وفاق حسینی

به جرات می‌توان گفت شهادت امام حسین (ع) در کربلا اولین تراژدی تاریخ اسلام است که در حافظه تاریخی مسلمانان جهان به ویژه شیعیان حک شده است و خود را در اشکال و آداب مختلف و حتی عادی‌ترین فعالیتهای روزمره زندگی از آب خوردن گرفته تا مراسمات مختلف نمایان می‌سازد. محرم که از راه می‌رسد شهر و روستا فضای دیگری پیدا می‌کند، حال و هوای شهر عوض می‌شود و مردم در یک مشارکت جمعی و بسیار گسترده حضور خود را در یک عمل اجتماعی که ریشه در مذهب شیعه دارد به نمایش می‌گذارند و با شور و هیجان وصف‌ناپذیری سعی دارند به نوعی در این مشارکت ملی و مذهبی حضور موثری داشته باشند. این حضور آنقدر گسترده و وسیع است که تقریبا بسیاری از اقداماتی که تا پیش از این متولی دولتی و حکومتی داشت خلع می‌شوند و این مردم هستند که زیر بیرق امام سوم شیعیان زمام برخی امور را به دست می‌گیرند. فضای بصری شهرها و روستاها که تا پیش از این به دست نهادهای مربوطه در شهرداری‌ها و سایر سازمانها بود و آنها بودند که تعیین می‌کردند کجای در و دیوار این شهر پوستر و تابلو و شعار نصب شود، حالا به دست مردم و با سلایق و خلاقیت‌های خاص مردمی سیاهپوش می‌شود، سیاستگزاری‌های دولتی، سیاسی و امنیتی در این ایام مردمی می‌شود، اگر تا پیش از این نسبت به حضور مردم و تجمعات حساسیتی وجود داشت در این روزها تجمعات گسترده مردمی و مذهبی در گوشه‌گوشه شهر برگزار می‌گردد حتی برخوردهایی که در شرایط عادی با دستفروشان و بخشی از جامعه که کار و کسب خُرد شبانه دارند نیز به طور کامل رنگ می‌بازد و حتی فراتر از این مردم در بخشهایی از شهر و در بافتهای محلی تردد و عبور و مرور ترافیک را خود به عهده می‌گیرند. حضور کمرنگ پلیس در روزهای عاشورای و تاسوعای حسینی و اداره امور به دست شهروندان به خوبی گواه این مدعاست.

نیروی عظیم مردمی حول محور مراسم محرم با قدرت تمام قواعد سیاسی، اقتصادی و شهری را به هم می‌زند و تکثر موجود در شهرها زیر لوای پرچم حسینی به وحدت تبدیل می‌شود.  این امر به خودی خود نشان‌دهنده و اثبات‌کننده نیرو و انرژی بسیار عظیم مردمی نهفته در آیین محرم است. امروز هر کس در هر کوی و برزن بر اساس اعتقاد و نیت و سلیقه خود می‌تواند هیات، تکیه، چایخانه و ایستگاه صلواتی برپا کند بدون آنکه نیازی به مجوز داشته باشد و از این فراتر خود را ملزم به رعایت قواعد رسمی هم نمی‌داند. به این ترتیب است که امام حسین (ع)  نیرو و توان مردمی خود را به رخ سیاست، اقتصاد و جامعه می‌کشد.

نکته بسیار مهم و حیاتی که نباید از آن مغفول ماند آن است که تمام این تحولات و رویدادها با تمام تنوعات و خلاقیت‌هایی که در متن و بطن آن مشاهده می‌شود در یک بستر و قالب فرهنگی رخ می‌نمایاند و زبان بیان و بروز و ظهور این قالب فرهنگی، مذهب است. مذهب و علاقه مردم به آیین‌های مذهبی به ویژه در ماه محرم به نمایندگی از فرهنگ با تمام تنوعات و طیف گسترده‌ای که دارد شهر را در آغوش خود می‌گیرد و کمی از دردها و آلام آن می‌کاهد و بر زخمهای ریز و درشت آن مرهم می‌نهد. شور و حال مردم و اشتیاق آنها برای حضور در این مراسم باشکوه به خوبی بیانگر آن است که تشیع همچنان در بنیادی‌ترین هسته مرکزی فرهنگ جامعه ایرانی ریشه دارد.   

عظمتی که عزاداری‌ها در روز عاشورا پیدا می‌کنند، مبتنی بر یک وفاق اجتماعی و دینی است، مراسم عاشورا می‌توانست برای یک گروه خیلی دیندار باشد، اما اینطور نیست و برای همگان است. همه آدم ها به نحوی از انحا درگیر این ایام می‌شوند و فرهنگی که پشت آن است حضور همه اقشار مردم را ترویج می‌دهد و تنها دینداران را دعوت نمی‌کند. از این منظر محرم و عاشورا برای ایرانیان مانند نوروز یک منطق مشترک دارد که جهات آن با یکدیگر متفاوت است. در نوروز همه گروه‌ها و قشرهای اجتماعی، دیندار و کم دین، طبقه بالا و پایین حضور دارند. در مراسم عاشورا هم دقیقا همین اتفاق روی می‌دهد و  محرم را برای بسیاری از ایرانیان به یک پدیده ملی تبدیل می‌کند. ماهیت و ذات این پدیده، دینی است اما برای مردم صرفا یک پدیده دینی نیست بلکه یک پدیده ملی، اجتماعی، فرهنگی و دینی است و به همین دلیل است که ظرفیت، توان و نیروی بسیار عظیمی در خود نهفته دارد. در این ایام هر کس با هر شکل و طریقی در مراسم‌های عزاداری شرکت می‌کند و انسان در این دوران با انواع عزاداری‌ها و نذورات و حتی ابزار و آلات متنوع عزاداری روبه رو می‌شود.

 بنابراین محرم یک ظرفیت فرهنگی بسیار عظیم است که متاسفانه در مدیریت کلان جامعه از آن به درستی استفاده نمی‌شود. کمک به یکدیگر، گذشت و فداکاری در این روزها خود را نشان می‌دهد و این همان حلقه مفقوده جامعه ماست که در این روزهای سخت به شدت به آن نیاز داریم اما متاسفانه این ظرفیت دیده نمی شود و از آن به درستی استفاده نمی‌شود.