گمانه‌ای بر پاسخ مسکو به واشنگتن برای پایان جنگ اوکراین
ترسیم خط‌قرمزها و تهدید هسته‌ای در یک نامه خصوصی!
رامین پرتو
در جدیدترین تحولات مربوط به پرونده اوکراین، مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که روسیه در نامه‌ای خصوصی به ایالات متحده آمریکا شرایط دیرینه خود برای توافق صلح با اوکراین را ارسال کرده است. بر اساس گزارش رویترز، این نامه حاوی تأکید مجدد مسکو بر درخواست برای «کنترل کامل منطقه دونباس شرقی» است؛ یعنی همان مشکلی که از آغاز درگیری مطرح بوده است! نامه خصوصی مسکو که به آمریکا ارسال شده، بار دیگر خواسته‌های روسیه را منعکس می‌کند؛ چراکه مسکو خواستار آن شده که در چارچوب توافق صلح، منطقه دونباس در شرق اوکراین تحت کنترل کامل روسیه قرار گیرد. به عبارت دیگر، درخواست مسکو به نحو آشکاری پیشنهادی که اخیراً از جانب غرب برای «آتش‌بس موقت در خطوط فعلی درگیری» مطرح شده بود را زیر سؤال می‌برد.
از سوی دیگر، واشنگتن و متحدان اروپایی در حال فشار بر این هستند که آتش‌بس فوری در خطوط نبرد فعلی مدنظر قرار گیرد و مذاکرات بعدی بر همان مبنا شکل بگیرد. در این میان گزارش‌ها حاکی از آن هستند که دیدار میان دونالد ترامپ (رئیس‌جمهور آمریکا) و ولادیمیر پوتین (رئیس‌جمهور روسیه) که قرار بود در بوداپست مجارستان برگزار شود، معلق شده است. ترامپ ظاهراً پس از تماس میان وزرای خارجه آمریکا و روسیه، معتقد شده که طرفین هنوز آمادگی «گفت‌وگوی جدی درباره صلح» ندارند و بنابراین برنامه‌ریزی برای نشست را فعلاً کنار گذاشته است.
پیشنهاد اروپایی‌ها برای طرح ۱۲ ماده‌ای پایان جنگ، شامل تضمین‌های امنیتی، بازسازی و روند پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا، در مقابل امتیازدهی به روسیه برای واگذاری قلمرو است و این مدل نشان می‌دهد که اروپا و اوکراین قصد دارند مسیر صلح را «شرطی، چارچوبی و با بازسازی» تعریف کنند و صرفاً توقف جنگ و فراموشی امتیازات مطرح نیست
حال پرسش این است که آیا شروط اعلامی روسیه مورد پذیرش آمریکا و به‌ویژه کی‌یف هستند؟ پاسخ در وضعیت فعلی منفی است؛ چراکه کی‌یف با عهدنامه بین‌المللی و قانون اساسی خود متعهد است که اراضی خود را بدون توافق عمومی واگذار نکند. از سوی دیگر اردوگاه غرب نیز از نظر سیاسی حاضر نیست که «پاداش اشغالگری» به روسیه داده شود؛ به این معنا که قبول کنترل کامل دونباس توسط روسیه معنای «تشویق تجاوزگر» دارد. از سوی دیگر، واشنگتن (و اروپا) با پیشنهاد «آتش‌بس در خطوط کنونی» موافق هستند، اما نه با واگذاری اراضی دونباس به صورت کامل به روسیه و بنابراین موقعیت روسیه دارای شکاف بزرگی با خواسته غرب است. علاوه بر این، حتی خود ترامپ نیز با تغییر موضع‌های مداوم مواجه است؛ به صورتی که نشریه «تایمز هند» نوشته است که ترامپ طی دیدار با زلنسکی، وی را تحت فشار گذاشته که منطقه دونباس را واگذار کند.
