تونی بلر، میانجی صلح یا پیمانکار همسو با غرب؟!

رامین پرتو

غزه همزمان با حملات اسرائیل، بار دیگر در کانون تحولات بین‌المللی قرار گرفته است. نابودی زیرساخت‌ها، بحران انسانی و فقدان یک چشم‌انداز روشن سیاسی، این بار باعث شده تا کاخ سفید طرحی تازه را روی میز بگذارد؛ طرحی که بر اساس آن، نهادی به نام اداره انتقالی بین‌المللی غزه (GITA) ایجاد خواهد شد و رهبری آن به دست «تونی بلر» نخست‌وزیر پیشین بریتانیا سپرده می‌شود. انتشار جزئیات این طرح در رسانه‌هایی چون وال‌استریت ژورنال و هاآرتص موجی از واکنش‌ها را در سطح منطقه و جهان برانگیخته است؛ واکنش‌هایی که از حمایت برخی دولت‌های عربی تا مخالفت شدید حماس و حتی تردید تشکیلات خودگردان فلسطین را شامل می‌شود.

بر اساس سند منتشرشده، این اداره انتقالی قرار است زیر نظر شورای امنیت سازمان ملل فعالیت کند و یک ساختار سلسله‌مراتبی چندلایه داشته باشد. در رأس آن هیئتی بین‌المللی متشکل از ۷ تا ۱۰ عضو قرار می‌گیرد که شامل دیپلمات‌های ارشد، بازرگانان و نمایندگان کشورهای مسلمان خواهد بود تا «مشروعیت منطقه‌ای» تضمین شود و تونی بلر، به‌عنوان رئیس این هیئت، عملاً بالاترین مقام اجرایی غزه خواهد بود و مسئولیت دیپلماسی امنیتی و تعامل با بازیگران کلیدی همچون اسرائیل، مصر و آمریکا را برعهده می‌گیرد.

طرح ترامپ برای اتمام جنگ غزه و برگزیدن نخست‌وزیر سابق بریتانیا در جهت اجرای این طرح در حالی مطرح است که اسرائیل از همان آغاز جنگ غزه تأکید داشت که باید کنترل امنیتی کامل این منطقه را در دست داشته باشد اما طرح بلر به‌دلیل پیش‌بینی یک نیروی بین‌المللی برای امنیت مرزها و گذرگاه‌ها، با خواسته نتانیاهو در تضاد است

این نهاد دارای دبیرخانه اجرایی و پنج کمیسر تخصصی خواهد بود که شامل امور بشردوستانه، بازسازی، قانون‌گذاری و نظارت حقوقی، امنیت و هماهنگی با تشکیلات خودگردان است و اجرای میدانی نیز به «اداره اجرایی فلسطین» واگذار خواهد شد که یک دولت تکنوکرات و بی‌طرف توصیف شده است. اما مهم‌ترین بخش طرح، به امنیت اختصاص دارد. بر اساس سند، سه نهاد امنیتی اعم از 1- واحد حفاظت اجرایی برای محافظت از اعضای GITA با نیروهای عربی و بین‌المللی 2- نیروی پلیس مدنی متشکل از نیروهای غیرحزبی فلسطینی و 3- نیروی تثبیت‌کننده بین‌المللی برای حفاظت از گذرگاه‌ها، مرزها و مقابله با تروریسم، تشکیل خواهد شد اما این بخش آشکارا با خواسته بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که بر کنترل کامل امنیتی اسرائیل تأکید دارد، در تضاد است.

بر اساس گزارش منتشر شده از این طرح، بودجه سالانه GITA برای سه سال نخست بین ۹۰ تا ۱۶۴ میلیون دلار برآورد شده که صرف امور مدیریتی خواهد شد و بازسازی غزه نیازمند منابع مالی بسیار بزرگ‌تری خواهد بود. 

سابقه بلر و جایگاه او 

در تحولات منطقه

نکته مهم  در مورد این طرح، نامزد شدن نخست وزیر سابق بریتانیا برای اجرای آن است. تونی بلر چهره‌ای است که کارنامه سیاسی‌اش هم موفقیت‌های بزرگ دارد و هم شکست‌ها و جنجال‌های عمیق را درون خود جای داده است. او در سال ۱۹۹۸ نقشی کلیدی در توافق صلح ایرلند شمالی ایفا کرد و توانست الگویی از میانجی‌گری موفق را ثبت کند. پس از پایان نخست‌وزیری، بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ به‌عنوان فرستاده ویژه گروه چهارجانبه برای فلسطین فعالیت داشت و به توسعه اقتصادی و طرح دو دولتی کمک کرد. و حالا مؤسسه او، به نام «تونی بلر برای تغییر جهانی»، اکنون به‌عنوان یک مرکز مشاوره سیاست‌گذاری برای دولت‌ها فعالیت می‌کند.

اما در نقطه مقابل، حمایت او از حمله ۲۰۰۳ آمریکا به عراق لکه سیاهی در کارنامه سیاسی او به شمار می‌رود. بسیاری در جهان عرب، او را شریک جنایت‌های جنگ عراق می‌دانند و همین مسئله موجب شده که نام بلر در میان فلسطینی‌ها و گروه‌های مقاومت، با بی‌اعتمادی شدید همراه باشد. انتخاب او برای مدیریت غزه پس از جنگ، به‌نوعی تلاشی است از سوی آمریکا تا از تجربه و ارتباطات او بهره گیرد، اما همین گذشته جنجالی، می‌تواند به مانعی بزرگ برای موفقیت طرح بدل شود.

