روند لوکس شدن نیازهای اولیه شهروندان ادامه دارد؛
کاهش ۹۰ درصدی مصرف گوشت قرمز از زمان جنگ تا امروز
نسرین هزاره مقدم
«سرانه مصرف گوشت قرمز» شاخصی‌ست که نشان می‌دهد هر فرد به طور متوسط در سال چقدر گوشت قرمز مصرف می‌کند. طبق اعلام فائو در سال ۲۰۲۲ سرانه مصرف گوشت قرمز برای هر ایرانی ۶ کیلوگرم است. این داده‌ها نشان می‌دهد سرانه مصرف سالانه کویت بیش از ۶۷ کیلوگرم برای هر نفر، امارات بیش از ۶۲ کیلوگرم و عربستان حدود ۵۴ کیلوگرم است. براساس این داده‌ها در فلسطین نیز میزان مصرف گوشت مردم ۲۲.۹ کیلوگرم در سال است.
آمارهای دیگر از پایین آمدن این شاخص در کشور تا مرز ۴ کیلوگرم در سال خبر می‌دهد یعنی هر ایرانی به طور متوسط سالی ۴ کیلو گوشت قرمز مصرف می‌کند. این اعداد، متوسط مصرف کشوری‌ست که از طریق میانگین‌گیری نرمال مصرف دهک‌های درآمدی مختلف به دست آمده و به معنای مصرف سرانه گوشت کارگران نیست. به این معنا که طبقات برخوردار (همان یک درصدی‌ها) مصرف بسیار بالاتری دارند که متوسط‌گیری آن با مصرف بسیار پایین کارگران، نهایتاً عددی بین ۴ تا ۶ کیلوگرم در سال می‌شود و قطعا مصرف سرانه گوشت مزدبگیران بسیار پایین‌تر از این ارقام است.
هزینه بالای تامین گوشت قرمز برای حداقل‌بگیرها
اگر یک خانواده کارگری را چهار نفره در نظر بگیریم، سرانه چهار کیلویی یعنی این خانواده باید در سال ۱۶ کیلوگرم گوشت بخرد و به عبارتی، ماهی تقریباً یک کیلو و ۲۵۰ گرم گوشت قرمز در سبد خرید خانواده.
به سراغ دو کارگر حداقل‌بگیر، یکی شاغل و دیگری بازنشسته رفتیم تا مشخص شود آیا این کارگران قدرت خرید این میزان گوشت قرمز را دارند یا خیر؟ «براتی» بازنشسته کارگری می‌گوید: ماه‌های پیاپی می‌شود که ما گوشت قرمز نمی‌خریم. هر ماه در نهایت چند کیلو گوشت مرغ می‌خریم و والسلام. مدت‌هاست که گوشت قرمز از سبد خرید ما حذف شده و حتی گوشت چرخ‌کرده هم این اواخر به خاطر گرانی کنار رفته است.
یک کارگر حداقل‌بگیر شهرداری نیز با ماهی هفت میلیون تومان حقوق و دو فرزند محصل در خانه، بر روایت سالی ۱۶ کیلوگرم خرید گوشت قرمز مهر تایید نمی‌زند. او می‌گوید: در سال نهایتاً چهار تا پنج کیلو گوشت قرمز می‌خریم.
آمار نشریه بانک مرکزی نشان می‌دهد سرانه مصرف گوشت خانوار شهری از ۱۷۰ کیلو در سال‌های جنگ تحمیلی به 16 تا 24 کیلوگرم در سال 2022 میلادی کاهش یافته است
او می‌افزاید: مصرف گوشت ما در صورت امکان فقط مرغ است و گاهی و فقط گاهی ماهی. گوشت برای ما تبدیل به کالایی لوکس شده است. نه فقط گوشت که میوه و سبزیجات هم لوکس شده و دانه‌ای و با دقت خریداری می‌کنیم.
برای اینکه بدانیم افول مصرف گوشت و مواد غذایی مغذی در سبد مصرف خانوارهای ایرانی به خصوص فرودستان تا چه حد نسبت به دهه‌های گذشته، افول کرده است به صفحه ۵۰ شماره ۱۷ نشریه روند که نشریه علمی- تخصصی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است، رجوع می‌کنیم. در جدول مندرج در این نشریه سرانه مصرف اقلام خوراکی را در 10 سال از ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۲ نشان می‌دهد. آمار این نشریه نشان می‌دهد سرانه مصرف گوشت خانوار شهری از ۱۷۰ کیلو در سال ۱۳۶۳ (اوج جنگ) به 16 تا 24 کیلوگرم (4 تا 6 کیلو مصرف سرانه ضربدر تعداد 4 نفر به عنوان متوسط تعداد خانوار) در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.
البته این کاهش از همان دهه ۶۰ آغاز شده است. طبق آمار این نشریه سرانه مصرف گوشت قرمز ار ۱۷۰ کیلو در سال 1363 و طی بازه زمانی 10ساله به ۷۸ کیلو در سال 1372 رسیده اما نقطه عطف و زمان اوج این کاهش در میانه دهه ۹۰ شمسی است و بالاترین شیب کاهش متعلق به سال ۹۷ است. شواهد آماری نشان می‌دهد که مشخصاً نیمه سال ۱۳۹۷، از نظر شدت تورم، یک نقطه چرخش برای اقتصاد ایران بوده به‌گونه‌ای‌که نظام تورمی از یک تورم نسبتا ثابت بالا (در حدود ۲۰درصد) به یک تورم فزاینده تغییر وضعیت داده است.
