نشانه‌های نقض آتش‌بس حماس و اسرائیل، تیم ترامپ را به تل‌آویو کشاند؛
تکاپوی حلقه میانجیگران برای نجات توافق غزه
رامین پرتو
در کمتر از یک هفته از اعلام اجرای توافق آتش‌بس میان حماس با اسرائیل که با وساطت دونالد ترامپ و ایالات متحده شکل گرفت، بروز انفجار در منطقه رفح و حمله هوایی اسرائیل، سایه شک و تردید را بر سر این توافق شکننده انداخت. اسرائیل در این خصوص اعلام کرده که دو سرباز ارتش کشته شده‌اند، حماس منکر اقدام بوده و آمریکا از هر دو طرف خواست تا خویشتنداری کنند.
آنچه در ساعات منتهی به حمله اخیر اتفاق افتاد، نمایانگر نخستین شکاف جدّی در آتش‌بس اعلام‌شده بود. روز یک‌شنبه ارتش اسرائیل اعلام کرد که نیروهای حماس از یک تونل در منطقه‌ای تحت کنترل ارتش اسرائیل خارج شده‌اند و با موشک ضدتانک، خودروی ارتش را هدف قرار داده‌اند و در جریان آن دو سرباز اسرائیلی کشته شدند. در واکنش به این اقدام، اسرائیل حدود ۱۰۰ حمله هوایی به اهداف مرتبط با حماس در رفح انجام داد و بر اساس گزارش وزارت بهداشت غزه، دست‌کم ۲۳ فلسطینی کشته شدند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم این حمله را «نقض آتش‌بس» خواند و وعده داد حماس با پاسخی قاطع روبه‌رو خواهد شد. اسرائیل نیز اعلام کرد که تمام راه‌های منتهی به غزه را خواهد بست و تحویل کمک‌های بشردوستانه را متوقف می‌کند، هرچند مقامات بعداً گفتند تحویل کمک‌ها از صبح دوشنبه از سر گرفته می‌شود.
جارد کوشنر، داماد ترامپ، استیو ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا، و جی‌دی ونس معاون رئیس‌جمهور آمریکا در سفر به اسرائیل قرار است روند توافق را نجات دهند. این تیم در مصاحبه‌هایی با رسانه‌ها اظهار داشتند که عملیات اسرائیل در میانه آتش‌بس «حس خیانت» به میانجیگران را ایجاد کرده است؛ تا جایی که ویتکاف گفته است که این یک حمله استراتژیک هوشمندانه نبود و اعتماد زیادی را از بین برد
این نوسانات میدانی و سیاسی به خوبی نشان می‌دهد که توافق تا چه حد شکننده است و حالا گزارش‌ها نشان می‌دهند که از آغاز توافق تا لحظه مخابره تهدیدهای اسرائیل، نهادهای مدنی غزه حدود ۸۰ نقض را ثبت کرده‌اند و ادعا می‌کنند ۹۷ فلسطینی کشته و ۲۳۰ نفر زخمی شده‌اند. از سوی دیگر، وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا نیز هشدار داده که «اطلاعات موثق» دارد که ممکن است حماس در اقدامی خارج از کنترل دست به حمله بزند که خود نقض توافق است. به عبارت دیگر، چه حماس قصد حمله داشته باشد و چه برخی نیروهای خودسر در آن دخیل باشند، هم اسرائیل بهانه‌ای برای واکنش شدید یافته و هم آمریکا نگران اعتبار و دوام توافقی است که خود واسطه آن بوده است.
چرا واشنگتن نگران است؟
اینکه چرا واشنگتن نگران نقض آتش‌بس غزه است دلایل زیادی دارد. آمریکا اکنون نگران آن است که این توافق تنها یک توقف موقتی و نه راهکار پایدار باشد که تحلیلگران در گزارش‌های اخیر خود درباره آن هشدار داده بودند. از سوی دیگر آمریکا می‌داند که تعداد نقض‌ها از همان آغاز بالا بوده و شکاف اعتماد شکل گرفته است. از سوی دیگر واشنگتن می‌خواهد با دقت بیشتری عمل کند؛ زیرا این توافق نمونه‌ای برای حضور فعال‌تر آمریکا در معادلات خاورمیانه به‌شمار می‌رود و در واقع، شکست این توافق می‌تواند اعتبار ترامپ و تیم وی را به چالش بکشد.
