نیجر؛ آوردگاه جدید مسکو و پاریس

فرشاد گلزاری

حدود یک هفته از کودتای نظامیان در نیجر می‌گذرد و هنوز هم مشخص نیست که دقیقاً در این کشور غرب آفریقا چه اتفاقی افتاده است. در ۲۶ ژوئیه، گارد ریاست جمهوری نیجر، محمد بازوم، رئیس جمهوری این کشور را برکنار کرد، مرزها را بست و منع آمد و شد اعمال کرد. فرمانده گارد ریاست جمهوری یعنی «عبدالرحمن چیانی» خود را به عنوان رهبر موقت و رئیس شورای ملی موقت برای حفاظت از میهن معرفی کرد. 

چیانی که حدود ۱۰ سال به‌ عنوان فرمانده گارد ریاست جمهوری نیجر خدمت کرده، پس از آنکه هفته گذشته کودتا را هدایت کرد، رهبران منطقه را بر آن داشت تا یک مأموریت میانجیگری سریع را برای تلاش برای جلوگیری از کودتا سازماندهی کنند. نکته‌ای که در مورد کودتای نیجر باید مورنظر قرار بگیرد این است که جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اِکُواس) دقیقاً در همان روزهای ابتدای کودتا توسط نظامیان این کشور به دنبتال برگزاری یک نشست فوری بودند که با واکنش تند نظامیان مستقر در «نیامی» روبرو شد. 

اگرچه واشنگتن نسبت به دخالت روسیه در نیجر محتاط عمل می‌کند، اما فرانسه منافع خود را در خطر دیده و اسناد جدیدی علیه مسکو منتشر کرده که نشان از یک تسویه‌حساب جدید، اما با ریشه قدیمی دارد

آمادو عبدالرحمان، سخنگوی شورای نظامی نیجر همانموقع اعلام کرد که هدف از نشست اِکواس موافقت با طرحی برای تجاوز به نیجر از طریق مداخله نظامی قریب الوقوع در نیامی با همکاری کشورهای آفریقایی غیر عضو در اِکواس و برخی کشورهای غربی است. ما بار دیگر به گروه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا یا هر ماجراجوی دیگری می‌گوییم که برای دفاع از وطنمان اراده راسخ داریم. این مواضع به خوبی نشان می‌دهد که در نیجر جریانی دست به خیزش زده که تا حدودی شعارهای شرقی را مطرح می‌کند و بدون هیچ ضمانتی معتقدند می‌توانند وضعیت این کشور فقیر آفریقایی را بهبود ببخشند! 

در همین راستا اخیراً اتحادیه آفریقا به کودتاچیان در نیجر ۱۵ روز فرصت داده تا اختیارات قانون اساسی را بازگردانند. این نهاد در بیانیه خود آورده است که «ما کودتای نظامی در نیجر را محکوم می‌کنیم که رئیس جمهور منتخب دموکراتیک را سرنگون کرد و خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط رئیس‌جمهور نیجر و سایر 

بازداشت‌شدگان هستیم». 

اینکه اتحادیه آفریقا از واژه «رئیس جمهور منتخب دموکراتیک» در بیانیه خود استفاده می‌کند به خوبی نشان می‌دهد که ما با یک دو قطبی دیگر در قاره سیاه روبرو هستیم که به این راحتی از بین نخواهد رفت و اوضاع به این زودی سر و سامان پیدا نخواهد کرد. 

بر اساس آنچه سرویس اطلاعات خارجی فرانسه از طریق رسانه‌ها منتشر کرده، ارتباط میان گروه نظامی روسی واگنر با نظامیانی که در نیجر کودتا کرده‌اند مشخص شده که یکی از آنها ژنرال سالیفو مودی است

واقعیت این است که نه تنها در نیجر، بلکه در برخی دیگر از کشورهای آفریقایی مانند مالی، سودان و حتی لیبیِ زمان قذافی و حتی حکومت کنونی مصر، ما شاهد آن هستیم که نظامیان هدایت این کشورها را در دست دارند و به هر ترتیب که شده نمی‌خواهند از اسب قدرت‌طلبی پایین بیایند. همین چند سال پیش بود که نظامیان سودان به صورت کاملاً مشخص و هدفمند و به خصوص با حمایت پشت پرده عربستان، امارات و ایالات متحده عمر البشیر را به حاشیه راندند و اوضاع را به نفع خود مصادره و هدایت کردند. نکته اینجاست در مصر و حتی لیبی و مالی هم همین طیف در حال حکومت هستند اما سوال این است که چه چیزی حاصل این خیزش‌های گاه و بیگاه مسلحانه بود؟ 

