یکصدایی ائمه جمعه در صحنه سیاست خارجی؛
خط و نشان‌های تند علیه مذاکره
محبوبه ولی
چه کسی می‌تواند بگوید شش ماه دیگر ایران و آمریکا مذاکره خواهند کرد یا نه؟ چه کسی می‌تواند بگوید بعد از ورود بایدن به کاخ سفید، روابط دو کشور به چه سمت و سویی خواهد رفت؟ دستگاه دیپلماسی کشور و حتی مقامات ارشد نظام در این مورد صبر پیشه کرده‌اند تا ببینند در آینده چه رخ خواهد داد.
در مقابل اما تریبون نماز جمعه، بلندگوی خط و نشان‌های تند و شمشیر کشیدن برای سیاستی شده است که هنوز تصمیم‌گیری درباره آن زود است. کسی فکرش را نمی‌کرد که پس از افزون بر سه دهه مرگ بر آمریکا گفتن و اشغال سفارت آمریکا و خصومت‌های بسیار، دو کشور با هم بر سر میز مذاکره بنشینند.
اما این اتفاق افتاد و تیرماه 1394 به برجام منجر شد. همان زمان تمام ائمه جمعه‌ای که پیش از آن چنین تیغ تیز انتقاد خود را به روی مذاکره با آمریکا می‌کشیدند، متفق‌القول از آن حمایت کردند.
خطبه‌های نماز جمعه، خطبه‌های عبادی - سیاسی است و خطیب جمعه نیز از این حیث به روشنگری سیاسی می‌پردازد؛ اما نکته اینجاست که روشنگری سیاسی درباره موضوعی که هنوز روشن نیست (تصمیم نظام درباره مذاکره با دولت بایدن) بیشتر رنگ و بوی سیاسی‌کاری دارد تا روشنگری سیاسی
زمستان سال 92، زمانی که مذاکرات برجام در حال انجام بود، شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سراسر کشور با بیان اینکه «مذاکره با آمریکا مطالبه و خواست مردم کشور بود»، اعلام کرد: «نظام به این خواسته مردمی پاسخ مثبت داد و به دولت جدید این فرصت را داد تا مذاکرات را دنبال کند. از نظر نظام جمهوری اسلامی ایران این مذاکرات مورد تایید است و نباید در این خصوص کاسه داغ‌تر از آش شد.»
همان زمان رسانه‌ها «حمایت یکپارچه ائمه جمعه از مذاکره با آمریکا» را تیتر کردند و نوشتند: «به نظر می‌رسد گروه‌های مختلف سیاسی بعد از دفاع مقام معظم رهبری از تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، پا به میدان گذاشته و در تلاشند روی ریل حمایت رهبری حرکت کنند. پیرو این تصمیم، ائمه جمعه سراسر کشور دیروز در خطبه‌های نماز جمعه به صورت یکپارچه از این مذاکرات حمایت کردند.»
دوگانه «با دولت» یا «علیه دولت»
بدین ترتیب و با عنایت به شواهدی از این دست می‌توان به یقین گفت که اظهارات و مواضع ائمه جمعه، در جهت مواضع مقامات ارشد نظام است اما نکته اینجاست که در مورد مذاکره با آمریکا در دولت جو بایدن، خود نظام و مقامات ارشد آن نیز تصمیم قطعی را به آغاز ریاست جمهوری رئیس‌جمهور جدید آمریکا و مشاهده رفتار او موکول کرده‌اند. با این حال ائمه جمعه پا را فراتر گذاشته و سرسختانه درباره مذاکره پیش‌داوری می‌کنند؛ غافل از آنکه عالم سیاست سیال است و نه جامد.
نکته دیگر دوگانگی است که اظهارات آنها درخصوص سیاست خارجی کشور ایجاد می‌کند. در شرایطی که رئیس دستگاه دیپلماسی کشور، یعنی محمدجواد ظریف، آینده توافق هسته‌ای و مسائل دیگر از جمله مذاکره را منوط به رفتار و اقدامات آمریکا در دولت بعدی کرده است و حسن روحانی، رئیس‌جمهوری نیز صریحا اعلام کرد که «هر کجا ببینیم شرایط برای لغو تحریم آماده است، استفاده می‌کنیم»، اظهارات ائمه جمعه ایجاد دودستگی و شکاف در جامعه و ایجاد تقابل با دولت قانونی کشور است.
قطعا گفته می‌شود که خطبه‌های نماز جمعه، خطبه‌های عبادی - سیاسی است و خطیب جمعه نیز از این حیث به روشنگری سیاسی می‌پردازد؛ اما نکته اینجاست که روشنگری سیاسی درباره موضوعی که هنوز روشن نیست (تصمیم نظام درباره مذاکره با دولت بایدن) بیشتر رنگ و بوی سیاسی‌کاری دارد تا روشنگری سیاسی.
