آنم آرزوست!
مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران با اشاره به مراجعه بیش از ۲۵ هزار تهرانی به‌دلیل نزاع در سه ماهه نخست امسال گفت: میزان نزاع در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲ درصد افزایش داشته است. وی خاطرنشان کرد: از تعداد کل مراجعین نزاع در سه ماهه امسال ۱۵ هزار و ۸۶۷ نفر مرد و ۹ هزار و ۱۳۸ نفر زن بوده‌اند. تازه این آمار بیانگر نزاع‌ها و درگیری‌هایی است که به پزشکی قانونی کشیده شده است و به یقین میزان تنش و نزاع‌‌هایی که روی داده و به پزشکی قانونی ارجاع نشده است بسیار بیش از این است.
در نگاه نخست شاید بتوان به راحتی از کنار این موضوع گذشت و آن را چندان مهم ندانست یا این طور تلقی کرد که این جور اتفاقها ممکن است در هرجایی از جهان روی دهد و «این ماه تنها به شهر تهران نو نشده است». اما این خبر علاوه بر ریشه‌های روانشناختی و فرهنگی که باید در جای خود به آن پرداخته شود عاملی هشداردهنده در خصوص کاهش سرمایه‌های اجتماعی در کلان‌شهر بزرگی همچون تهران است و چنانچه سایر شهرهای بزرگ کشور هم مطالعه شود به یقین وضعیت آنها نیز بهتر از تهران نخواهد بود.
سرمایه اجتماعی منبعی است شامل قواعد ارزشی، اخلاقی، رفتاری که رفتار افراد را مقید میکند تا در گروه های مختلف اجتماعی با هم به تعامل، مبادله و تصمیمگیری بپردازند. در واقع سرمایه اجتماعی نوعی چسب است که در عین حال که باعث ایجاد همبستگی و انسجام میان اجزای مختلف جامعه و افراد می‌شود، مناسبات میان نهادها، موسسات، سازمانها و روابط میان‌فردی را به هم پیوند داده و آن را قوام می‌بخشد، مضاف بر آن نوعی روغن نیز هست که باعث تسهیل این روابط نیز می‌شود و میزان اصطکاک و تنش را در میان لایه‌های مختلف جامعه کاهش می‌دهد. به بیان دیگر سرمایه اجتماعی مجموعه‌ای از هنجارها، ارزشهای غیررسمی، قواعد عرفی و تعهدات اخلاقی است که رفتارهای متقابل افراد در چهارچوب آنها شکل می‌گیرد و موجب تسهیل روابط اجتماعی افراد می‌شود و معمولاً به افزایش همکاری و مشارکت اجتماعی افراد می‌انجامد. اعتماد میان مردم با مردم، اعتماد میان مردم و مسئولان و اعتماد و انسجام میان مسئولان با مسئولان از یکسو، میزان مشارکت و همیاری مردم و مسئولین در جهت پیشبرد اهداف و برنامه‌های توسعه در کشور از سوی دیگر جملگی عوامل بسیار مهمی هستند که زمینه‌های رشد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه را فراهم کرده، و می‌توان مجموع این عوامل را در کنار هم سرمایه اجتماعی نامید. از این منظر سرمایه اجتماعی مهمتر از سرمایه اقتصادی و حتی سیاسی است.
اما نشانه‌های هشداردهنده‌ای مشاهده می‌شود که حاکی از کاهش شدید سرمایه اجتماعی در جامعه است، افزایش میزان مصرف مواد مخدر، افزایش رو به رشد جرایمی که عنصر عمد در آن نقش اساسی دارد ازجمله خبری که در صدر این مقال ذکر شد، افزایش میزان خودکشی و طلاق در جامعه، افزایش تعداد چک‌های برگشتی در جامعه جملگی بیانگر آن است که میزان سرمایه اجتماعی در کشور و به ویژه در شهرهای بزرگ نظیر تهران به شدت رو به کاهش است. این کاهش سرمایه خود را به وضوح در رفتار و گفتار مردم نشان می‌دهد، هرروز شاهد تخلفات رانندگی هستیم که میزان و مقدار آن رو به افزایش است، هرروز شاهدیم تعداد موتورسورانی که هیچ قانونی را رعایت نمی‌کنند بیشتر می‌شود حتی برخوردهای پلیس هم جوابگوی تخلفات آنها نیست، هرروز شاهدیم یکی از اطرافیان ما از بی‌محل بودن چکی که بایت معامله‌ای دریافت کرده است می‌نالد و شاید بتوان بر این فهرست بسیار افزود. تمام اینها نشان‌دهنده آن است که ما مردمان به هم اعتماد نداریم. به همین دلیل است که هزینه مبادله میان ما مردم بالارفته است و روابط مبتنی بر اعتماد به سختی و به ندرت میان افراد جامعه برقرار می‌شود. این وضعیت میزان مشارکت و همیاری را در جامعه به شدت کاهش می‌دهد. به همین دلیل است که هیچ پویشی برای مثلا کاهش مصرف آب یا برق در شهرهای بزرگ به اصطلاح «پا نمی‌گیرد»، یا مردم به درخواست دولت برای کمک به کنترل بازار ارز و طلا پاسخ مثبت نمی‌دهند، یا تعداد ثبت‌نام کنندگان دریافت یارانه به رغم آن همه تبلیغ و درخواستی که از مردم شد هیچ‌گاه کاهش پیدا نکرد و معدود کسانی هم که از این کار انصراف داده بودند بعدا پشیمان شدند و به قافله عظیم یارانه بگیران پیوستند.
در بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، طلاق، پرخاشگری، ضرب و جرح، وفور چک‌های بی‌محل، افزایش پرونده‌های کیفری در محاکم قضایی، تجاوز و نمونه‌های دیگر می‌توان عواملی نظیر بی‌قیدی به قواعد اخلاقی، بی‌توجهی به قوانین، دروغگویی، عدم امید به آینده و نظایر اینها را مشاهده کرد که تمام آنها گویای یک واقعیت است: هیچ چیز در شرایط حاضر برای کشور مهمتر و حیاتی‌تر از سرمایه اجتماعی نیست.
جوامعی که در آن سرمایه اجتماعی بالاست به این مفهوم است که رابطه میام مردم با مردم، مردم با مسئولین و مسئولین با یکدیگر حسنه است و این جامعه به شدت مستعد توسعه خواهد بود زیرا مشارکت‌های اجتماعی به سهولت شکل می‌گیرد و منجر به همکاری و همیاری می‌شود. جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تمام مشکلاتی که پیش رو دارد، اعم از مشکلات اقتصادی، کمبود آب، میزان بالای اسراف در حوزه‌های گوناگون، مقابله با زورگویی‌های آمریکا، آلودگی هوا و هرآنچه بتوان نام بحران و مشکل بر آن نهاد بیش از هرچیز دیگر به سرمایه اجتماعی و مشارکت‌های اجتماعی و همیاری احتیاج دارد.
دیدگاه تان را بنویسید