تفلیس و تکرار رویارویی واشنگتن- مسکو

فرشاد گلزاری

از زمانی که جنگ اوکراین با ورود نظامی ارتش روسیه به خاک این کشور در 24 فوریه 2022 آغاز شد، بسیاری از تحلیلگران حوزه قفقاز و همچنین شرق اروپا بر این عقیده بودند که احتمالاً اوضاع در خارجِ نزدیک روسیه دستخوش تغییر خواهد شد.

این تحلیل پس از مدتی درست از کار درآمد و شواهد نشان از ادامه این روند دارد. به عنوان نمونه در همان ماه‌های ابتدایی جنگ اوکراین یکباره تقابل کرملین با اروپایی‌ها  و سپس آمریکایی‌ها در مولداوی بر سر منطقه ترانس‌نیستریا پررنگ شد و به نوعی یک دو قطبی علنی در این میان پدید آمد. پس از آن یکباره در شبه جزیره کریمه هم اوضاع به یک رویارویی نظامی تبدیل و مواضع روسیه طعمه حریق شد.

منتقدان که عموماً طیف غرب‌گرای گرجستان به شمار می‌آیند، لایحه عوامل خارجی را که هنوز به تایید نهایی پارلمان گرجستان نرسیده و حالا هم از دستور کار خارج شده، تلاشی برای سرکوب رسانه‌ها و هرگونه مخالفت با دولت می‌دانند

در پی آن نیز معلوم شد که انفجار طراحی شده در کار بوده است. از سوی دیگر در لهستان هم برخی از طرفداران روسیه سعی کردند اوضاع را به نفع خود رقم بزنند و این در حالی بود که تا همین امروز دولت لهستان در هماهنگی کامل با غرب علیه روسیه اقدام کرده است.

در مورد کشورهای دیگری مانند بلاروس هم شاهد اعمال فشار و تحریم غرب علیه مینسک بودیم و حالا هم کار به جایی رسیده که نزاع میان دو قطب اصلی پرونده اوکراین یعنی ایالات متحده و فدراسیون روسیه به گرجستان کشیده شده است. بدون شک یکی از علل بهم ریختگی و تنش گاه و بیگاه حتی قبل از شروع جنگ اوکراین، در جمهوری‌های جدا شده از شوروی سابق را باید تقابل و زد و خوردهای پشت پرده و حالا رویارویی‌های علنی میان واشنگتن و مسکو دانست.

از سال‌ها پیش شاهد این تقابل بودیم که ایالات متحده سعی کرد در حریم و حدود سیاسی- امنیتی روسیه دست به اجرای طرح‌های چند ضلعی علیه منافع کلان این کشور بزند که اوکراین یکی از همین سناریوها به شمار می‌آید. اما در این میان گرجستان هم از گزند این تقابل آسوده نبوده و بارها و بارها در این مسیر طعم تلخ درگیری دو طرف را چشیده است.

اولین مورد آن را باید در سال 2003 میلادی جست‌وجو کرد که انقلابی بدون خون‌ریزی بود و به دنبال اعتراضات گسترده به نتایج انتخابات پارلمانی در همان سال در تفلیس اتفاق افتاد و منجر به برکناری رئیس‌جمهور وقت یعنی ادوارد شوارد نادزه، شد.

 در آن هنگام بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران غربی بر این عقیده بودند که چنین اتفاقی به معنای پایان زمامداری سیاستمداران بازمانده از دوره شورویِ کمونیستی در گرجستان است، ولی برخی دیگر این موضوع را خطرناک خواندند؛ چراکه این موضوع به معنای پایان نفوذ روسیه در گرجستان بود.

تکرار یک سناریوی قدیمی

اینکه انقلاب «گُل رُز» در گرجستان و در سال 2003 میلادی توانست نفوذ روس‌ها را در این کشور کاهش دهد یک موضوع اختلافی است، اما آنچه سال 2008 میلادی رخ داد کاملاً نشان داد که روس‌ها حاضر نیستند منافع خود را به غرب بدهند و برای حفظ آن دست به هر اقدامی می‌زنند؛ تا جایی که در همان سال ارتش روسیه وارد آبخازیا و اوستیای جنوبی شد و ضمن تسخیر این دو منطقه از خاک گرجستان، پرچم خود را در آنها به اهتزاز درآورد.