رکوردشکنی تورم خوراکی‌ها در سال 1401
اما سال ۱۴۰۱ سال شتاب بی‌سابقه شاخص‌های تورمی است. در تاریخ اقتصاد مدرن ایران، فقط شش بار (در شش ماه) تورم نقطه به نقطه بالای ۵۰ درصد داشته‌ایم که چهار ماه آن در ۱۴۰۱ رخ داده است. در سال جاری، تورم نقطه به نقطه یا میزان افزایش قیمت در طول یک سال منتهی به ماه مشخص، به طور خاص در حوزه خوراکی‌ها، رکوردشکن بوده است. ماه‌های آبان و آذر و دی ۱۴۰۱، سه ماهی هستند که تورم نقطه به نقطه خوراکی آنها بالاتر از ۶۰درصد بوده و این شاخص در دی ماه به نزدیک ۷۰درصد رسیده است! در این شرایط عجیب نیست که میزان مصرف گوشت از ۱۷۰ کیلوی دهه 60 به ۶ یا ۴ کیلو رسیده است و اصلا عجیب نیست که مصرف سرانه گوشت کارگران به سالی دو کیلو یا کمتر رسیده و همان‌طور که آن کارگر ساده شهرداری می‌گوید «نه تنها گوشت قرمز، بلکه سبزیجات و پیاز هم برای کارگران به مواد غذایی لوکس تبدیل شده است...».
وقتی کارگران برای کل خانواده در سال ۴ کیلو گوشت قرمز نمی‌خرند، معلوم نیست جدول رشد یک فرزند خانواده کارگری به چه شکلی خواهد بود و آنها چطور باید پروتئین‌ها و ویتامین‌های مورد نیاز رشد و سلامت خود را تامین کنند
قلب واقعیت‌ها برای توجیه ناتوانی‌ها
هر ایرانی در زمانی نه چندان دور، ماهی بیش از ۱۰ کیلو گوشت قرمز مصرف می‌کرده (۱۷۰ کیلوی سرانه سالانه را بر ۱۲ ماه سال تقسیم کنیم به همین عدد می‌رسیم) ولی حالا، ماهی نیم کیلو هم مصرف ندارد! این یعنی اوج روند لوکس‌سازی یک کالای اساسی اما مسئولان امر، خلاف این را ادعا می‌کنند. دوازدهم بهمن ماه «حسین دماوندی‌نژاد» معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، مقام مسئولی که باید بتواند اقلام اساسی مورد نیاز مردم در زمینه تولیدات دامی را با قیمت مناسب فراهم کند، ادعا کرد: «گوشت گوسفندی در دنیا کالای لوکس است ولی در فرهنگ ما علاقه بسیاری به گوشت گوسفند وجود دارد. گوشت گوسفندی در کشور ما درگیر اقتضائات فصل است ولی گوشت گوساله این‌گونه نیست».
«فرامرز توفیقی» فعال کارگری در این رابطه می‌گوید: چیزی که بیش از همه آزاردهنده است، اظهارنظرهای نسنجیده و نپخته برخی مسئولان است. چطور ادعا می‌کنند گوشت گوسفندی در دنیا لاکچری است و در ایران چون سنت مصرفی دارد، قیمتش بالاست! وی باید بداند در ایران فقط گوشت گوسفندی گران نیست. گوشت گوساله و بز و گاو هم به همان شدت گران است. توضیح بدهد که مردم چطور باید نیاز به گوشت قرمز را تامین کنند؟ پیشنهاد می‌کنم معاون تولیدات دامی جناب وزیر، سری به بازار بزند و قیمت‌ها را ببیند بعد اظهارنظر کند!
او ادامه می‌دهد: خط قرمز براساس استانداردهای جهانی، تامین پروتئین‌ها و مواد غذایی ویتامین‌دار برای مردم به قیمت سهل‌الوصول و مناسب برای همه است؛ کاری که باید همین مقام مسئول در زمینه تولیدات دامی انجام دهد. در خیلی از کشورها شیر از آب معدنی ارزان‌تر است و گوشت از خیلی از مواد غذایی دیگر ارزان‌تر است؛ میوه و سبزیجات هم همین‌طور. در بسیاری از کشورها، مصرف گوشت نه تنها لاکچری نیست بلکه جزو ساده‌ترین خریدهای روزمره است. پس با این اظهارات بی‌پایه، فرار از مسئولیت نکنیم. به مردم می‌گویند گوشت گوسفند نخورید، به جایش چی بخورند؟ دیگر دوره نان و پنیر هم گذشته است. پنیر کیلویی بالای 200هزار تومان شده است. به جای این حرف‌ها، یک قدم و فقط یک قدم برای بهبود معیشت مردم بردارند.
«یک قدم برای معیشت» یعنی مردم بتوانند سبزی و میوه را با خیال راحت بخرند. «یک قدم برای معیشت» یعنی گوشت قرمز به این سادگی از سفره‌های فرودستان حذف نشود. وقتی کارگران برای کل خانواده در سال ۴ کیلو گوشت قرمز نمی‌خرند، معلوم نیست جدول رشد یک فرزند خانواده کارگری به چه شکلی خواهد بود و آنها چطور باید پروتئین‌ها و ویتامین‌های مورد نیاز رشد و سلامت خود را تامین کنند.
دیدگاه تان را بنویسید