واکنش‌های فلسطینی - عربی 

واکنش‌های فلسطینی‌ها به خبر انتخاب بلر، تند و قاطع بود. حماس در بیانیه‌ای او را «برادر شیطان» خواند و تأکید کرد که باید در دادگاه‌های بین‌المللی محاکمه شود و حتی حسام بدران، عضو دفتر سیاسی حماس، هشدار داد که ملت فلسطین هیچ‌گونه دخالت خارجی در اداره غزه را نخواهد پذیرفت.

از سوی دیگر، تشکیلات خودگردان فلسطین نیز مخالفت ملایم‌تری ابراز کرد. محمود الهباش، مشاور محمود عباس، گفت اداره امور فلسطین باید صرفاً در دست فلسطینی‌ها باشد و طرح‌هایی که این اصل را نقض کنند، مردود است. او چهار اولویت اصلی تشکیلات را «توقف کامل جنگ، جلوگیری از کوچ اجباری، ورود کمک‌های بشردوستانه و ایجاد افق سیاسی برای پایان اشغالگری» دانست. مصر نیز با دیده تردید به موضوع نگاه می‌کند. حسن بریجیه، مقام فلسطینی نزدیک به قاهره، اعلام کرد که مصر حضور بلر به‌عنوان حاکم غزه را نمی‌پذیرد و آن را مغایر با حقوق بین‌الملل می‌داند.

برخی کشورهای عربی مانند امارات و عربستان، گرایش بیشتری به همکاری با طرح ترامپ و بلر نشان داده‌اند و در این راستا دیدارهای اخیر بلر با مقامات این کشورها و نیز با جارد کوشنر، داماد ترامپ نشان می‌دهد که حمایت مالی و سیاسی برخی پایتخت‌های عربی پشت این طرح وجود دارد

در همین حال، برخی کشورهای عربی مانند امارات و عربستان، گرایش بیشتری به همکاری با طرح ترامپ و بلر نشان داده‌اند. دیدارهای اخیر بلر با مقامات این کشورها و نیز با جارد کوشنر، داماد ترامپ نشان می‌دهد که حمایت مالی و سیاسی برخی پایتخت‌های عربی پشت این طرح وجود دارد.

اما تغییرات اعمال‌شده از سوی این کشورها در طرح مذکور نیز مهم است؛ به گونه‌ای که آنها خروج تدریجی نیروهای اسرائیلی از غزه، استقرار نیروهای بین‌المللی تنها در مرزها و نه داخل غزه، تشکیل دولت تکنوکرات فلسطینی به‌جای اداره مستقیم بین‌المللی، نظارت شورای بین‌المللی به‌جای حاکمیت اجرایی و همچنین استفاده از عبارت «زمین گذاشتن سلاح» به‌جای «خلع سلاح» در مورد حماس را در مدنظر دارند. این تغییرات نشان می‌دهد که جهان عرب تمایلی ندارد غزه به‌طور مستقیم تحت اداره یک چهره خارجی (حتی تونی بلر) قرار گیرد.

چرا ترامپ بلر را   انتخاب کرد؟

انتخاب تونی بلر از سوی ترامپ را می‌توان در چند سطح تحلیل کرد و نخست، تجربه میانجی‌گری و دیپلماسی او مطرح است. بلر در ایرلند شمالی و نیز در نقش فرستاده چهارجانبه تجربه ارزشمندی اندوخته و ترامپ می‌خواهد از این سابقه به‌عنوان پوششی برای مشروعیت طرح خود استفاده کند. دلیل دوم این است که او چهره‌ای شناخته‌شده در غرب و جهان عرب به شمار می‌آید و هرچند بلر در جهان عرب منفور است، اما نامی شناخته‌شده در عرصه بین‌المللی بوده و حضور او می‌تواند سرمایه‌گذاران و اهداکنندگان غربی را برای بازسازی غزه 

جذب کند. 

سومین دلیل هم ارتباط نزدیک او با آمریکا و اسرائیل؛ به گونه‌ای که بلر به دلیل مواضع گذشته‌اش رابطه‌ای مطلوب با واشنگتن و تل‌آویو دارد و این مسئله برای ترامپ که نیازمند اعتماد اسرائیل است، اهمیت کلیدی دارد. همچنین همراهی با طرح‌های اقتصادی منطقه را باید دلیل چهارم دانست؛ چراکه موسسه بلر در حوزه توسعه اقتصادی فعال است و می‌تواند بخشی از برنامه بازسازی غزه را طراحی و هدایت کند.

در عین حال، ترامپ با انتخاب بلر می‌خواهد نشان دهد که برخلاف دولت‌های پیشین آمریکا، قصد دارد شخصیتی با تجربه و شبکه ارتباطی گسترده را برای این مأموریت برگزید، اما این انتخاب می‌تواند به دلیل گذشته جنجالی او، بر ضد خودش تبدیل شود.

این در حالیست که اسرائیل از همان آغاز جنگ غزه تأکید داشت که باید کنترل امنیتی کامل این منطقه را در دست داشته باشد اما طرح بلر به‌دلیل پیش‌بینی یک نیروی بین‌المللی برای امنیت مرزها و گذرگاه‌ها، با خواسته نتانیاهو در تضاد است. 

در نهایت باید گفت که ترامپ با این انتخاب به دنبال ایجاد یک «راه‌حل موقت» است که هم اسرائیل را راضی نگه دارد، هم جهان عرب را درگیر کند و هم سرمایه‌گذاران بین‌المللی را به سوی بازسازی غزه جذب کند، اما گذشته جنجالی بلر، حساسیت بالای مردم فلسطین و اختلافات عمیق میان بازیگران منطقه‌ای، این طرح را به مأموریتی پرریسک 

تبدیل کرده است.