تشکیل دولت آتی عراق وارد چالشی جدید شد؛
رقابت‌های درون‌ائتلافی با بازیگران شیعی
رامین پرتو
ششمین انتخابات پارلمانی عراق پس از دوره‌ای طولانی از گمانه‌زنی‌ها، چشم‌انتظاری‌ها و تنش‌های سیاسی، سرانجام سه‌شنبه هفته گذشته برگزار و نتایج اولیه آن اعلام شد؛ به گونه‌ای که با مشارکت ۵۶ درصدی، بیش از ۱۲ میلیون عراقی پای صندوق رأی رفتند تا آینده سیاسی کشورشان را رقم بزنند؛ انتخاباتی که از نگاه بسیاری از ناظران، آزمونی برای تحکیم هویت ملی و تعیین سرنوشت دولت آینده در برابر فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی بود. در این دور از انتخابات، نتایج به‌طرز قابل توجهی بر وزن فزاینده گروه‌های شیعی، به‌ویژه ائتلاف‌های نزدیک به چارچوب هماهنگی تأکید داشت.
بر اساس گزارش‌ها ائتلاف بازسازی و توسعه به رهبری محمد شیاع السودانی با کسب ۴۵ کرسی و بیش از ۱.۳ میلیون رأی، صدرنشین شد. اما آنچه این انتخابات را متفاوت کرد، نه صرفاً پیروزی جریان السودانی، بلکه شکاف‌های جدید در میان جریان‌های رقیب شیعی و سنی و نیز تحول در وزن احزاب کُرد بود. ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی با کسب ۳۰ کرسی، همچنان به عنوان یک بازیگر مهم در صحنه سیاسی باقی ماند و نشان داد که برنامه‌های وی برای بازگشت به مرکز قدرت همچنان فعال است.
در میان اهل سنت، این‌بار نتیجه متفاوتی رقم خورد. حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی با ۲۷ کرسی قدرت‌نمایی کرد، در حالی‌که ائتلاف عزم به رهبری مثنی السامرائی نیز با ۱۶ کرسی، جایگاه خود را به عنوان نیروی مؤثر اهل سنت تثبیت نمود. این تنوع سیاسی در کنار مشارکت بیشتر جریان‌های نظامی ـ سیاسی مانند عصائب اهل‌الحق و بدر، بر وزن سیاسی نیروهای نزدیک به محور مقاومت افزود و ائتلاف شیعیان را به بیش از ۱۸۰ کرسی رساند.
چارچوب هماهنگی شیعیان:
رهبری بی‌رقیب یا ائتلافی شکننده؟
با پایان انتخابات و اعلام نتایج اولیه، صحنه سیاسی عراق به‌سرعت وارد مرحله جدیدی از رایزنی‌ها شد. چارچوب هماهنگی شیعیان، با دست بالا در پارلمان، نخستین طرفی بود که وارد گفت‌وگوهای تشکیل دولت شد. با این‌حال، تجربه نشان داده که داشتن اکثریت عددی برای تشکیل دولت کافی نیست؛ به ویژه در عراق که کلید سیاست همچنان بر پایه ائتلاف‌های شکننده، توافق‌های پشت پرده و تقسیم سهمیه‌های قدرت استوار است.
با وجود تحولات مثبت در مسیر حاکمیت شیعیان و برتری نیروهای مقاومت در انتخابات، آینده دولت آتی عراق همچنان در گرو مذاکراتی سخت و پیچیده است و محمد شیاع السودانی با تمام تجربه و کارنامه‌ای که دارد، برای حفظ جایگاه خود باید در جبهه داخلی در برابر برخی رقبای هم‌جبهه‌ای و در جبهه بیرونی در برابر فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی بجنگد
در این مرحله، نوری المالکی و متحدان او همچون هادی العامری و قیس الخزعلی خود را برتر از دوره‌های قبل می‌بینند و تحلیلگران از سه مؤلفه برای جهت‌گیری چارچوب هماهنگی سخن می‌گویند که شامل وزن عددی جدید در پارلمان، پیام رأی‌دهندگان مبنی بر حذف برخی چهره‌های سنتی، و فضایی مبهم که احتمال فشار بر روند انتخاب نخست‌وزیر را کاهش می‌دهد، خواهد شد. در چنین فضایی، هم سودانی و هم برخی از چهره‌های دیگر در تلاش هستند موقعیت خود را تقویت کنند، اما معادله همچنان پیچیده است.
بسیاری از چهره‌های نامدار مانند ظافر العانی، عدنان الزرفی و سجاد سالم به‌رغم سر و صدای رسانه‌ای، از راهیابی به پارلمان بازماندند. شکست این جریان و پیروزی حشدالشعبی به معنای تقویت جریانات ضدعادی‌سازی با اسرائیل است؛ موضوعی که «ماجد الشویلی» در جمله‌ای خلاصه کرده و گفته که «حشدالشعبی دیگر در امان است» و این پیام به‌وضوح نشان از تغییر جهت افکار عمومی دارد.
آیا السودانی می‌ماند؟
واقعیت این است که محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق اکنون در پیچیده‌ترین نقطه سیاسی دوران خود قرار گرفته است. از یک سو، ائتلاف تحت رهبری او پیروز انتخابات شده و از سوی دیگر، زمزمه‌هایی از انزوای سیاسی وی در نشست‌های اخیر رهبران چارچوب هماهنگی به گوش می‌رسد. حضور نداشتن سودانی در نشست‌هایی مانند دیدار با المالکی، حکیم، المندلاوی و خزعلی، پیام‌هایی نه‌چندان دوستانه را به او مخابره می‌کند؛ پیام‌هایی که نشان می‌دهد بخشی از چارچوب هماهنگی در تلاش است تا گزینه‌ای دیگر را جایگزین او کند.