رد و بدل پیام میان مسکو   و  پاریس

اینکه از لفظ کودتا استفاده می‌شود به خوبی نشان می‌دهد که اساساً قاره آفریقا در باطن با نظامی‌گری اجین است و به نوعی باید این اقدامات را سیر طبیعی روندهای سیاسی در این جغرافیا دانست اما مساله اینجاست که خروجی این اقدامات هیچگاه به سود ملت‌ها نبوده است. از زمانی که حافظه جمعی یاری می‌کند، نظامیان در مصر حضور داشتند و سپس این ویروس به سراسر مصر و حتی خاورمیانه هم سرایت کرد که البته بسیاری از مورخان این موضوع را پنهان از اراده بریتانیا نمی‌دانند. به هر ترتیب بار دیگر شاهد صدای چکمه آنها در مسند قدرت هستیم و اینبار حالا نیجر قربانی این موضوع شده است. اما در این میان باید متوجه بود که وقوع چنین اتفاقاتی در قاره آفریقا اساساً بدون وجود حامی خارجی غیرممکن است. به عبارتی دیگر اگر یک دولت خارجی از نظامیان مستقر در کشورهای آفریقایی حمایت نکند، بدون تردید آنها نمی‌توانند دست به چنین اقداماتی بزنند. در مورد پرونده نیجر اما به نظر می‌رسد که ما صرفاً با یک کودتا روبرو نیستیم، بلکه اتفاقاتی که در این مسیر رخ داده، نشان می‌دهد عملاً تسویه حساب میان برخی از دولت‌های غربی و شرقی که اتفاقاً در پرونده اوکراین هم حضور دارند، در حال رخ عیان کردن است. توجه داشته باشید که چند روز پیش حسومی مسعودو، وزیر امور خارجه و نخست‌وزیر موقت نیجر قانونی را امضا کرد که به فرانسه اجازه می‌دهد به بهانه آزادی محمد بازوم، رئیس‌جمهوری منتخب نیجر، به کاخ ریاست‌جمهوری حمله کند! این در حالیست که تنها دو روز قبل از صدور این فرمان هزاران تن با پلاکاردهای ضد فرانسوی مقابل سفارت فرانسه در نیامی تجمع کرده و شعارهایی در حمایت از کودتاچیان نیجر سر دادند. بحث این است که نظامیان نیجر می‌گویند فرانسه در حال برنامه‌ریزی برای آزادی محمد بازوم، رئیس‌جمهور سرنگون شده است و حتی در این بین آنها مردم را به این باور رسانده‌اند که پاریس قرار است امروز یا فردا به نیجر حمله کند. اما در این میان واکنش گروه واگنر و اطلاعاتی که از فعالیت این جریان در آفریقا منتشر شده نشان می‌دهد که روسیه هم چندان در این قضیه بی‌تقصیر نیست. بر اساس آنچه سرویس اطلاعات خارجی فرانسه از طریق رسانه‌های این کشور منتشر کرده، ارتباط میان گروه خصوصی نظامی روسی واگنر با نظامیانی که در نیجر کودتا کرده‌اند مشخص شده و در این میان حضور ژنرال سالیفو مودی در باماکو کشور مالی که یکی از فرماندهان کودتای نیجر به حساب می‌آید به خوبی نشان می‌دهد که همه چیز در این میان زیر نظر کشورهای خارجی جلو می‌رود. فرانس 24 اعلام کرده که ژنرال مودی ظاهرا روز چهارشنبه به کشور مالی سفر کرد و بر اساس تصاویر و بیانیه‌ای که ریاست‌جمهوری مالی در فیس‌بوک منتشر کرده، آسیمی گویتا، رئیس‌جمهور موقت مالی، میزبان مودی و یک هیئت بزرگ نظامی نیجر بوده است. ریاست‌جمهوری مالی اعلام کرده که مودی این نشست را بخشی از یک زمینه پیچیده منطقه‌ای خواند و از مقامات مالی برای حمایت و همراهی آنها از زمان تصرف قدرت تشکر کرد! حال اگرچه واشنگتن نسبت به دخالت روسیه در نیجر محتاط عمل می‌کند اما فرانسه منافع خود را در خطر دیده و اسناد جدیدی علیه مسکو منتشر کرده که نشان از یک تسویه حساب جدید اما با ریشه قدیمی دارد.