بنابراین، به رغم اینکه روسیه تلاش می‌کند که مواضع خود را در قالب «نامه‌ای خصوصی» و پشت درهای بسته به آمریکا ارسال کند، اما به نظر می‌رسد کمکی به پیش‌برد واقعی مذاکرات نخواهد کرد مگر اینکه یکی از طرفین فداکاری اساسی انجام دهد که در این نقطه، واشنگتن و کی‌یف حاضر به آن فداکاری نیستند. از سوی دیگر، روسیه هم هیچ نشانه‌ای نداده که بخواهد درباره این خواسته‌ها عقب‌نشینی کند و در واقع می‌خواهد کنترل کامل دونباس را بخش غیر قابل‌چون و چرای توافق بداند.
خروج روسیه از پیمان هسته‌ای و پیامدهای آن
در بخش دیگری از تحولات، روسیه روز گذشته (چهارشنبه) از پیمانی کلیدی با آمریکا درباره امحای پلوتونیوم تسلیحاتی خارج شده است. توافقنامه مدیریت و امحای پلوتونیوم که در سال ۲۰۰۰ به امضا رسیده بود، با هدف مشترک میان آمریکا و روسیه برای امحا یا تبدیل حداقل ۳۴ تن پلوتونیوم درجه تسلیحاتی اجرایی شد. مسکو دلیل این تصمیم را «تغییرات بنیادین در شرایط استراتژیک»، تحریم‌های آمریکا، گسترش ناتو به سمت شرق و (به تعبیر روسیه) نقض پیمان توسط واشنگتن، دانسته است.
علاوه بر خروج مسکو از این پیمان، روسیه دیروز (چهارشنبه) رزمایش نیروهای هسته‌ای راهبردی خود را با مشارکت زمینی، دریایی و هوایی برگزار کرده که این تحرکات، در کنار شروط صلح سخت‌گیرانه مسکو، حاکی از این هستند که روسیه قصد دارد موقعیت دیپلماتیک و راهبردی خود را به‌عنوان قدرتی بازدارنده بازنمایی کند.
از منظر تحلیلی دو نتیجه اصلی از این تحرکات روسیه می‌توان استخراج کرد؛ نخست، تشویق به عقب‌نشینی غرب است؛ چراکه با خروج از پیمان هسته‌ای و افزایش رزمایش‌های راهبردی، روسیه عملاً درحال نمایش خط قرمزها و هشدارهای خود بوده و این می‌تواند فشار روانی بر واشنگتن و متحدانش برای امتیازگیری بیشتر وارد کند. دومین نتیجه کاهش فضای اعتماد و مذاکرات است. چنین تحرکی به معنای تشدید شکاف میان روسیه و آمریکا است. خروج از پیمانی که نمادی از همکاری کنترل تسلیحات بود، نشان می‌دهد که روسیه از فضای همکاری دیپلماتیک فاصله می‌گیرد و به سمت منازعه استراتژیک می‌رود.
ارسال نامه خصوصی مسکو به آمریکا، بار دیگر خواسته‌های روسیه را منعکس می‌کند؛ چراکه مسکو خواستار آن شده که در چارچوب توافق صلح، منطقه دونباس در شرق اوکراین تحت کنترل کامل روسیه قرار گیرد و به عبارت دیگر، درخواست مسکو به نحو آشکاری پیشنهادی که اخیراً از جانب غرب برای «آتش‌بس موقت در خطوط فعلی درگیری» مطرح شده بود را زیر سؤال می‌برد
به این ترتیب، تحلیل این است که این اقدام روسیه به‌معنای تشدید تنش میان دو ابرقدرت است و می‌تواند فرایند مذاکره را دشوارتر کند. در واقع، زمانی که طرف اصلی جنگ (روسیه) در وضعیت «اعلام هشدار و نمایش قدرت هسته‌ای» قرار بگیرد، فضای محافظه‌کاری در غرب نیز ممکن است به تشدید تدابیر پدافندی و تشدید کمک‌های نظامی به اوکراین منجر شود. پس از این منظر، خروج از توافق و رزمایش هسته‌ای را باید «سیگنالی به طرف غرب و کی‌یف» دانست که روسیه همچنان برای بازی قدرت‌آفرین در عرصه بین‌الملل آماده است.