سودانی گزینه‌ای است که به‌واسطه تجربه اجرایی، ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین مدیریت نسبی سیاست اقتصادی و امنیتی عراق توانسته نگاه بخشی از نخبگان را جلب کند. با این حال، شخصیت‌هایی مانند نوری المالکی در تلاش هستند تا نفوذ خود را در بخش‌های مختلف دولت آینده افزایش دهند و احتمال حمایت از سودانی به شرط امتیازگیری بیشتر وجود دارد. در مقابل، برخی دیگر از گروه‌ها احتمالاً به دنبال معرفی چهره‌ای توافقی خواهند بود، تا از ایجاد شکاف در مرحله حساس تشکیل دولت جلوگیری کنند.
در چنین شرایطی، تردیدی نیست که السودانی انتخاب نخست همه گروه‌ها نیست، اما اگر چارچوب هماهنگی نتواند بر سر گزینه‌ای دیگر به توافق برسد، تمدید نخست‌وزیری او گزینه‌ای منطقی خواهد بود. به‌ویژه که سودانی، در تلاش برای ارتباط با احزاب کردی، سفری به اربیل و دهوک انجام خواهد داد و با بارزانی‌ها در خصوص روابط بغداد و اقلیم رایزنی می‌کند.
در فضای کنونی، مقتدی صدر یا به بازی سیاسی بدون حضور مستقیم در انتخابات بازمی‌گردد و سهم‌خواهی می‌کند، یا بار دیگر مسیر اعتراض‌های خیابانی را پیش می‌گیرد که بسیاری از تحلیلگران معتقدند اگر ائتلاف‌های شیعی نتوانند بر سر تعیین نخست‌وزیر به اجماع برسند، فضای لازم برای تحریک خیابانی مهیاست
سایه صدر بر فراز بغداد
در حالی‌که جریان‌های اصلی در تلاش هستند دولت جدید را شکل دهند، یک پرسش کلیدی همچنان باقی بوده و آن این است که آیا مقتدی صدر بازخواهد گشت؟ صدر که در انتخابات اخیر غایب بود و بسیاری از حامیان او انتخابات را تحریم کردند، همچنان یکی از اصلی‌ترین بازیگران خیابانی عراق است. تجربه سال ۲۰۲۱ نشان داده که صدر در صورت بازگشت به خیابان، توان ایجاد بحران و فلج‌کردن روند سیاسی را دارد. در فضای کنونی، صدر دو مسیر پیش‌رو دارد؛ یا به بازی سیاسی بدون حضور مستقیم در انتخابات بازمی‌گردد و سهم‌خواهی می‌کند، یا بار دیگر مسیر اعتراض‌های خیابانی را پیش می‌گیرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند اگر ائتلاف‌های شیعی نتوانند بر سر تعیین نخست‌وزیر به اجماع برسند، فضای لازم برای تحریک خیابانی مهیا است؛ به‌ویژه که هنوز نارضایتی عمومی از فساد، ناکارآمدی و نبود اصلاحات واقعی در جامعه وجود دارد.
از سوی دیگر، اختلافات درونی بین احزاب شیعی و نیز نزاع دیرینه میان اربیل و بغداد بر سر بودجه و نفت، همچنان به عنوان گره‌هایی باقی مانده‌اند که می‌توانند روند تشکیل دولت را به تعویق بیندازند. برخی منابع نزدیک به چارچوب هماهنگی هشدار داده‌اند که اگر توافقات داخلی با تأخیر مواجه شود، احتمال بروز اختلاف‌های خطرناک و حتی تعلیق روند سیاسی وجود دارد.
چشم‌انداز دولت آینده
آنچه از نتایج انتخابات و تحولات بعدی برمی‌آید، نشانگر آن است که ساختار دولت آینده عراق، ترکیبی خواهد بود از بازیگران منتخب چارچوب هماهنگی شیعیان، به‌علاوه برخی جریان‌های اهل سنت و کُردی. تحلیلگران از شکل‌گیری یک «دولت ائتلافی توافقی» سخن می‌گویند که بر پایه مصالحه میان گروه‌های بزرگ و تقسیم قدرت در وزارتخانه‌ها تشکیل می‌شود. این نوع دولت، می‌تواند به شرط وجود اراده سیاسی و مدیریت چابک، به ثبات نسبی منجر شود، هرچند برخی کارشناسان هشدار داده‌اند که ساختارهای توافقی، احتمال فساد و تقسیم منافع غیرشفاف را افزایش می‌دهد.
در نهایت، با وجود تحولات مثبت در مسیر حاکمیت شیعیان و برتری نیروهای مقاومت در انتخابات، آینده دولت آتی عراق همچنان در گرو مذاکراتی سخت و پیچیده است. محمد شیاع السودانی با تمام تجربه و کارنامه‌ای که دارد، برای حفظ جایگاه خود باید در دو جبهه بجنگد؛ در جبهه داخلی در برابر برخی رقبای هم‌جبهه‌ای و جبهه بیرونی در برابر فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی. اگر سازوکار توافقات به‌درستی عمل کند، سودانی می‌تواند ماندگار باشد، اما اگر شکاف‌ها عمیق‌تر شوند، احتمال کنار گذاشته شدن او نیز جدی است.
لذا دولت جدید عراق، برآمده از انتخاباتی پرشور با مشارکت ۵۶ درصدی مردم، باید در مواجهه با چالش‌ها، به‌ویژه پرونده بازسازی زیرساخت‌ها، امنیت، اقتصاد، و استقلال سیاسی، بیش از پیش به شعارهای اصلاح‌طلبانه خود پایبند باشد و در غیر این صورت، تکرار چرخه ناکارآمدی و اعتراضات مردمی، دور از انتظار نخواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید