس نشان می‌دهد، پراکنده هستند و معمولا تمامی اظهارات امیدبخش درباره آن با یک «اگر» همراه می‌شوند
از همین روست که برخی از نزدیک شدن مذاکرات وین به خط پایان سخن می‌گویند اما آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده چنین نظری را رد کرده است. او اخیرا در واکنش به اظهارات مقامات ایرانی درباره آمادگی دو طرف برای بازگشت به برجام گفته بود اگر این گفته صحت داشته باشد، خبر جدیدی است.
بلینکن تصریح کرده بود آمریکا هنوز اطمینان ندارد که ایران بخواهد به تعهدات خود در برجام بازگردد. البته شاید این رویکرد نوعی بازی رسانه‌ای برای تحت فشار گذاشتن ایران باشد اما به هر حال حاکی از وجود اختلافات اساسی نیز هست.
نشست‌های سه جانبه ایران، چین و روسیه
در سوی دیگر روسیه و چین می‌کوشند تا هدایت طرفین برای حل اختلافات را به دست گیرند. آنطور که کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در وین در توئیتی نوشت، سران نمایندگان ایران، روسیه و چین دیروز در نشستی سه‌جانبه مسائل مربوط به گفت‌وگوهای برجام را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
الکسی پوشکوف، رئیس کمیسیون شورای اطلاعات فدراسیون روسیه هم ابتدای هفته به رسانه‌های روسی گفت که «توافق آتی در مورد احیای برنامه هسته‌ای ایران در وین یکی از مباحث مهم دیدار ولادیمیر پوتین و جو بایدن رئیسان جمهوری روسیه و آمریکا خواهد بود.»
توئیت‌های مکرر اولیانوف با رویکرد مثبت و امیدبخش درباره نهایی شدن مذاکرات نیز شاهدی دیگر بر این تلاش روسیه است. او دیروز هم در صفحه توئیترش نوشت: «دور جاری (دور پنجم) این مذاکرات احتمالا دور پایانی خواهد بود و فعلا برنامه‌ای برای دور ششم مذکرات در کار نیست.»
با این حال هنوز گمانه‌زنی‌ها مردد و بلاتکلیف هستند؛ برخی راه را دشوار و طولانی می‌دانند و معتقدند که این احیای برجام به عمر دولت روحانی قد نخواهد داد و برخی دیگر نسبت به آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند.
استریت تایمز دیروز در تحلیلی درباره گفت‌وگوهای وین نوشت: «اگر توافقی انجام شود، ایالات متحده احتمالاً تحریم‌های مربوط به بخش‌های نفتی، بانکی و حمل و نقل ایران را کاهش می‌دهد.»
این رسانه اما بلافاصله ادامه داد که «البته مشخص نیست این اتفاق در چه حدی یا با چه سرعتی انجام می‌شود.» شبکه سعودی العربیه نیز دیروز به نقل از «منابع دیپلماتیک» اعلام کرد که دور پنجم مذاکرات وین به احتمال زیاد دور آخر نخواهد بود.
سایه سنگین انتخابات
سایه انتخابات بر سر این مذاکرات نیز بر تردیدها درباره آن افزوده است. بعضی تاکید می‌کنند که دولت با توجه به نزدیک شدن به پایان عمرش می‌کوشد تا هرچه سریع‌تر این مذاکرات را به نتیجه برساند و برخی دیگر مانند عباس عبدی معتقدند که «دولت روحانی چندان ذی‌نفع در حل این بحران نیست، حتی به لحاظ ظاهر حل این مشکل به زیان آن نیز هست، زیرا با حل شدن مسأله و بازگشت ایالات متحده به برجام امکان فروش نفت و دسترسی به پول و نیز آزادی مبادلات تجاری و... فراهم می‌شود و این به نفع دولت بعدی است تا قدری وضع معیشت مردم را سر و سامان دهد و با توجه به وضعیت پیش‌آمده برای انتخابات به نظر می‌رسد که نتیجه آن از پیش روشن است و گروهی که سر کار می‌آیند می‌خواهند علیه دولت موجود حرف بزنند، در نتیجه منطقی نیست که این دولت بذری را بکارد که ثمره آن علیه خودش و به سود دولت بعدی باشد که مخالف قسم خورده این دولت است.»
به هر حال با مجموع این شرایط باید گفت که توافق در مذاکرات وین در کماکان در وضعیت گرگ و میش و مبهم است و محصور در این ابهامات، گاه خود را در دسترس و گاه فرسنگ‌ها دور می‌نماید.
دیدگاه تان را بنویسید