سخنگوی کرملین با متهم کردن آمریکا به ترویج عقاید ضد روسی در این کشور، اعلام کرد که تحولات گرجستان را با نگرانی زیاد تحت نظر دارد. مسکو همچنین اعتراضات گرجستان را یادآور اعتراضات «یورومیدان» اوکراین با نقش‌آفرینی آمریکا دانست

لازم به ذکر نیست که این اقدامات به‌نوعی ضربه زدن به منافع کلان مسکو تلقی می‌شود که حدود یکسال پیش هم آن را در قزاقستان مشاهده کردیم. حالا در این میان و در کشاکش تقابل غرب با روسیه بر سر اوکراین، اخباری منتشر شده که نشان می‌دهد اوضاع در این کشور مجدداً آشفته شده و اینبار بحث بر سر طرح یک لایحه در پارلمان گرجستان بوده است.

در سحرگاه پنجشنبه منابع خبری یکباره اعلام کردند که درگیری میان پلیس گرجستان و معترضان که از روز سه‌شنبه در خیابان‌های تفلیس، پایتخت، و در مخالفت با یک قانون جنجالی به خیابان‌ها آمده‌اند، شدیدتر شده‌ است. کمی بعد الجزیره در خبری فوری مدعی شد که مخالفان دولت گرجستان که به قانون بحث‌برانگیز موسوم به «ماموران خارجی» معترض بودند، در تلاش برای ورود به ساختمان پارلمان این کشور با ماموران پلیس درگیر شدند و پلیس گرجستان با استفاده از خودروهای آب‌پاش، گاز اشک‌آور و باتوم سعی در متفرق کردن آنها داشت. همچنین ویدئوهایی در فضای مجازی منتشر شد که تلاش معترضان گرجستانی برای شکستن در ورودی ساختمان پارلمان و ورود به آن را نشان می‌داد.

نکته اینجاست که این اعتراضات با تصویب پیش‌نویس قانونی توسط پارلمان گرجستان آغاز شده که سازمان‌ها و شرکت‌هایی که بیش از 20 درصد بودجه آنها از خارج از کشور تامین می‌شود را مکلف می‌کند خود را به عنوان عوامل خارجی معرفی و در سامانه‌های مخصوص که تحت نظارت نهاد قضایی این کشور خواهد بود، ثبت کنند.

در همین راستا منتقدان که عموماً طیف غرب‌گرای گرجستان به شمار می‌آیند، این لایحه را که هنوز به تایید نهایی پارلمان گرجستان نرسیده، تلاشی برای سرکوب رسانه‌ها و هرگونه مخالفت با دولت می‌دانند.

در همین راستا به‌رغم آنکه جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا عقب‌نشینی در پارلمان بر سر تصویب این لایحه را مورد ستایش قرار داد و اروپایی‌ها هم تصویب آن را محکوم کردند؛ اما روس‌ها معتقدند که این اعتراضات ریشه در غرب دارد. در این راستا دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین با متهم کردن آمریکا به ترویج عقاید ضد روسی در این کشور، اعلام کرد که تحولات گرجستان را با نگرانی زیاد تحت نظر دارد.

مسکو همچنین اعتراضات گرجستان را یادآور اعتراضات «یورومیدان» اوکراین دانست و در اینجاست که کاملاً مشخص می‌شود هر آنچه رخ می‌دهد در تنازع میان دو قدرت اصلی یعنی روسیه و آمریکا نهفته است. این در حالیست که روز گذشته (شنبه) خبری منتشر شد که نشان می‌داد جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا و سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهوری گرجستان در پی ناآرامی‌های اخیر این کشور با یکدیگر گفت‌وگو کردند و به همین دلیل است که صدای روسیه بلند شده و غرب را محکوم می‌کند.