تشدید درگیری یا توقف؟
در حالی که مذاکرات صلح با موانع عمده‌ای مواجه شده‌اند، وضعیت عملیاتی در میدان جنگ نیز نشان از ادامه خشونت دارد. اخیراً نیروهای اوکراینی اعلام کرده‌اند که با استفاده از موشک‌های انگلیسی استورم حمله‌ای به تأسیسات شیمیایی شهر بریانسک در جنوب غرب روسیه انجام داده‌اند. در مقابل، روسیه نیز حملات موشکی و پهپادی خود را علیه زیرساخت‌های اوکراین ادامه داده و قطعاً جنگ نقطه‌ای متوقف نشده است.
با توجه به این داده‌ها از آنجایی که مذاکرات دوجانبه (روسیه- اوکراین)، و میانجی‌گری واشنگتن و اروپا با شکست مواجه شده و شروط روسیه عمدتاً غیرقابل‌قبول شمرده شده‌اند، مسیر مذاکره مسدودتر شده است. افزون بر این، حضور تسلیحات دوربرد، حملات فرامرزی و تهدید هسته‌ای، همگی نشان می‌دهند که جنگ ممکن است وارد فاز تازه‌ای از تشدید شود تا زمانی که یکی از طرفین عینی‌ترین هزینه مذاکرات را بپذیرد. اما از سوی دیگر، از منظر راهبردی، هیچ‌یک از طرفین در موقعیتی نیستند که بتوانند پیروزی قاطعی کسب کنند. گزارش اخیر موسسه واشنگتن می‌گوید روسیه توانایی شکست کامل اوکراین را ندارد و اوکراین نیز نمی‌تواند ظرفیت روسیه را کاملاً نابود کند. بنابراین محتمل‌ترین گزینه، «جنگ طولانی‌تر با تشدید مقطعی حملات» است تا خلق یک آتش‌بس کامل و در این میان کی‌یف و حامیان اروپایی آن نیز احتمالاً به تسلیح بیشتر و فشار اقتصادی بر روسیه خواهند پرداخت.
به‌علاوه، پیشنهاد اروپایی‌ها برای طرح ۱۲ ماده‌ای پایان جنگ، شامل تضمین‌های امنیتی، بازسازی و روند پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا، در مقابل امتیازدهی به روسیه برای واگذاری قلمرو است. این مدل نشان می‌دهد که اروپا و اوکراین قصد دارند مسیر صلح را «شرطی، چارچوبی و با بازسازی» تعریف کنند، نه صرفاً توقف جنگ و فراموشی امتیازات. در نتیجه، احتمال توقف کامل عملیات نظامی تا پیش از توافقی قاطع و قابل‌اجرا بسیار ضعیف است؛ اما احتمال تشدید درگیری بالا خواهد بود.
به هر ترتیب تحولات اخیر در پرونده اوکراین نشان می‌دهد که صلحی که در افق دیده می‌شود، همچنان دچار موانع عمده است. روسیه در نامه‌ای خصوصی با تأکید بر کنترل کامل منطقه دونباس، عملاً طرح غربی آتش‌بس در خطوط فعلی را منتفی کرده و پیش‌شرط‌های سنگینی را مطرح کرده است. از سوی دیگر، خروج از توافق هسته‌ای با آمریکا و برگزاری رزمایش‌های راهبردی هسته‌ای نشانه‌ای از افزایش بازی قدرت است و می‌تواند تنش را بین مسکو و واشنگتن شدت بخشد. در میدان جنگ نیز، حملات فرامرزی و قدرت‌های تسلیحاتی جدید نشان می‌دهند که گزینه توقف کامل بعید است و به احتمال زیاد جنگ وارد مرحله‌ای طولانی‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید