«استرداد اسد»، از محورهای گفت وگوی جولانی و پوتین در کرملین بود؛
چرخشی ژئوپولیتیک در سایه تغییر معادلات منطقه
رامین پرتو
سفر روز گذشته ابومحمد جولانی، رئیس دولت موقت سوریه به مسکو از نظر بسیاری از ناظران چرخشی ژئوپولیتیکی را در معادلات سوریه و روسیه کلید زد و می‌تواند ساختار استراتژیک منطقه را بازنویسی کند. بر اساس گزارش رسمی سانا، جولانی (چهارشنبه) با هدف گفتگو با ولادیمیر پوتین وارد مسکو شد و موضوعاتی مانند روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای، مسائل اقتصادی و حضور نظامی روسیه در سوریه محور گفت‌وگوهای وی و با همتای روس خود بوده است. این اولین سفر رسمی او به روسیه پس از سقوط حکومت بشار اسد به شمار می‌آید و در این سفر، وزیر خارجه (اسعد الشیبانی) و وزیر دفاع (ابو قصره) وی را همراهی کردند. در میانه انتظارات، یکی از مطالبات برجسته، درخواست استرداد بشار اسد از روسیه به دمشق است. در عین حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که استرداد اسد وجهه روسیه را به خطر می‌اندازد؛ به گونه‌ای که آندره آنتی‌گوف، کارشناس روس به شبکه العربیه گفته است که این درخواست بیشتر نمادین است تا واقعی، و اکنون مسائل اقتصادی و روابط روزمره اولویت بیشتری دارند.
ایالات متحده از منظر حقوق بشر و عدالت بین‌المللی، احتمالاً از درخواست تحویل اسد حمایت خواهد کرد و آن را نشانه لزوم پاسخگویی به جرایم بشردوستانه تلقی می‌کند.اساساً از نگاه واشنگتن، اگر روسیه مقاومت کند، اهرمی برای فشار بین‌المللی فراهم خواهد شد که مسکو را در انزوای حقوقی قرار دهد
در دیداری که در کاخ کرملین انجام شد، پوتین و جولانی به بحث درباره چشم‌انداز همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و بشردوستانه پرداختند. پوتین با تأکید بر سابقه هشتاد ساله روابط دیپلماتیک دو کشور، گفت که روسیه در روابط خود با سوریه همواره منافع مردم سوریه را در نظر داشته است. وی همچنین به حضور بیش از چهار هزار دانشجوی سوری در روسیه اشاره کرد و بر ازسرگیری کمیسیون مشترک همکاری دو کشور تأکید کرد. در مقابل، جولانی از تمایل دمشق به بازسازی و بازتنظیم روابط با روسیه سخن گفت و بر اهمیت ثبات در سوریه و منطقه تأکید کرد، اما گزاره‌هایی چون درخواست استرداد اسد، تداوم فعالیت پایگاه‌های روسی در سوریه و بازسازی کشور، محور بحث‌ها و چالش‌های پایدار میان دو طرف بوده است.
بازتعریف روابط دمشق- مسکو
سفر جولانی به مسکو در وضعیتی صورت می‌گیرد که سوریه پس از سقوط اسد وارد مرحله بازتعریف روابط منطقه‌ای و بین‌المللی شده و این سفر می‌تواند یک نقطه عطف محسوب شود، به ویژه اگر بتواند تضمین‌هایی برای منافع راهبردی روسیه در سوریه تأمین کند. در این راستا روسیه در سال‌های اخیر، از طریق پایگاه‌های نظامی در طرطوس و حمییم، موقعیت استراتژیک خود در شرق مدیترانه را تقویت کرده بود و حفظ این پایگاه‌ها به یکی از ستون‌های سیاست خارجی روسیه تبدیل شده است. در دیدار جولانی ـ پوتین، بحث حضور نظامی روسیه در سوریه یکی از موضوعات کلیدی است و قرار بود درباره تداوم حضور در طرطوس و حمییم گفتگو شود.
در این شرایط، دمشقِ جدید تمایل دارد به روسیه اطمینان دهد که منافع راهبردی سابق حفظ می‌شود، به شرط آنکه همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی دو جانبه بازتعریف گردد. از منظر مسکو، پاسخ به این تضمین‌ها می‌تواند توجیه باقی ماندن در سوریه باشد، حتی اگر شرایط جدیدی برای حضور نظامی قائل شود. کارل کارنیجیند، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مقاله‌ای درباره بازتنظیم روابط روسیه و سوریه می‌گوید که روسیه در دوره اسد نقش «محدودکننده» در مقابل حملات اسرائیل در سوریه بازی می‌کرد، اما اکنون باید سیاست خود را متناسب با تغییر حکومت بازسازی کند.
همچنین یکی از زوایای مهم گفت‌وگو بین دو طرف، توسعه همکاری‌های اقتصادی است. جولانی در سخنان خود تصریح کرده که سوریه بخشی از نیازهای غذایی خود را به تولیدات روسیه وابسته است و نیروگاه‌های برق کشور به تخصص و تجهیزات مسکو متکی هستند و حالا چنین مواضعی گامی عملیاتی برای جلب مشارکت روسیه در بازسازی سوریه تلقی می‌شود. باید توجه کرد که روسیه با بازسازی زیرساخت‌های سوریه (مثل برق، کشاورزی، صنعت) می‌تواند نقش خود را در بازسازی قدرت دمشق تثبیت کند و حضورش را توجیه نماید. اگر چه بسیاری از پروژه‌ها ممکن است عملیاتی نشده باشند، اما رویکرد مشارکتی اقتصادی می‌تواند پایه گفت‌وگوی پایداری باشد که کمتر بر مباحث امنیتی تمرکز دارد.
دمشقِ جدید تمایل دارد به روسیه اطمینان دهد که منافع راهبردی سابق حفظ می‌شود، به شرط آنکه همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی دو جانبه بازتعریف شود. از منظر مسکو نیز، پاسخ به این تضمین‌ها می‌تواند توجیه باقی ماندن در سوریه باشد، حتی اگر شرایط جدیدی برای حضور نظامی قائل شود
در کنار این اهداف عقلانی، جولانی به درخواست تحویل بشار اسد توجه ویژه‌ای دارد. گفته شده است که او در این سفر از پوتین خواسته که اسد را به لحاظ حقوقی به دمشق تحویل دهد ولی این خواسته بیش از آنکه عملی باشد، جنبه نمادین دارد؛ نمایشی از حکومت جدید که خواهان پاسخگویی برای دوره اسد است. یک منبع سوری به فرانس پرس گفته است که چنین درخواستی در هیئت مذاکره مطرح شده، اما آندره آنتی‌گوف هشدار داده است که اگر روسیه اسد را تحویل دهد، وجهه بین‌المللی‌اش خُرد خواهد شد. این نکته بسیار مهم است، چراکه روسیه نمی‌خواهد با استرداد یک متحد سابق، اعتبار خود را در میان دولت‌های مقتدرتر زیر سؤال ببرد و در چنین شرایطی، احتمالاً پاسخ مثبت نخواهد داد.
در مجموع، اهداف جولانی سه‌گانه است و مسائلی مانند بازتعریف روابط با روسیه، کسب سرمایه برای بازسازی سوریه، و فشار حقوقی و نمادین بر روسیه برای تسلیم اسد را دنبال می‌کند.
نگاه ایالات متحده
به سفر جولانی چیست؟
در این میان ایالات متحده نیز به این سفر نگاه خاص خود را دارد. آمریکا از زمان آغاز بحران سوریه، یکی از بازیگران تأثیرگذار منطقه‌ای بوده و نقشی متفاوت با روسیه در آن ایفا کرده است. از دید ایالات متحده، دولت موقت سوریه تحت ریاست جولانی می‌تواند به عنوان نماینده مشروع‌تر دمشق نسبت به دوره اسد تلقی شود و سفر او به مسکو و بحث همکاری می‌تواند نشانه‌ای از تمایل دمشق به تعامل با قدرت‌های بزرگ باشد، به جای انزوا یا وابستگی صرف به روسیه یا ایران.
واشنگتن احتمالاً با ظاهری محترمانه و به دیده احتیاط به این دیدار نگاه خواهد کرد، از جمله استقبال از گفت‌وگوی بین‌المللی و هرگونه گشایشی که به کاهش تنش‌ها و بازسازی سوریه منجر شود. با این حال، مهم‌ترین نگرانی واشنگتن، بازتثبیت نفوذ روسیه در سوریه است. اگر روسیه بتواند عملاً جایگاهی محکم در بازسازی اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک این کشور داشته باشد، نفوذ ایالات متحده و همپیمانان منطقه‌ای آن کاهش خواهد یافت.
آمریکا ممکن است از طریق فشار دیپلماتیک یا اقتصادی، تضمین‌هایی بخواهد که حضور روسیه در سوریه به شکلی قابل کنترل و با مسئولیت مشترک انجام شود، به طوری که در آینده موجب تنش یا مداخلات نظامی نشود. از طرفی دیگر واشنگتن در رقابت با مسکو در خاورمیانه، به ویژه پس از جنگ اوکراین، در تلاش است تا شاخص‌های نفوذ خود را در منطقه تقویت کند و هرگونه گشایش میان روسیه و دمشق ممکن است به عنوان تهدیدی بالقوه برای منافع آمریکا در منطقه تلقی شود. در نتیجه، ایالات متحده ممکن است همزمان با اظهار خوش‌وقتی نسبت به گفت‌وگو و تعامل، مواضع خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که روسیه نتواند به تنهایی نقش غالب را در بازسازی سوریه ایفا کند.
همچنین ایالات متحده از منظر حقوق بشر و عدالت بین‌المللی، احتمالاً از درخواست تحویل اسد حمایت خواهد کرد و آن را نشانه لزوم پاسخگویی به جرایم بشردوستانه تلقی می‌کند. از نگاه واشنگتن، اگر روسیه مقاومت کند، اهرمی برای فشار بین‌المللی فراهم خواهد شد که مسکو را در انزوای حقوقی قرار دهد. علاوه بر این، آمریکا ممکن است تلاش کند از اهرم خود در نظام بین‌الملل برای تحریک به همکاری روسیه با نهادهای قضایی بین‌المللی (مانند دادگاه بین‌المللی) استفاده کند، با این هدف که توافقاتی میان‌المللی برای نظارت بر روند تحویل احتمالی یا کمیسیون حقیقت‌یاب فراهم شود.
به طور کلی، نگاه ایالات متحده به این سفر ترکیبی از فرصت‌ها و تهدیدهاست- فرصتی برای تقویت نقش دمشق جدید و تهدیدی برای نفوذ رقیب بزرگ منطقه‌ای یعنی روسیه.
دیدگاه تان را بنویسید