در همین راستا، ترامپ اعلام کرده که ممکن است اختلافی در حماس بوده باشد و حتی گفته است که فکر می‌کنیم شاید رهبری حماس درگیر آن نبوده و این کار برخی نیروهای درون گروه بوده است، اما این موضوع به شکل درست رسیدگی خواهد شد. در همین راستا واشنگتن همچنین از اسرائیل خواسته «پاسخی متناسب، نه مازاد» نشان دهد. علاوه بر این، آمریکا در نامه‌ای به اسرائیل تاکید کرد که تمرکز باید روی «منزوی‌کردن حماس به خاطر نقض‌ها» باشد و نه بازگشت به جنگ تمام‌عیار به غزه. بر همین اساس از آنجا که آمریکا نمی‌خواهد به‌عنوان پلیس جنگی وارد غزه شود، و به‌جای آن می‌کوشد با ابزارهای سیاسی، دیپلماتیک و میانجی‌گرانه عمل کند، شکست آتش‌بس می‌تواند به بازگشت درگیری و حضور گسترده‌تر نظامی منجر شود که از نظر واشنگتن پرهزینه است.
آیا تیم ترامپ می‌تواند توافق را حفظ کند؟
نکته بسیار مهم این است که در قلب این تلاش دیپلماتیک، افرادی چون جارد کوشنر، داماد ترامپ، استیو ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا، و جی‌دی ونس معاون رئیس‌جمهور آمریکا قرار دارند، که قرار است به اسرائیل سفر کنند تا روند توافق را نجات دهند. این تیم در مصاحبه‌هایی با رسانه‌ها اظهار داشتند که عملیات اسرائیل در میانه آتش‌بس «حس خیانت» به میانجیگران را ایجاد کرده است؛ تا جایی که ویتکاف گفته است که این یک حمله استراتژیک هوشمندانه نبود و اعتماد زیادی را از بین برد.
آمریکا نگران از نقض توافق غزه ازسوی طرفین، پافشاری می‌کند که هم اسرائیل و هم حماس به مفاد آن پایبند باشند و اشتباهات گذشته تکرار نشود. اما چالش‌های بزرگی مانند فقدان سازوکار الزامی برای نظارت، نداشتن ضمانت اجرایی برای خلع‌سلاح حماس، فشارهای سیاسی داخلی در اسرائیل، و بازیگران غیررسمی و خارج از توافق که می‌توانند آتش را شعله‌ور کنند، پیش‌رو است
با این تفاسیر یکی از مشکلات اصلی این است که در حالی که اسرائیل ممکن است عملاً به اجرای بندهایی چون خلع سلاح حماس، خروج نیروها و تشکیل دولت محلی در غزه متعهد نشده باشد، بررسی و ضمانت اجرایی این بندها نیز خیال‌پردازی قلمداد شود. به گفته ویتکاف، طرف آمریکایی «بسیار بسیار متمرکز و دقیق خواهد بود» تا بهترین کارشناسان و پیمانکاران خاورمیانه را برای بازسازی و ثبات غزه گرد آورد، اما نه او و نه کوشنر در قراردادها دخالتی نخواهند کرد.
در عین حال، برخی رسانه‌های اسرائیل معتقدند نتانیاهو، اگرچه توافق را به‌صورت رسمی پذیرفته، اما نسبت به آن با نوعی تردید برخورد می‌کند؛ به عنوان مثال روزنامه «اسرائیل هیوم» نوشت که نتانیاهو مدعی بوده است که حماس احتمالاً آتش‌بس را نقض خواهد کرد، اما تلاش خواهد کرد واکنش اسرائیل را نیز محک بزند. نتانیاهو همچنین با فشار از سوی جناح راست کابینه‌اش مواجه است که خواهان ادامه عملیات و عدم تضعیف ساختار نظامی حماس هستند.