موضع مشترک دو خطیب سرشناس
از این دست مواضع نیز کم از تریبون‌های نماز جمعه به گوش نمی‌رسد. احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران در همین جمعه گذشته به بیان این مواضع پرداخت و گفت: «سیاست ایران در این باره نفی مذاکره و مرگ بر آمریکاست زیرا ترامپ و بایدن در انجام جنایت یکسان هستند ضمن اینکه کلید حل مشکلات اقتصادی در داخل، مدیریت جهادی و قطع امید از بیگانگان است.»
او ادامه داد: «به نظر می‌رسد از سیاست‌های آمریکا در صورت جابه‌جایی قدرت این است که برخی از تحریم‌های ظالمانه سطحی را بردارند و قهراً تغییر مختصری در معیشت مردم به وجود بیاید؛ با همین آبنبات دهان بعضی‌ها را شیرین کنند و جاده را برای مذاکرات بعدی صاف کنند.»
خاتمی دو روز قبل‌تر در مراسم رونمایی کتاب «شاخص‌های مکتب شهید سلیمانی» هم گفته بود که مذاکره با آمریکا جواب نداده و نمی‌دهد و راه درست، راه نفرت از آمریکاست.
احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد نیز معمولا در این هفته‌ها، بخش قابل توجهی از خطبه‌های خود را به عدم مذاکره با آمریکا اختصاص می‌دهد. او در یکی از همین خطبه‌ها ضمن اینکه مذاکره با آمریکا را عامل بدبختی کشور عنوان کرد، گفت: «می‌گویند تنها راه‌حل تحریم‌ها مذاکره با آمریکاست؛ با آمریکا مذاکره کنیم که بدبخت شویم؟»
در شرایطی که سیاست کلی دولت، آینده توافق هسته‌ای و مسائل دیگر از جمله مذاکره را منوط به رفتار و اقدامات آمریکا در دولت بعدی کرده است، اظهارات ائمه جمعه ایجاد دودستگی و شکاف در جامعه و ایجاد تقابل با دولت قانونی کشور است
طعنه‌های سنگین به رئیس دولت
گذشته از این دو خطیب سرشناس، ائمه جمعه در نقاط دیگری از کشور نیز بیان تندی علیه مذاکره دارند. حجت‌الاسلام اسماعیل شامحمدی، امام جمعه فریدونشهر در خطبه‌های نماز جمعه همین دو روز پیش، با اظهار تعجب از برخی مسئولان که همچنان دم از مذاکره با آمریکا می‌زنند و در بین مردم امید گشایش اقتصادی با مذاکره با آمریکا را گسترش می‌دهند، تأکید کرد: «استقرار بایدن و انتقال قدرت به وی تا بهمن ماه به طور خواهد انجامید و در آن زمان کشور وارد پروسه انتخابات شده است و دیگر فرصتی برای این دولت برای مذاکره با آمریکا باقی نخواهد ماند.»
او همچنین این بیانات رهبر معظم انقلاب را یادآوری کرد که در سال ۱۳۸۱ فرمودند: «کسانی که دم از مذاکره با آمریکا می‌زنند، یا از الفبای سیاست چیزی نمی‌دانند، یا الفبای غیرت را بلد نیستند؛ یکی از این دو تاست.»
شاهد مثال دیگر نماز جمعه شهر کرج و امام جمعه آن است که در خطبه مکتوب این هفته خود به موضوع مذاکره با آمریکا پرداخت و نوشت: «کسانی که با بیان فریبکارانه و بزک کرده توصیه هضم شدن در هاضمه جهانی و نظام سلطه را می‌دهند، با استقلال کشور و آزادی ملت ایران سر ستیز دارند.»
به نظر می‌رسد خطبه او کنایه‌ای به حسن روحانی، رئیس‌جمهوری نیز بود. حسن روحانی چهارشنبه گذشته در جلسه هیأت دولت با بیان اینکه «هر کجا ببینیم شرایط برای لغو تحریم آماده است استفاده می‌کنیم،» تاکید کرد که «هیچ کس حق فرصت‌سوزی ندارد.»
خطیب جمعه کرج نیز با اشاره‌ای تلویحی به این اظهارات، گفت: «سیاست کلى نظام توسط رهبر معظم انقلاب تنظیم مى‌شود و تا آنجا که در بیان ایشان دیده‌ایم این بوده که مکرر در مکرر بحث مذاکره و تعاملی که منافع ملی و استقلال ملت را از بین ببرد را فرصت نمی‌دانند و اینگونه مذاکرات را منتفی می‌دانند. لذا عده‌ای برای جبران خرابی‌هایی که داشته‌اند با دو قطبی‌سازی‌های کاذب و تمسک به عباراتی مثل فرصت‌سازی و فرصت‌سوزی و... زمینه‌سازی برای از بین بردن استقلال و تن دادن به ذلت را فراهم نکنند.»
بدین ترتیب به نظر می‌رسد، گرچه وزارت امور خارجه دولت سکاندار سیاست خارجی کشور است، اما گروه‌های مختلفی همچون ائمه جماعات هستند که مواضعشان در تعارض جدی با دستگاه دیپلماسی کشور است و از این حیث تکثر عوامل تاثیرگذار بر سیاست خارجی کشور، قابل تامل است.
دیدگاه تان را بنویسید