چشم‌انداز آینده غزه
در حالی که توافق آتش‌بس اعلام شده بود تا پایان جنگ و گشایش روزنه امید در غزه را علنی کند، اما واقعیت اکنون پیچیده‌تر شده است. از سوی نهادهای مدنی غزه گزارش شده که آتش‌بس از همان ابتدا بارها نقض شده و اسرائیل بیش از ۸۰ بار آن را نقض کرده است. همچنین اعلام شده که اسرائیل حضور نظامی خود را کاهش نداده، تونل‌ها و زیرساخت‌های حماس را همچنان تهدید می‌کند. بر همین اساس نتانیاهو در چنین شرایطی دو راه دارد؛ یا باید واقعاً به صلح روی آورد و هزینه سیاسی و امنیتی آن را بپذیرد، یا اینکه با بهانه‌گیری از نقض‌ها، دوباره وارد میدان شده و آتش‌بازی را از سر گیرد. مستندات میدانی و رسانه‌ای می‌گوید که او اولی را انتخاب نکرده و توافق را بیشتر ابزاری موقت برای تخریب فشار دیپلماتیک و بین‌المللی می‌داند.
به هر ترتیب در مواجهه با این وضعیت، غزه احتمالاً سه سناریو را در پیش‌رو دارد. نخست، تثبیت نسبی آتش‌بس، بازسازی آهسته و کنترل‌شده و شکل‌گیری دولتی محلی با نظارت بین‌المللی. سناریوی دوم، فروپاشی توافق، تشدید درگیری، بازگشت کامل جنگ و احتمال دخالت منطقه‌ای گسترده‌تر است و اما سناریوی سوم، نوعی بن‌بست ادامه‌دار همراه با آتش‌بس شکننده، خشونت‌های پراکنده، وضعیت انسانی فاجعه‌آمیز و پروژه بازسازی نیمه‌کاره است.
با در نظر گرفتن بازیگران، فشارهای داخلی اسرائیل، قدرت کم نظارت توافق، و احتمال دخالت نیروهای غیررسمی، به نظر می‌رسد مسیر دوم و سوم محتمل‌تر باشند تا مسیر اول که در این میان آمریکا در تلاش است تا با به‌کارگیری میانجیگران و فشار دیپلماتیک راه میان‌بَر را انتخاب کند. از سوی دیگر، اگر نتانیاهو تصمیم بگیرد اقدامات آمریکا برای توافق را نادیده بگیرد، احتمال دارد که واشنگتن واکنش نشان دهد، یا اعتبار خود را در خاورمیانه از دست بدهد.
فرجام سخن
توافق آتش‌بس غزه که با ابتکار آمریکا و همکاری منطقه‌ای شکل گرفت، اکنون در معرض خطر واقعی قرار دارد؛ چراکه حمله اخیر در رفح، واکنش شدید اسرائیل، و هشدارهای واشنگتن نمایانگر آن است که این توافق تنها چند روز زودتر از آنچه تصور می‌شد، وارد مرحله بحران شده است. آمریکا نگران است که این توافق به محلی برای استراحت موقت تبدیل شود نه نقطه آغاز صلح دائمی؛ از این رو، پافشاری می‌کند که هم اسرائیل و هم حماس به مفاد آن پایبند باشند و اشتباهات گذشته تکرار نشود. اما چالش‌های بزرگی مانند فقدان سازوکار الزامی برای نظارت، نداشتن ضمانت اجرایی برای خلع‌سلاح حماس، فشارهای سیاسی داخلی در اسرائیل، و بازیگران غیررسمی و خارج از توافق که می‌توانند آتش را شعله‌ور کنند، پیش‌رو است.
دیدگاه تان را بنویسید